«Tον θόρυβο τον επαντρεύεσαι»

Οι επιπτώσεις του βεβαρημένου ηχοτοπίου του Αεροδρομίου Χίου στην καθημερινότητα ανθρώπων που τα σπίτια τους γειτνιάζουν με αυτό: μία ποιοτική ερμηνευτική φαινομενολογική προσέγγιση.
 
Μίτσυ Ακογιούνογλου, μεταδιδακτορική ερευνήτρια, τμήμα Μουσικών Σπουδών, Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Κέρκυρα.

Τα αποτελέσματα της μελέτης παρουσιάστηκαν στο 4ο Συνέδριο Ακουστικής Οικολογίας που πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου στη Μυτιλήνη, 3-6/11/2016, με θέμα «Ήχος, Θόρυβος, Περιβάλλον» (http://econoiseconf.aegean.gr/uploads/Econoiseconf_abstracts.pdf).

Η πιο συνηθισμένη απάντηση των ανθρώπων που εκτίθενται σε περιβαλλοντικούς θορύβους είναι ότι ο θόρυβος αποτελεί ενόχληση. Με τον όρο ενόχληση περιγράφουμε αρνητικές αντιδράσεις όπως εκνευρισμό, δυσανασχέτηση, δυσαρέσκεια. Όμως ο θόρυβος, δηλαδή κάθε μη επιθυμητός ήχος, δεν είναι απλώς ενόχληση, αλλά ένας πραγματικός κίνδυνος για την ανθρώπινη υγεία και ευζωία (Basner et al, 2014· Ετμεκτσόγλου, 1999· Stansfeld & Matheson, 2003· Goines & Hagler, 2007).

Αν και, όπως αναφέρουν οι Basner et al (2011), δεν αντιδρούν όλοι οι άνθρωποι το ίδιο στον θόρυβο και παρόλο που τείνουν να εξοικειώνονται (habituate) με αυτόν, το ποσοστό εξοικείωσης διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο και η εξοικείωση δεν είναι ποτέ απόλυτη ή πλήρης.

Πολλές μελέτες που έχουν δημοσιευτεί ειδικά την τελευταία πενταετία, έχουν ως αντικείμενο έρευνας τις επιπτώσεις του θορύβου των αεροπλάνων στην ζωή των κατοίκων που ζουν κοντά σε αεροδρόμια. Συγκεκριμένα, η έκθεση στους θορύβους των αεροσκαφών έχει συσχετισθεί μεταξύ άλλων με αυξημένα επίπεδα στρες, προβλήματα στον ύπνο, προβλήματα μεταβολισμού, υπέρταση, αυξημένη πιθανότητα καρδιαγγειακών παθήσεων, στεφανιαία νόσο, έμφραγμα του μυοκαρδίου και γενικότερα χαμηλότερη ποιότητα ζωής (Basner et al, 2011· Correia et al, 2008· Errikson et al, 2014· Evrard et al, 2015· Hansell et al, 2014· Schreckenberg et al, 2010· Seidler et al, 2016).

Αυτές οι μελέτες αφορούν μεγάλα αεροδρόμια, σε μεγάλες πόλεις, με πάρα πολλές πτήσεις καθημερινά, όλο το χρόνο. Η συγκεκριμένη μελέτη εστιάζει σε ένα μικρό, επαρχιακό αεροδρόμιο, με πολύ λίγες πτήσεις αναλογικά με τις μελέτες που προανέφερα, το αεροδρόμιο της Χίου, το οποίο όμως εξυπηρετεί καθημερινά πτήσεις και της πολιτικής και της στρατιωτικής αεροπορίας. Για τους ανθρώπους που είτε κατοικούν, είτε εργάζονται στην περιοχή του Αεροδρομίου της Χίου, ο θόρυβος των πολιτικών και στρατιωτικών αεροπλάνων, κατά την προσγείωση, την απογείωση, την στάση με αναμμένες μηχανές αλλά και του ελικόπτερου του στρατού που ελλιμενίζεται εντός του χώρου του αεροδρομίου, είναι μία συνεχής παρουσία και κατ’ επέκταση καθημερινή όχληση.

Μέσα από ημι-δομημένες συνεντεύξεις μόνιμων κατοίκων της περιοχής, έγινε μία πρώτη καταγραφή των ιδιαιτεροτήτων και των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν ως προς την καθημερινή τους ζωή ακολουθώντας μία ποιοτική ερμηνευτική φαινομενολογική προσέγγιση (Smith & Osborn, 2003). Στους συμμετέχοντες ζητήθηκε να μιλήσουν για την εμπειρία τους ως κάτοικοι που τα σπίτια τους γειτνιάζουν με το αεροδρόμιο. Από την διερεύνηση και ανάλυση των όσων ειπώθηκαν, προέκυψαν ενδιαφέροντα στοιχεία αναφορικά με την παρουσία του θορύβου, την συγκατοίκηση με τον θόρυβο, την επίδρασή του στη ζωή τους, την προσπάθεια αντιμετώπισής του και την οπτική τους ως προς την ευρύτερη περιοχή.

Χαρακτηριστική είναι η φράση που ειπώθηκε: «τον θόρυβο τον επαντρεύεσαι». Όμως η συγκατοίκηση με τον θόρυβο είναι για άλλους εύκολη και για άλλους δύσκολη υπόθεση. Άλλοι έχουν εξοικειωθεί με τον θόρυβο, τον αναγνωρίζουν ως ερέθισμα μη σημαντικό, και έχουν μάθει να μην αντιδρούν σε αυτό. Άλλοι δυσκολεύονται να τον συνηθίσουν και εισπράττουν τον θόρυβο ως επώδυνο ερέθισμα, με συνέπεια ο οργανισμός τους να αντιδρά, είτε σωματικά, είτε συναισθηματικά, είτε ψυχολογικά. «Είναι δύσκολο να μιλήσεις και να ακούσεις ή να απαντήσεις σε αυτό που σου λέει ό άλλος γιατί λίγο σε κουφαίνει ο θόρυβος, όταν είσαι έξω». Είναι ενδιαφέρον ότι τα άτομα που δυσκολεύονται περισσότερο να δεχτούν τον θόρυβο φαίνεται να είναι αυτά που ζουν πάνω από 20 χρόνια στην περιοχή. Πιθανόν ο θόρυβος να δρα συσσωρευτικά στον οργανισμό και όσο μεγαλώνουν να μειώνεται η ανοχή τους σε αυτόν.

Οι λέξεις που χρησιμοποιήθηκαν για να περιγράψουν τον θόρυβο δίνουν και τον τόνο δυσκολίας: βασανιστικός, στριγγλάει, μεγάλη φασαρία, έντονος, παράφορος, ξένος ήχος, χοντρός θόρυβος, τρομαχτικός, σαν μικρά ηλεκτροσόκ, «δεν ακούς ούτε τις σκέψεις σου».

Όλοι αναφέρθηκαν στα στρατιωτικά αεροπλάνα και το στρατιωτικό ελικόπτερο ως εντονότερες πηγές θορύβου και τα αεροπλάνα της πολιτικής αεροπορίας ως μικρότερης έντασης. Είπε ένας χαρακτηριστικά ότι «το κυριότερο πρόβλημα του θορύβου έρχεται από τα στρατιωτικά αεροπλάνα τα οποία έρχονται και δεν σβήνουν τις μηχανές και μένουν και 1 και μιάμιση ώρα με αναμμένες τις μηχανές και με πολύ θόρυβο». Όλοι έκριναν τον θόρυβο του ελικόπτερου ως πιο ενοχλητικό, αλλά τονίζοντας την μεγάλη διάρκεια που παραμένει στο χώρο με αναμμένες μηχανές, ενώ στα αεροπλάνα, η μικρή διάρκεια του θορύβου κάνει τον θόρυβο μικρό. Αυτή η άποψη συνάδει με τα αποτελέσματα ερευνών που αναφέρουν ότι οι άνθρωποι ενοχλούνται περισσότερο από τον θόρυβο των ελικοπτέρων παρά από αυτόν των αεροπλάνων (Schomer, 1983· Atkins, 1983· Atkins et al, 1983). Πιθανόν αυτό να οφείλεται στις χαμηλότερες συχνότητες και την περιοδικότητα των ήχων των ελικοπτέρων, όπως και στο ότι δεν ακολουθεί κατά την προσγείωση ή την απογείωση την ευθεία του αεροδιαδρόμου, και συχνά πετάει σε χαμηλό ύψος πάνω από τα σπίτια.

Επίσης ανέφεραν ως όχληση τον τρόπο λειτουργίας του ελικοπτέρου που παραμένει για κάποιο διάστημα μετέωρο μετά την απογείωση ή πριν την προσγείωση σε χαμηλό ύψος από το έδαφος, σε μικρή απόσταση από τα σπίτια. Σχετικά με τις έκτακτες νυχτερινές πτήσεις των στρατιωτικών αεροπλάνων αναφέρθηκε ότι διαταράσσει τον ύπνο σε αρκετούς, με χαρακτηριστική την περιγραφή ενός που δήλωσε ότι αρκετές φορές ξυπνά έντρομος μέσα στη νύχτα (τη στιγμή που ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας σε οδηγία του 2009 για την Ευρώπη αναφέρει ότι κατά τις νυχτερινές ώρες ο περιβαλλοντικός ήχος δεν πρέπει να ξεπερνά τα 40 db). «Πολλές φορές αναγκάζεσαι να κάνεις πράγματα, δηλαδή, να κλείσεις τα παράθυρά σου το καλοκαίρι, ή να μείνεις ξύπνιος όλη τη νύχτα περιμένοντας … τη νύχτα βέβαια, εντάξει, υποτίθεται ότι είναι αναγκαστικές διακομιδές, αλλά αυτό που γίνεται, να περιμένει επί μιάμιση ώρα για την διακομιδή και να έχει αναμμένες τις μηχανές του έξω από τα παράθυρά σου, δεν μπορείς να κοιμηθείς ούτε με κλειστά παράθυρα».

Θωρακίζοντας την κατοικία τους, είτε με τριπλά ενισχυμένα κουφώματα και με μονώσεις σε τοίχους και οροφή, είτε χρησιμοποιώντας για τον ύπνο τα δωμάτια που βρίσκονται μακριά από τον αεροδιάδρομο, αντιμετωπίζουν όσοι ήρθαν κατόπιν επιλογής τους στην περιοχή και έχτισαν τα σπίτια τους λαμβάνοντας υπόψη τον θόρυβο και παίρνοντας μέτρα ενάντια σε αυτόν. Οι υπόλοιποι εκφράζουν αδυναμία να αποκλείσουν τον θόρυβο από την κατοικία τους, έχουν μικρότερη ανοχή ως προς αυτό που θεωρούν ηχορύπανση και βεβαρημένο ηχοτοπίο της περιοχής και θεωρούν ότι πρέπει να ληφθούν μέτρα από το κράτος για την μείωση του ύψους του θορύβου από τα αεροσκάφη.

Ως πηγές έντονης ηχητικής ενόχλησης, πέραν του αεροδρομίου, αναφέρθηκαν ο θόρυβος του αυτοκινητόδρομου καθώς και ο θόρυβος της μονάδας του βιολογικού καθαρισμού της ΔΕΥΑΧ, δηλαδή το γενικότερο ηχοτοπίο της περιοχής. Αντίστοιχα ήταν και τα αποτελέσματα μελέτης που έγινε το 2010 σε περιοχές γύρω από το αεροδρόμιο της Φρανκφούρτης όπου οι κάτοικοι δήλωσαν χαμηλότερης ποιότητας ζωή λόγω της ενόχλησης, όχι αποκλειστικά οφειλόμενη στα αεροσκάφη, αλλά στο γενικότερο ηχοτοπίο της περιοχής.

Τέλος, όπως ανέφεραν οι περισσότεροι, το ότι είναι αραιοκατοικημένη και το γεγονός ότι συνδυάζει θάλασσα, ανοιχτή θέα, πράσινο και είναι κοντά στο κέντρο της πόλης αξιολογούνται ως θετικά, υποβαθμίζοντας τον θόρυβο ως ελάσσων πρόβλημα.

«Το αεροδρόμιο, ότι και να είναι, δεν θα έπρεπε να είναι μέσα σε κατοικημένη περιοχή, όπως έχει γίνει εδώ πέρα» ανέφερε ένα άτομο. Και συνέχισε λέγοντας, «Επηρεάζει την καθημερινότητα πάρα πολύ γιατί δημιουργεί αυτή την ένταση, αισθάνεσαι αμυντικά ως προς τον θόρυβο και δεν μπορείς να κάνεις τίποτα γι αυτό γιατί είναι παντού αυτός ο θόρυβος. Δεν μπορείς να πάς κάπου αλλού, δεν έχεις… πού να πάς;»

Παρόλο που η συγκεκριμένη μελέτη εστίασε σε ένα μικρό επαρχιακό αεροδρόμιο με πολύ λίγες πτήσεις συγκριτικά με μελέτες που αφορούν μεγάλα διεθνή αεροδρόμια σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, όσα συμπεράσματα προέκυψαν συνάδουν με αυτά που υποστηρίζουν αυτές οι μελέτες: η ζωή δίπλα στο αεροδρόμιο εγείρει παρόμοιες αντιδράσεις όπως την ενόχληση, την διατάραξη της ζωής, την εξοικείωση ή την ευαισθητοποίηση, και την ανάγκη θωράκισης του σπιτιού ή την λήψη μέτρων για την απόσβεση όσο γίνεται περισσότερο των θορύβων από το αεροδρόμιο. Πώς και πόσο θα επιβαρυνθεί παραπάνω η ζωή των κατοίκων της περιοχής ως αποτέλεσμα της επέκτασης του αεροδρομίου που έχει ξεκινήσει το τελευταίο τρίμηνο είναι κάτι που θα πρέπει να διερευνηθεί εν καιρώ. Αλλά είναι σημαντική και ηθικά απαραίτητη η ενημέρωση των κατοίκων της περιοχής σχετικά με τα προβλήματα υγείας και ευζωίας που είναι πιθανό να συνοδεύουν την συγκατοίκησή τους με το αεροδρόμιο.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Atkins, C.L.R., (1983). 1982 Helicopter Disturbance Study: Tabulations of the Responses to Social Surveys, London: Civil Aviation Authority, DR Communication 8302.
• Atkins, C.L.R. Brooker, P. & Critchley, J.B. (1983) 1982 Helicopter Disturbance Study: Main Report, London: Civil Aviation Authority, DR Report 8304.
  Basner, M., Babisch, W., Davis, A., Brink, M., Clark, C., Janssen, S., et al. (2014). Auditory and non-auditory effects of noise on health. Lancet, 383, 1325-1332.
• Basner M., Müller U., Elmenhorst E.M. (2011) Single and combined effects of air, road, and rail traffic noise on sleep and recuperation. Sleep, 34, 11–23.
• Ετμεκτσόγλου, Ι. (1999). Ο θόρυβος και οι επιδράσεις του στη σωματική και ψυχική υγεία του ανθρώπου. Μουσική Εκπαίδευση, 4(2), 22-33, ανακτήθηκε στις 21/6/2016 από το http://www.academia.edu/3176677/Ο_θόρυβος_και_οι_επιδράσεις_του_στη_σωματική_και_ψυχική_υγεία_του_ανθρώπου
• Correia AW, Peters JL, Levy JI, Melly S, Dominici F. (2008) Residential exposure to aircraft noise and hospital admissions for cardiovascular diseases: multi-airport retrospective study. BMJ [Internet], ανακτήθηκε στις 21/6/2016 από το http://www.bmj.com/content/347/bmj.f5561
• Eriksson C., Hilding A., Pyko A., Bluhm G., Pershagen G., Οstenson C.G. (2014). Long-term aircraft noise exposure and body mass index, waist circumference, and type 2 diabetes: a prospective study. Environmental Health Perspectives, 122, 687–694.
• Evrard AS, Bouaoun L, Champelovier P, Lambert J, Laumon B. (2015). Does exposure to aircraft noise increase the mortality from cardiovascular disease in the population living in the vicinity of airports? Results of an ecological study in France. Noise Health, 17, 328-36
• Goines, L. & Hagler, L (2007). Noise Pollution: A Modern Plague. Southern Medical Journal, 100(3), 287-294.
• Hansell, A. L., Blangiardo, M., Fortunato, L., Floud, S., Hoogh, K., Fecht, D., Ghoshm R. E., Laszlo, H. E., Pearson, C., Beale, L., Beevers, S., Gulliver, J., Best, N., Richardson, S. & Elliott, P. (2014). Daytime and night-time aircraft noise and cardiovascular disease near Heathrow airport in London, Inter-noise 2014, ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στις 21/6/2016 από το https://www.acoustics.asn.au/conference_proceedings/INTERNOISE2014/papers/p867.pdf
• Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (2009). Night Noise Guidelines for Europe, ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στις 15/6/2016 από το http://www.euro.who.int/en/health-topics/environment-and-health/noise/publications/2009/night-noise-guidelines-for-europe.
• Schomer, P.D., (1983), “A Survey of Community Attitudes Toward Noise Near a General Aviation Airport,” Journal of the Acoustical Society of America, 74, 1773-1781
• Schreckenberg, D., Meis, M., Kahl, C., Peschel, C., & Eikmann, T. (2010). Aircraft noise and quality of life around Frankfurt Airport. International journal of environmental research and public health, 7, 3382-3405.
• Seidler A., Wagner, M. et al (2016). Myocardial infarction risk due to aircraft, road and rail traffic noise. Deutsches Arzteblatt International, 113, 407-414.
  Smith, J.A. & Osborn, M. (2008). Interpretative Phenomenological Analysis. Στο Smith, J. (ed.), Qualitative Psychology: A Practical Guide to Research Methods (σ. 53-80). London: Sage publications.
• Stansfeld, S. A. & Matheson, M. P. (2003). Noise pollution: non-auditory effects on health. British Medical Bulletin, 68, 243-257.