7 αρωματικά φυτά και η χρήση τους στη διατροφή

0

Κρίταμο, κρόκος, ματζουράνα, μαστίχα, μελισσόχορτο, σατουρέγια και φασκόμηλο

Τι ιδιότητες έχουν, πως καλλιεργούνται, πότε πρέπει να μαζεύονται και ποιες οι χρήσεις τους. Ας τα γνωρίσουμε καλύτερα, με τη βοήθεια της χιακής καταγωγής Δρ Ελένη Μαλούπα, γεωπόνου, με εξειδίκευση στη Βιολογία και Φυσιολογία Φυτών, τακτικής ερευνήτριας του ΕΛΓΟ – ΔΗΜΗΤΡΑ και Διευθύντριας στα Ινστιτούτα Φυτικής Παραγωγής της Βόρειας Ελλάδας.

  • Λατινική ονομασία: Crithmum maritimum L.
    Οικογένεια: Apiaceae (Umbelliferae)

    Ιστορία
    Οι σπόροι του φυτού έχουν μεγάλη ομοιότητα με το κριθάρι, γι’ αυτό οι αρχαίοι Έλληνες το ονόμαζαν «κρίθμον». Γνωστό και ως σαλάτα ή σέλινο της θάλασσας. Ο Διοσκουρίδης το περιγράφει χαρακτηριστικά ως «θαμνώδες βοτάνιον, που απλώνεται σε πλάτος και έχει ύψος ενός πήχυ. Φυτρώνει σε παραθαλάσσιους τόπους και έχει πολύ στιλπνά υπόλευκα φύλλα, σαν της γλιστρίδας, πιο πλατιά και πιο επιμήκη με αλμυρή γεύση…» Από τα χρόνια του Ιπποκράτη χρησιμοποιείται ως διουρητικό, εμμηναγωγό και αποτοξινωτικό. O Πλίνιος είχε σε μεγάλη εκτίμηση το κρίταμο επειδή περιέχει αιθέρια έλαια, μεταλλικά άλατα, ιώδιο και βιταμίνες.

    Καταγωγή
    Πολυετές παχύφυτο που φυτρώνει σε βραχώδεις ακτές της Μεσογείου και του Ευρωπαϊκού Ατλαντικού. Στην Ελλάδα φυτρώνει σε παραθαλάσσια και αμμουδερά μέρη, σε πετρώδεις και βραχώδεις παραθαλάσσιες περιοχές, στα κοιλώματα των θαλασσινών απότομων βράχων και στις διαβρωμένες πέτρες της ακτής

    Περιγραφή
    Πολυετές ποώδες, 15-60 εκ. με ξυλώδη βάση. Χρώμα βλαστών και φύλλων γλαυκοπράσινο. Φύλλα λεία, επιμήκη, πτεροσχιδή. Άνθη κιτρινοπράσινα που βγαίνουν σε σκιάδια με 8-36 ακτίνες, εντομόφιλα. Ο βλαστός και τα φύλλα του αναδίδουν μια ευχάριστη μυρωδιά όταν τριφτούν. Ανθίζει Ιούνιο με Οκτώβριο.

    Πολλαπλασιασμός – Καλλιέργεια
    Η αναπαραγωγή του κρίταμου γίνεται με μοσχεύματα. Καταλληλότερη εποχή για τη βέλτιστη απόδοση των μοσχευμάτων είναι η άνοιξη. Κόβονται τμήματα του φυτού, μήκους 15 εκ. κατά προτίμηση κορυφαία. Οι άκρες τους τοποθετούνται σε σκόνη ορμόνης ριζοβολίας και στη συνέχεια τοποθετούνται σε μίγμα περλίτη-τύρφης σε αναλογία 3:1. Το υπόστρωμα ριζοβολίας πρέπει να διατηρείται υγρό. Υπολογίζεται ότι η ριζοβολία των μοσχευμάτων ολοκληρώνεται σε 40 ημέρες. Στη συνέχεια τα νεαρά μοσχεύματα μεταφυτεύονται σε γλάστρες ή στο έδαφος. Οι αποστάσεις φύτευσης στην περίπτωση της καλλιέργειας στο έδαφος είναι 30 εκ. επί της γραμμής και 60 εκ. μεταξύ των γραμμών. Το κρίταμο θέλει εδάφη αμμουδερά. Το έδαφος μπορεί να εμπλουτισθεί ελαφρά με ένα πλήρες οργανικό λίπασμα. Η άνθησή του αρχίζει κατά το τέλος Ιουνίου με αρχές Ιουλίου και διαρκεί όλο το καλοκαίρι.

    Συγκομιδή
    Καλό είναι η συγκομιδή των βλαστών να γίνεται πριν την άνθηση. Σύμφωνα με το Διοσκουρίδη το κρίταμο «λαχανεύεται εφθόν τε και ωμόν εσθιόμενον και ταριχεύεται εν άλμη».

    Φαρμακευτική Αξία
    Χρησιμοποιείται ως ορεκτικό, διουρητικό, καθαριστικό του αίματος και θεωρείται ευεργετικό για το συκώτι. Το βρίσκουμε με τη μορφή εγχύματος, χυμού, βάμματος, αιθερίου ελαίου, σιροπιού, φαρμακευτικού οίνου. Έχει ήπιες αντιοξειδωτικές ιδιότητες. Το εχύλισμα και το αιθέριο έλαιο βρίσκουν πολλές εφαρμογές στην κοσμητολογία.

    Άλλες Χρήσεις
    Ιδανικό σε μορφή γέλης για μασάζ στο πρόσωπο και το λαιμό, ως καθαριστικό και αναζοωγονητικό του δέρματος. Σε μορφή κρέμας είναι εξαιρετικό για την περιοχή των ματιών. Βοηθά στη μείωση των λεπτών ρυτίδων και των σκοτεινών κύκλων γύρω από τα μάτια. Σε μορφή αιθερίου ελαίου λειαίνει και προστατεύει το δέρμα. Σε μορφή εκχυλίσματος έχει βακτηριοκτόνο και αντιπιτυριδική δράση.

    Συνταγές: Με την αύρα του κρίταμου
    τουρσί της θάλασσας | φρέσκια σαλάτα με τα πρώτα φθινοπωρινά χορταράκια | σαλάτα με αγγούρι και γλιστρίδα | θαλασσινή ντοματοσαλάτα | ορεκτική σαλάτα | μεζεδάκι για τσίπουρο | χάντρες σαλάτα | ψωμάκια μπρουσκέτες | μαρινάτος γαύρος | ψάρι γεμιστό ψητό στα κάρβουνα | ψαρόσουπα | ριζότο με καραβίδες | χιώτικη ρεβιθάδα

  • Λατινική ονομασία: Crocus sativus L
    Οικογένεια: Iridaceae

    Ιστορία
    Γνωστός και ως ζαφορά, σαφράν. Ο Διοσκουρίδης το συνιστά για τις παθήσεις της μήτρας, ο Γαληνός για πόνους των ματιών, ο Στράβων για τις καρυκευτικές,  βαφικές και φαρμακευτικές ιδιότητες του, ενώ ο Θεόφραστος το αναφέρει ως το «κόκκινο μύρο» που λαμβάνεται από το φυτό του κρόκου και είναι τεράστιας οικονομικής σημασίας. Στην Αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη σκορπίζανε τα άνθη του σε δημόσιες αίθουσες, σε χώρους συνάντησης των εταίρων, σε θέατρα και λουτρά. Οι Μαυριτανοί το καλλιεργούσαν στην Ισπανία και το έστελναν στη Μ. Ασία, την Κίνα και την Περσία όπου ήταν συνδεδεμένο με την τεκνοποίηση. Η Γαία έστρωσε το νυφικό κρεβάτι του Δία με άνθη κρόκου για επιτάχυνση της τεκνοποίησης με την Ήρα. Ο Κρόκος, φίλος του Ερμή, τραυματίστηκε θανάσιμα παίζοντας μαζί του δισκοβολία. Τρείς σταγόνες από το αίμα του έπεσαν πάνω στο κέντρο ενός λουλουδιού, και έτσι έγιναν τα στίγματα του φυτού που αποτελούν το χαρακτηριστικό του γνώρισμα και έκτοτε πήρε το όνομά του. Στο παλάτι του Μίνωα φιλοτεχνήθηκε η γνωστή τοιχογραφία «ο πρίγκιπας με τα κρίνα» όπου τα κρίνα είναι άνθη κρόκου. Τέλος στο Χριστιανικό σύστημα τελετουργιών το σαφράν κατέχει σημαντική θέση αφού είναι ένα από τα 60 συστατικά που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή του Αγίου Μύρου.

    Καταγωγή
    Τα περισσότερα από τα αυτοφυή είδη της οικογένειας των Iridaceae του γένους crocus συναντώνται στην Ελλάδα, την ηπειρωτική και τη νησιωτική. Ίσως είναι οι πρόγονοι του καλλιεργούμενου κρόκου. Αυτοφυή είδη υπάρχουν στην Τουρκία αλλά και σε άλλα μέρη του κόσμου. Καλλιεργείται στην περιοχή της Κοζάνης, στο Ιράν, στην Ισπανία στο Μαρόκο και στην Κίνα.

    Περιγραφή
    Μικρό πολυετές φυτό, με υπόγειους βλαστούς που μοιάζουν με βολβούς και ονομάζονται κόρμοι. Άνθη μεγάλα ιώδη, με 6 πέταλα, τρείς κίτρινους στήμονες, ωοθήκη με στύλο που χωρίζεται στα τρία κατακόκκινα στίγματα, τα οποία αποτελούν το εμπορικό τμήμα του φυτού και έχουν χαρακτηριστικό άρωμα.

    Πολλαπλασιασμός – καλλιέργεια
    Με κόρμους οι οποίοι συλλέγονται από τους καλλιεργούμενους με κρόκους αγρούς. Το φύτεμα γίνεται αργά, συνήθως κατά τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο. Οι κόρμοι φυτεύονται βαθιά (20-25 εκ.) σε απόσταση 10 εκ. μεταξύ τους και 25 εκ. μεταξύ των γραμμών. Οι κρόκοι εμφανίζονται έξω από το έδαφος από το τέλος Σεπτεμβρίου μέχρι το Νοέμβριο. Από κάθε φυτό βγαίνουν από 2 έως 12 άνθη. Ο κρόκος αντέχει στις χαμηλές θερμοκρασίες του χειμώνα. Προτιμάει εδάφη αμμουδερά ελαφρά όξινα έως ουδέτερα. Είναι φυτό ανθεκτικό στην ξηρασία.

    Συγκομιδή
    Η συγκομιδή των ανθέων γίνεται τον Οκτώβριο με το χέρι, καθημερινά και διαρκεί περίπου 25 ημέρες. Ο διαχωρισμός των πετάλων από τα στίγματα γίνεται με το χέρι όσο τα άνθη είναι ακόμα φρέσκα. Στη συνέχεια τα στίγματα απλώνονται σε δίσκους και ξεραίνονται σε ξηραντήρια με ξυλοκάρβουνο στους 40ο C. Σε ένα στρέμμα φυτεύονται περίπου 40.000 κόρμοι. H απόδοση σε κρόκο είναι περίπου 1 κιλό στίγματα στο στρέμμα. Από 75.000 άνθη προκύπτουν 450 γρ. κρόκου. Ο κρόκος είναι η σημαντικότερη καλλιέργεια στο νομό Κοζάνης. Κατά τη διάρκεια της συγκομιδής απασχολείται όλη η οικογένεια του παραγωγού αλλά και όλη η κοινωνία αυτής της περιοχής μέσω του Αναγκαστικού Συνεταιρισμού Κροκοπαραγωγών Κοζάνης. Αξίζει να αγοράζετε αυτή την εκλεκτή ποιότητα κρόκου ο οποίος επειδή χρησιμοποιείται σε πολύ μικρή ποσότητα έχει προστιτή τιμή.

    Φαρμακευτική αξία
    Τα στίγματα του άνθους περιέχουν σημαντικές ποσότητες χρωστικών που λέγονται κροκίνες. Η ελαφριά πικάντικη γεύση των στιγμάτων του κρόκου προέρχεται από την πικροκροκίνη, ένα γλυκοζίτη της σαφρανάλης. Είναι αρωματικό, αρτυματικό και φαρμακευτικό φυτό. Έχει τονωτική και εμμηναγωγό δράση. Οι ουσίες που περιέχει έχουν αντιοξειδωτικές και αντιθρομβωτικές ιδιότητες. Χρησιμοποιείται στην παρασκευή τονωτικών αφεψημάτων, σαν φυσική βαφή ορισμένων τροφίμων προσθέτοντας τους χρώμα και ευχάριστο άρωμα.

    Άλλες χρήσεις
    Η χρήση του κρόκου στη βαφική των ρούχων, στη βυζαντινή αγιογραφία, στα χειρόγραφα μεσαιωνικά βιβλία είναι μια παλιά ιστορία. Στο Άγιο Όρος παρασκευάζουν το οξύμελι με μέλι, ξίδι, άνηθο και κρόκο. Στη μαγειρική θεωρείται ξεχωριστό άρτυμα για την ωραία υπόπικρη γεύση του, το μεθυστικό άρωμα και το λαμπερό κίτρινο χρώμα του. Ιδανικό για αρωματικό και χρωστικό στο νερό, το τσίπουρο ή το λευκό κρασί όταν το τελευταίο χρησιμοποιείται στο φαγητό.

    Προσοχή: Σε μεγάλες ποσότητες, δηλαδή σε μερικά γραμμάρια, τα στίγματα του κρόκου είναι πολύ τοξικά

    Συνταγές: Με το άρωμα του κρόκου
    πατατομανιταρόπιτα | φασόλια με κόκκινη τυροκαυτερή | χρυσά ρυζομπαλάκια | ζυμαρικά με γάλα καρύδας και κρόκο | σουβλάκια κότας | σικάτο ψαρονέφρι | αρωματίζοντας το μέλι | καρδιές αμυγδάλου | ροξάκια με κάστανα | καρύδα και κρόκος

  • Λατινική ονομασία: Origanum majorana L.
    Οικογένεια: Lamiaceae

    Ιστορία
    Γνωστή και ως «αείφυλλος αμάραγκος» του Θεόφραστου ή «σαμψύχιο» του Διοσκουρίδη. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η θεά Αφροδίτη χρησιμοποιούσε το άρωμα της μαντζουράνας, γι’ αυτό και στις γαμήλιες τελετές στεφάνωναν τα νεαρά ζευγάρια με τα άνθη της. Οι Αιγύπτιοι και οι Άραβες χρησιμοποιούσαν το αφέψημά της για τονωτικά μπάνια. Οι Σύριοι έφτιαχναν μεθυστικό άρωμα με τα άνθη και τα φύλλα της.

    Καταγωγή
    Αυτοφυές της Μεσογείου και της Ν. Ευρώπης. Αυτοφυές επίσης το συναντούμε στην Κύπρο.

    Περιγραφή
    Πολυετές ποώδες, ύψος και άνοιγμα κόμης μέχρι 45 εκ., άνθη μεγάλα λευκά σε ωραίες ταξιανθίες όλο το καλοκαίρι. Φύλλα σταχτόχροα, μικρά, καρδιόσχημα, σχεδόν στρογγυλά, με βελούδινη υφή και μεθυστικό άρωμα.

    Πολλαπλασιασμός – καλλιέργεια
    Με μοσχεύματα ή σπόρους. Τα μοσχεύματα μήκους περίπου 10 εκ. κόβονται από το νεαρό φυτό πριν ανθίσει, αργά την άνοιξη ή νωρίς το καλοκαίρι. Οι σπόροι είναι πολύ λεπτοί και συλλέγονται αργά το καλοκαίρι. Η σπορά γίνεται την άνοιξη σε τελάρο, το οποίο τοποθετείται σε ζεστό χώρο, διατηρείται υγρό και συνήθως φυτρώνει σε 8-15 ημέρες. Τα μοσχεύματα τοποθετούνται σε μείγμα τύρφης και περλίτη αναλογίας 1:1. Το μείγμα διατηρείται υγρό, αλλά όχι υπερβολικά. Αποτελέσματα φαίνονται σε 3-4 εβδομάδες. Όταν οι σπόροι φυτρώσουν και τα μοσχεύματα ριζοβολήσουν μεταφυτεύονται σε γλάστρα, σε ζαρντινιέρα ή στον κήπο. Οι αποστάσεις φύτευσης είναι 30 εκ. μεταξύ των φυτών επί της γραμμής φύτευσης και 40 εκ. μεταξύ των γραμμών. Η μαντζουράνα δεν απαιτεί συχνά ποτίσματα. Χρειάζεται έδαφος ή εδαφικό μείγμα πλούσιο σε θρεπτικά στοιχεία και συχνό καθάρισμα από τα ζιζάνια. Προτιμάει ηλιόλουστα μέρη, αλλά όχι τον καυτό ήλιο, και εδάφη με καλή στράγγιση. Το pH του εδάφους πρέπει να είναι μεταξύ 6 και 7. Η μαντζουράνα, τέλος, είναι ευαίσθητη στις χαμηλές θερμοκρασίες.

    Συγκομιδή – Κατεργασια
    Τα φύλλα κόβονται όποτε είναι διαθέσιμα. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν φρέσκα, να αποξηρανθούν ή να καταψυχθούν. Όταν θα χρησιμοποιηθούν αποξηραμένα, πρέπει να κοπούν λίγο πριν ανοίξουν τα άνθη, όταν η οσμή είναι άριστη και η περιεκτικότητα σε αιθέριο έλαιο υψηλή. Τα άνθη κόβονται μόλις ανοίξουν.

    Φαρμακευτική αξία
    Η υψηλή περιεκτικότητα σε θυμόλη της προσδίδει αντισηπτικές ιδιότητες. Το αφέψημά της αντιμετωπίζει το κρυολόγημα, έχει ηρεμιστική επίδραση και ανακουφίζει από τον πόνο στο στομάχι. Επίσης, είναι αποτελεσματικό στη ναυτία.

    Άλλες χρήσεις
    Ιδανικό για αρωματικό στο ξίδι ή το λάδι. Το εκχύλισμά της μπορεί να προστεθεί στο νερό του μπάνιου και να εξασφαλίσει χαλάρωση και καλή διάθεση. Όταν χρησιμοποιείται στη μαγειρική τα φύλλα κόβονται πριν το φυτό ανθίσει γιατί αλλιώς σε μεγαλύτερη δόση μπορεί να πικρίσει. Εκτός όμως από την αισθητική και τη γαστρονομία, τα πράσινα κλαδάκια με τα μικρά άσπρα άνθη της μαντζουράνας μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε αποξηραμένες και φρέσκες συνθέσεις.

    Συνταγές: Με το άρωμα της μαντζουράνας
    φοκατσάκια με τυρί |γλυκοπατάτες γεμιστές | κoλοκυθοκαροτοκεφτέδες | βελούδινη σούπα από αρακά | λαζάνια λαχανικών | γίγαντες φούρνου με σπανάκι | ρολάκια χοιρινά | λαχανοντολμάδες μπακαλιάρου | κοτομπαλάκια | ένα καυτερό γκούλας για κρύα Κυριακάτικα μεσημέρια

  • Λατινική ονομασία: Pistacia lentiscus L. var. chia
    Οικογένεια: Anacardiaceae

    Ιστορία
    Ο Θεόφραστος είναι ο πρώτος που χρησιμοποιεί τη λέξη «μαστίχα». ‘ Ετσι ονομάζει το κόμμι που βγαίνει από το σχίνο. Στα αρχαία κείμενα αναφέρονται και άλλες μαστίχες εκτός από τη γνωστή σήμερα σε όλους χιώτικη μαστίχα: η αιθιοπική, η ινδική, η αιγυπτιακή, η ιλλυρική. Η πρώτη είσοδος της χιώτικης μαστίχας στην αγορά έγινε στους ελληνιστικούς χρόνους (336-146 π.Χ.). Ο Διοσκουρίδης γράφει για τις θεραπευτικές ιδιότητες της μαστίχας. «Γεννάται δε ρητίνη εξ αυτής (της σχίνου) μαστίχη καλουμένη, χρησιμεύουσα προς αίματος αναγωγάς και προς παλαιά βήχα πινομένη. ‘ Εστι ευστόμαχος, ερευκτική, μείγνυται δε και σμήγμασι οδόντων και επιχρίσμασι προσώπου στιλβοποιούσα, ανακολλά δε και τρίχας εν οφθαλμοίς, στόματός τε ευωδίας παρασκευαστική εστί διαμασσομένη και ούλων σταλτική». Ο Γαληνός, ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες γιατρούς μετά τον Ιπποκράτη, εκθειάζει τις στυπτικές και μαλακτικές ιδιότητές της και τη συνιστά για τις φλεγμονές του στομάχου, των εντέρων και του ήπατος. Στις αρχές του 14ου αιώνα, ο γενοβέζικος στόλος κατέλαβε το νησί της μαστίχας. Οι «σπόνσορες» της εκστρατείας ίδρυσαν τη Μαόνα, μια εταιρεία με αντικείμενο τη διαχείριση των εσόδων από το νησί. Οι μέτοχοι οι οποίοι έμεναν στο παλάτσο Ιουστινιάνι χρησιμοποίησαν το όνομα αυτό ως ονομασία της οικογένειας και κυβέρνησαν τη Χίο επί δύο αιώνες επηρεάζοντας το νησί, χτίζοντας καινούριους οικισμούς για τους καλλιεργητές. Έτσι, δημιουργήθηκαν νέα χωριά, τα Μαστιχοχώρια τα οποία χτίστηκαν σύμφωνα με τα ιταλικά πρότυπα.

    Καταγωγή
    Ο σχίνος είναι δένδρο ή θάμνος πολύ κοινό στην ελληνική φύση, αειθαλές, αρωματικό με ωραίο πράσινο φύλλωμα. Η ποικιλία chia ευδοκιμεί μόνο στη νότια Χίο και είναι το δένδρο που δίνει την περίφημη μαστίχα. Επιστημονικά αυτό ερμηνεύεται εξαιτίας των υποθαλλάσιων ηφαιστείων και λόγω του μικροκλίματος, το οποίο είναι ιδιαίτερο, δηλαδή ήπιο το χειμώνα και ξηρό το καλοκαίρι. Το έδαφος είναι λοφώδες, λίγο πετρώδες, αρκετά ασβεστο – λιθικό, στραγγερό.

    Περιγραφή
    Είναι αειθαλής θάμνος ή δένδρο ύψους 2-3 μ. (αλλά μπορεί να φθάσει και τα 5 μ.), δίοικο, δηλαδή τα αρσενικά και τα θηλυκά άνθη είναι σε διαφορετικά άτομα και έχουν μορφή μικρών και πυκνών ταξιανθιών. Εμφανίζονται από τα μέσα Μαρτίου μέχρι τέλος ή αρχές Απριλίου. Τα φύλλα του είναι σύνθετα, με φυλλάρια δερματώδη και στιλπνή βαθυπράσινη επιφάνεια. Οι καρποί του είναι μικροί, κόκκινου χρώματος. Μετά την ωρίμανση γίνονται μαύροι. Ο κορμός, όχι ευθύς, με ακανόνιστες πλάκες όπως του πεύκου. Οι ρίζες μπορεί να φθάσουν και τα 20 μ. μήκος. Αναπτύσσεται με μεγάλη βραδύτητα και ζει πάνω από 100 χρόνια. Φθάνει στην πλήρη ανάπτυξη στα 40 χρόνια. Κατά κανόνα τα καλλιεργούμενα δένδρα είναι αρσενικά γιατί είναι πιο παραγωγικά και ριζοβολούν πιο εύκολα. Υπάρχουν πολλές παραλλαγές του αρσενικού σχίνου με διάφορες τοπικές ονομασίες όπως Μαυρόσχινος, Μαρουλιώτης, Πυξάρι που προήλθαν από φυσικούς πληθυσμούς μετά από επιλογή στο πέρασμα των αιώνων.

    Πολλαπλασιασμός – καλλιέργεια
    Γίνεται με μοσχεύματα με εμφανείς οφθαλμούς. Κόβονται μεγάλα κλαδιά τα οποία τοποθετούνται σε μεγάλα σακουλάκια με έδαφος της περιοχής, τους μήνες Φεβρουάριο έως Μάρτιο. Κάθε χρόνο γίνεται κλάδεμα των δένδρων. Το έδαφος εμπλουτίζεται με λιπάσματα ή γίνεται χλωρή λίπανση με κουκιά.

    Συγκομιδή – Κατεργασια
    Ο σχίνος αρχίζει να δίνει μαστίχα τον 5ο χρόνο. Μετά τον 12ο δίνει από 320 γρ. μέχρι 1 κιλό το δένδρο. Το «κέντημα» του σχίνου ξεκινάει τον 5ο χρόνο με λίγες κεντιές στην αρχή για να μη γεράσει πρόωρα. Η μαστίχα παράγεται κατά τους μήνες Ιούλιο, Αύγουστο και Σεπτέμβριο. Το πρώτο μάζεμα γίνεται μετά τις 15 Αυγούστου. Πριν το κέντημα γίνεται καθάρισμα και ισοπέδωση του εδάφους. Ακολουθεί το σκούπισμα και το άπλωμα του ασπροχώματος (ανθρακικό ασβέστιο) πάνω στο οποίο πέφτει η μαστίχα. Το κέντημα γίνεται με κάθετες ή επιμήκεις τομές στον κορμό του δένδρου, 10-15 χιλ. μήκους και 4-5 χιλ. βάθους με το κεντητήρι. Το κέντημα διαρκεί 6-7 εβδομάδες. Το μαστίχι μεταφέρεται σε δροσερά σημεία, όπου και ξεκινάει η διαδικασία του καθαρισμού του με το χέρι.

    Φαρμακευτική αξία
    Οι σύγχρονες μελέτες επιβεβαιώνουν αυτές του Γαληνού, του Διοσκουρίδη και των άλλων αρχαίων γιατρών. Δρα αποτελεσματικά στις γαστρεντερικές παθήσεις στο ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού του εντερου, στην επούλωση τραυμάτων, στην υγεία των δοντιών και της στοματικής κοιλότητας. Έχει εξαιρετικές επουλωτικές ιδιότητες. Το μαστιχέλαιο ασκεί αντιμικροβιακή και αντιβακτηριακή επίδραση. Εμποδίζει αποτελεσματικά την ανάπτυξη μικροοργανισμών. Η παρουσία φαινολικών μορίων, τριτερπενικών ενώσεων και φυτοστερολών δρα κατά της αθηροσκλήρωσης.

    Άλλες χρήσεις
    Χρησιμοποιείται σε κρυσταλλική μορφή η οποία αλέθεται στο γουδί, σε σκόνη, αιθέριο έλαιο, μαστιχόνερο ή λικέρ. Την χρησιμο ποιούν στην αρωματοποιία, στην κοσμητολογία, στη βυρσοδεψία, στην κατασκευή βερνικιών και ισπανικού κηρού (βουλοκέρι), στην ποτοποιία, την σταθεροποίηση χρωμάτων και η χρήση της διευρύνεται συνεχώς. Από την πλευρά της χρήσης στη μαγειρική και ζαχαροπλαστική πρέπει να χρησιμοποιείται με μέτρο. Μία ελάχιστη επιπλέον ποσότητα αφήνει πικρή επίγευση.

    Συνταγές: Με το άρωμα της μαστίχας
    μαστίχα και μαστέλο μαζί στο σαγανάκι | μεζεδάκια μαστίχας | μαστιχάτα ζυμαρικά | μεθυσμένα ψαροκεφτεδάκια | μαστίχα και καρδάμωμα στο κοτοφιλετάκι | πορτοκαλόπιτα | φράουλες και μαστίχα | αμυγδαλογλυκάκια με άσπρη σοκολάτα | η βασιλόπιτα του Βοτανικού Κήπου Κρουσσίων

  • Λατινική ονομασία: Melissa officinalis L.
    Οικογένεια: Lamiaceae

    Ιστορία
    Γνωστό και ως μελισσάκι, μελισσοβότανο, κιτροβάλσαμο. Αφιερωμένο στη θεά Άρτεμη. Οι Αρχαίοι Έλληνες το χρησιμοποιούσαν για τη φαρμακευτική αξία του. Οι Άραβες το αγαπούσαν για το μοναδικό του άρωμα λεμονιού, ενώ οι αλχημιστές του Μεσαίωνα πίστευαν ότι το ποτό του προσφέρει το ελιξίριο της νεότητας.

    Καταγωγή
    Αυτοφυές της Μεσογείου και της Κεντρικής Ευρώπης. Στην Ελλάδα το συναντούμε σε υγρές περιοχές της Μακεδονίας, της Θράκης αλλά και των Ιονίων Νήσων.

    Περιγραφή
    Πολυετές ποώδες, ύψος μέχρι 80 εκ., άνοιγμα κόμης μέχρι 50 εκ., άνθη μικρά άσπρα ή ανοιχτοκίτρινα όλο το καλοκαίρι. Φύλλα πράσινα, καρδιόσχημα πολύ αρωματικά όταν τριφτούν.

    Πολλαπλασιασμός  – καλλιέργεια
    Με μοσχεύματα ή σπόρους. Τα μοσχεύματα μήκους περίπου 10εκ. κόβονται από το νεαρό φυτό πριν ανθίσει, αργά την άνοιξη ή νωρίς το καλοκαίρι. Οι σπόροι συλλέγονται αργά το καλοκαίρι. Σπορά των σπόρων ή τοποθέτηση των μοσχευμάτων σε μίγμα τύρφης και περλίτη σε αναλογία 2:1. Το μείγμα διατηρείται υγρό, αλλά όχι υπερβολικά. Τα αποτελέσματα φαίνονται σε δύο εβδομάδες περίπου. Η σπορά γίνεται νωρίς την άνοιξη σε ζεστό μέρος. Όταν οι σπόροι φυτρώσουν και τα μοσχεύματα ριζοβολήσουν μεταφυτεύονται σε γλάστρα, σε ζαρντινιέρα ή στον κήπο. Οι αποστάσεις φύτευσης είναι 30 εκ. μεταξύ των φυτών επί της γραμμής φύτευσης και 60 εκ. μεταξύ των γραμμών. Το μελισσόχορτο χρειάζεται τακτικά ποτίσματα και αγαπάει τον ήλιο. Το pH του εδάφους πρέπει να είναι μεταξύ 6 και 7. Αν απαιτηθεί λίπανση καλό είναι να χρησιμοποιηθεί οργανικό λίπασμα πλούσιο σε άζωτο.

    Συγκομιδή
    Τα φύλλα κόβονται στη διάρκεια όλου του καλοκαιριού και χρησιμοποιούνται φρέσκα. Για να χρησιμοποιηθούν αποξηραμένα πρέπει να κοπούν λίγο πριν ανοίξουν τα άνθη, όταν η οσμή τους είναι άριστη και η περιεκτικότητα σε αιθέριο έλαιο υψηλή. Ιδανικέςσυνθήκες για την καλύτερη διατήρηση του αιθέριου ελαίου μετά την κοπή είναι στην κατάψυξη μέσα σε σακουλάκια με νερό.

    Φαρμακευτική αξία
    Χρησιμοποιείται για την παρασκευή προϊόντων για τα τσιμπήματα εντόμων και καλλυντικών. Το αφέψημά του θεωρείται ότι αντιμετωπίζει τον πονοκέφαλο, την πίεση και επαναφέρει τη μνήμη. Είναι χωνευτικό και αντικαταθλιπτικό με αντισπασμωδική και αντισταμινική δράση.

    Άλλες χρήσεις
    Ιδανικό μελισσοτροφικό αλλά και καλλωπιστικό φυτό. Το αιθέριο έλαιο χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία και στην παρασκευή ποτών.

    Συνταγές: Mε το άρωμα του μελισσόχορτου
    αρωματίζοντας με μελισσόχορτο το ξίδι και το ελαιόλαδο | το χοντρό θαλασσινό αλάτι | το βούτυρο για καναπεδάκια | βλίτα γιαχνί με κολοκυθάκια | απλά μύδια κρασιού | σαγανάκι θαλασσινών melissa | ψάρι με φάβα | ζυμαρικά με pesto melissa | μπιφτέκια κοτόπουλου melissa με αρωματισμένα λαχανικά | αρνάκι με κολοκυθάκια | αρωματικό κέικ melissa

  • Λατινική ονομασία: Satureja montana L.
    Οικογένεια: Lamiaceae

    Ιστορία
    Φυτό των σατύρων στην αρχαία μυθολογία. Οι Ρωμαίοι το χρησιμοποιούσαν στις σάλτσες και τον αρωματισμό του ξυδιού. Ο Πλίνιος έδωσε το όνομα σε ολόκληρο το γένος των φυτών αυτών, που περιλαμβάνει περί τα 15 είδη, όλα σχεδόν ιθαγενή των Μεσογειακών χωρών. Βέβαια χρησιμοποιούνταν ως αρωματικό των τροφών εδώ και 2000 χρόνια και ως μπαχαρικό πριν αρχίσουν να χρησιμοποιούνται τα μπαχαρικά των Ανατολικών Ινδιών. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι το χρησιμοποιούσαν σε ερωτικά φίλτρα.

    Καταγωγή
    Αυτοφυές των Μεσογειακών χωρών. Στη χώρα μας απαντάται σε πετρώδη εδάφη μέσα σε αραιά δάση κυρίως της μαύρης πεύκης, σε υψόμετρα από 400 έως 1200 και σπάνια έως 1900 μέτρα.

    Περιγραφή
    Μικρός αείφυλλος πολυετής θάμνος, ύψους 30-60 εκ. με πλούσια διακλάδωση. Τα φύλλα του είναι δερματώδη, μικρά, διάστικτα με αδένες, πολύ αρωματικά και τα άνθη του λευκά ή ρόδινα θα τα δούμε κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.

    Πολλαπλασιασμός – καλλιέργεια
    Η αναπαραγωγή της σατουρέγιας γίνεται εύκολα με σπόρο. Η ετοιμασία των σποροφύτων γίνεται περί τα μέσα Φεβρουαρίου. Ο σπόρος φυτρώνει σε δύο εβδομάδες και τα φυτά είναι έτοιμα για μεταφύτευση στο χώρο ανάπτυξής τους περίπου 6 εβδομάδες μετά το φύτρωμα. Η αναπαραγωγή της σατουρέγιας γίνεται και με μοσχεύματα. Καταλληλότερη εποχή για τη βέλτιστη απόδοση των μοσχευμάτων είναι νωρίς την άνοιξη. Κόβονται τμήματα του φυτού, μήκους 10 εκ. κατά προτίμηση κορυφαία. Οι άκρες τους τοποθετούνται σε σκόνη ορμόνης ριζοβολίας και στη συνέχεια τοποθετούνται σε μείγμα περλίτη – τύρφης σε αναλογία 3:1. Το υπόστρωμα ριζοβολίας πρέπει να διατηρείται υγρό. Υπολογίζεται ότι η ριζοβολία των μοσχευμάτων ολοκληρώνεται σε 30 ημέρες. Στη συνέχεια τα νεαρά μοσχεύματα μεταφυτεύονται σε γλάστρες ή στο έδαφος. Οι αποστάσεις φύτευσης στην περίπτωση της καλλιέργειας στο έδαφος είναι 30 εκ. επί της γραμμής και 60 εκ. μεταξύ των γραμμών. Τα φυτά χρειάζονται αμέσως πότισμα. Η συγκομιδή του γίνεται περί τα μέσα Ιουλίου, αλλά και νωρίτερα ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες. Η ανάπτυξή του ευνοείται σε συνθήκες πλήρους ηλιοφάνειας. Το έδαφος μπορεί να εμπλουτισθεί ελαφρά με ένα πλήρες οργανικό λίπασμα. Απαιτεί στραγγερά, χουμώδη εδάφη, μέσης σύστασης με μέτριο pH περίπου στο 6,8. Η άνθησή του αρχίζει κατά το τέλος Ιουνίου αρχές Ιουλίου και διαρκεί όλο το καλοκαίρι.

    Συγκομιδή
    Καλό είναι η συγκομιδή των βλαστών να γίνεται στο στάδιο της ανθοφορίας όταν πρόκειται να χρησιμοποιηθεί το φυτό για απόσταξη αιθερίων ελαίων. Στην περίπτωση της χρήσης του στη μαγειρική οι βλαστοί συλλέγονται πριν την άνθηση. Κόβονται ολόκληρα τα φυτά. Φαρμακευτ ική αξία Θεωρείται ευστόμαχο, διεγερτικό, αποχρεμπτικό. Το αιθέριο έλαιο έχει σημαντικές αντιοξειδωτικές, αντιβακτηριακές και αντιμυκητιακές ιδιότητες. Βοηθά στα τσιμπήματα των μελισσών εάν τοποθετηθεί στο σημείο του τσιμπήματος. ‘Αλλες χρήσεις Το αιθέριο έλαιο χρησιμοποιείται στη βιομηχανία τροφίμων και την αρωματοποιία. Είναι σημαντικό μελισσοτροφικό φυτό. Το αφέψημά του είναι ιδανικό για την όρεξη και τη χώνεψη.

    Φαρμακευτική αξία
    Θεωρείται ευστόμαχο, διεγερτικό, αποχρεμπτικό. Το αιθέριο έλαιο έχει σημαντικές αντιοξειδωτικές, αντιβακτηριακές και αντιμυκητιακές ιδιότητες. Βοηθά στα τσιμπήματα των μελισσών εάν τοποθετηθεί στο σημείο του τσιμπήματος.

    ‘Αλλες χρήσεις
    Το αιθέριο έλαιο χρησιμοποιείται στη βιομηχανία τροφίμων και την αρωματοποιία. Είναι σημαντικό μελισσοτροφικό φυτό. Το αφέψημά του είναι ιδανικό για την όρεξη και τη χώνεψη

    Συνταγές: Mε το άρωμα της σατουρέγιας
    πατέ ελιάς | πιπεριές Φλώρινας και φέτα | απλές μελιτζάνες στο φούρνο | μανιτάρια στιφάδο | χταποδάκι σχάρας | γαύρος λεμονάτος στο φούρνο | φρυγαδέλι | αρνάκι και κους κους | φιλέτο με κόκκινο λάχανο | χοιρινό στο χαρτί

    Στις συνταγές αυτές η σατουρέγια μπορεί να αντικατασταθεί και με θυμάρι.

  • Λατινική ονομασία: Salvia οfficinalis L.
    Οικογένεια: Lamiaceae

    Ιστορία
    Γνωστή και ως φασκομηλιά, αλησφακιά, φλησκούνι. Το επιστημονικό του όνομα προέρχεται από το λατινικό ρήμα «salvare» που σημαίνει σώζω. Ο Διοσκουρίδης το αναφέρει ως βάλσαμο των ματιών και το συστήνει κατά των αιμορραγιών. Ο Θεόφραστος και ο Ιπποκράτης το χρησιμοποιούσαν για θεραπευτικούς σκοπούς. Στην αρχαιότητα ως ρόφημα ήταν συνδεδεμένο με τη μακροβιότητα και την αποκατάσταση της μνήμης. Το χρησιμοποιούσαν για γαργάρες και πλύσιμο του στόματος αντί για οδοντόκρεμα. Οι Ρωμαίοι ως ιερό φυτό το συνιστούσαν για τα δαγκώματα των φιδιών. Στο Μεσαίωνα το χρησιμοποιούσαν κατά της χολέρας, των υψηλών πυρετών και της επιληψίας. Οι Κινέζοι το χρησιμοποιούσαν στην παραδοσιακή Ιατρική και αντάλλασαν κατά το 17ο αιώνα τριπλάσια ποσότητα της καλύτερης ποιότητας τσαγιού με μια αντίστοιχη του φασκόμηλου.

    Καταγωγή
    Αυτοφυές της Μεσογείου ιδιαίτερα της Αδριατικής και της Ν. Ευρώπης. Στη χώρα μας το συναντούμε αυτοφυές στη Βόρειο Ελλάδα.

    Περιγραφή
    Μικρός πολυετής αειθαλής θάμνος, ύψος και άνοιγμα κόμης μέχρι 70 εκ., άνθη μεγάλα μπλε – μωβ κατά τους μήνες Απρίλιο και Μάιο. Τα φύλλα του είναι ασημένια-πράσινα, μακρόστενα, με έντονες νευρώσεις και πολύ αρωματικά.

    Πολλαπλασιασμός – καλλιέργεια
    Με μοσχεύματα ή σπόρους. Τα μοσχεύματα μήκους περίπου 10 εκ. κόβονται από το νεαρό φυτό πριν ανθίσει, αργά την άνοιξη ή νωρίς το καλοκαίρι. Οι σπόροι είναι αρκετά μεγάλοι, χρώματος σκούρου καφέ και συλλέγονται το καλοκαίρι. Η σπορά γίνεται την άνοιξη απευθείας στο χώρο της καλλιέργειας. Τα μοσχεύματα είναι τμήματα κορυφαίων βλαστών κόβονται το καλοκαίρι και τοποθετούνται σε μίγμα τύρφης και περλίτη αναλογίας 1:1. Το μείγμα διατη – ρείται σχετικά υγρό. Αποτελέσμα – τα φαίνονται σε 3-4 εβδομάδες. Οι αποστάσεις φύτευσης είναι 60 εκ. μεταξύ των φυτών επί της γραμμής φύτευσης και 80 εκ. μεταξύ των γραμμών. Το φασκόμηλο είναι πολύ ανθεκτικό στην ξηρασία, καλό λοιπόν είναι να αποφεύγονται τα συχνά ποτίσματα. Αντέχει σε χαμηλές θερμοκρασίες, αλλά και στις υψηλές θερμοκρασίες του καλοκαιριού. Χρειάζεται έδαφος ή εδαφικό μίγμα μέτριο σε θρεπτικά στοιχεία. Προτιμάει ηλιόλουστα μέρη, αλλά όχι τον καυτό ήλιο, και εδάφη με καλή στράγγιση. Το pH του εδάφους πρέπει να είναι μεταξύ 7 και 8.

    Συγκομιδή
    Τα φύλλα κόβονται όλη τη διάρκεια του χρόνου αφού ο θάμνος είναι αειθαλής. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν φρέσκα, κατεψυγμένα ή να αποξηρανθούν. Κατά τη διάρκεια της αποξήρανσης πρέπει να διατηρηθεί το πράσινο χρώμα των φύλλων. Η κακή αποξήρανση ή η κακή διατήρηση του δίνει αντίστοιχα κακή γεύση όταν χρησιμοποιηθεί. Είναι λοιπόν προτιμότερο να χρησιμοποιείται φρέσκο.

    Φαρμακευτική αξία
    Περιέχει φαινολικά οξέα τα οποία του προσδίδουν αντιβακτηριακή και αντισηπτική δράση. Η υψηλή περιεκτικότητα σε θυμόλη του προσδίδει αντισηπτικές ιδιότητες. Το αφέψημά του αντιμετωπίζει το κρυολόγημα, τον πονόλαιμο και τη γρίπη. Είναι χωνευτικό και τονωτικό του στομάχου. Μείγμα του αφεψήματος με λίγο μηλόξυδο είναι ιδανικό για γαργάρες, βοηθάει στην αντιμετώπιση της λαρυγγίτιδας, της στοματίτιδας και της ουλίτιδας.

    Άλλες χρήσεις
    Το αιθέριο έλαιο του φασκόμηλου χρησιμοποιείται στην κοσμητολογία, την αρωματοποιία και την ποτοποιία. Τα αποξηραμένα ή φρέσκα φύλλα του χρησιμοποιούνται και στη συντήρηση των τροφίμων. Ιδανικό για αρωματικό στο ξίδι ή το λάδι. Εάν φυτευτεί κοντά σε άλλα φυτά όπως το αμπέλι ή τα λάχανα απωθεί κάποια βλαβερά έντομα. Σαν καλλυντικό συνιστάται για λιπαρά δέρματα

    Προσοχή: Απαιτείται έλεγχος στη συχνότητα της χρήσης του αφε ψήματος. Παρατεταμένη και καθημερινή χρήση πάνω από δύο συνεχείς εβδομάδες μπορεί να προκαλέσει ανεπιθύμητα συμπτώματα όπως ελαφρά δηλητηρίαση. Οι μικρές ποσότητες που χρησιμοποιούνται στη μαγειρική θεωρούνται ακίνδυνες.

    Συνταγές: Mε το άρωμα του φασκόμηλου
    ψωμάκια με πράσινες ελιές | σαλάτες με καρότο | σαλάτες με φακές | σαλάτες με μαυρομάτικα και παντζάρια | ζυμαρικά με δροσερή σάλτσα | ζυμαρικά με ζεστή σάλτσα | ψάρι στο φούρνο | πεσχανδρίτσα σαγανάκι | συκωτάκι και πουρέ μήλου | φρουτένιο χοιρινό καρέ

Πηγή πληροφοριών: Αρώματα και γεύσεις από το Βοτανικό Κήπο, έκδοση του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του Βερτίσκου που διανέμεται δωρεάν

Άφησε σχόλιο