του Βαγγέλη Χαρίτου
Τον Ιούλιο του 1949, ενώ στην υπόλοιπη χώρα συνεχιζόταν ο εμφύλιος σπαραγμός, στη Χίο εκδηλώθηκε ένας ισχυρότατος σεισμός, με αποτέλεσμα οι κάτοικοι να ξαναζήσουν τις συνέπειες του “Χαλασμού” του 1881. Από το ισχυρότερο σεισμικό γεγονός του 20ου αιώνα, επλήγησαν το βορειοανατολικό και ανατολικό τμήμα του νησιού και ιδίως η κωμόπολη των Καρδαμύλων και το νησιωτικό σύμπλεγμα των Οινουσσών.
Την 23η Ιουλίου 1949 και ώρα 17:04 ισχυρότατος σεισμός μεγέθους 6,7 Ρίχτερ συγκλόνισε το νησί της Χίου, τις Οινούσσες και την απέναντι Μικρασιατική ακτή (Σμύρνη και Καραμπουρνού), με επίκετρο το χώρο μεταξύ Χίου – Οινουσσών και Μικρασιατικών ακτών. Είχαν προηγηθεί αρκετές ασθενείς σεισμικές δονήσεις που ξεκίνησαν στις 22 Μαΐου και σταμάτησαν στα τέλη Ιουνίου. Σεισμολόγος του Αστεροσκοπείου Αθηνών που κατέφθασε στο νησί -με αρκετή καθυστέρηση- απεφάνθη πως δεν υπήρχε πλέον κίνδυνος. Δυστυχώς έμελλε να διαψευστεί από τα γεγονότα, που απέδειξαν πως ήταν προάγγελοι του μεγάλου σεισμού.
Λίγο μετά τις 17:00 ενώ οι καμπάνες μερικών ναών είχαν σημάνει τον εσπερινό, ζώα παρουσίασαν έντονα σημάδια ταραχής: Σκύλοι αλυχτούσαν, άλογα αφηνίασαν, πτηνά πετούσαν, σημάδι που έπειτα ερμηνεύτηκε ως προάγγελος του σεισμού. Αμέσως μετά άρχισε η ισχυρότατη δόνηση που συνοδεύτηκε από βοή και σκόνη που κάλυψε την ατμόσφαιρα, ενώ εξαιτίας της δόνησης χτυπούσαν οι καμπάνες των εκκλησιών και στη θάλασσα σημειώθηκε τσουνάμι μικρού ύψους. Ακολούθησαν σκηνές αλλοφροσύνης: έντρομοι κάτοικοι προσπαθούσαν να βγούν όπως-όπως από τα κατακρημνιζόμενα σπίτια τους για να σωθούν, ενώ στο Μάρμαρο των Καρδαμύλων πολλοί έπεσαν στη θάλασσα για να απμακρυνθούν από τον οικισμό. Μόλις σταμάτησε η δόνηση διάρκειας περίπου 12-15 δευτερολέπτων, που θύμιζε την κόλαση του Δάντη, οι κάτοικοι συγκεντρώθηκαν σε χώρους μακριά από κτίρια, όπως το δημοτικό κήπο, τη Μπέλα Βίστα κ.α για να διανυκτερεύσουν. Σταδιακά οι χώροι αυτοί γέμισαν από αυτοσχέδιες σκηνές καμωμένες από χαλιά και κουβέρτες, όπου στεγάστηκαν τα πρόχειρα νοικοκυριά που μεταφέρθηκαν από τους πιο θαρραλέους των οικογενειών.
Κατά τη διάρκεια του σεισμού σκοτώθηκαν τρια άτομα σε Καρδάμυλα, Θολοποτάμι και Πισπιλούντα (Ο Γρ. Σπανός αναφέρει στον Εγρηγόρο) ενώ τραυματίστηκαν 50. Οι μεγαλύτερες καταστροφές υπήρξαν στα Καρδάμυλα και τις Οινούσσες όπου καταστράφηκαν σχεδόν ολοκληρωτικά τα σπίτια των οικισμών. Μεγάλες καταστροφές σημειώθηκαν στα χωριά: Αμάδες, Βίκι, Καμπιά, Σπαρτούντα, Φυτά, Κηπουριές, Πισπιλούντα, Λεπτόποδα, Λαγκάδα, Συκιάδα, Καρυές, Βροντάδο, Δαφνώνα, Πατρικά Καταρράκτη Φλάτσια και Νένητα. Λιγότερες σε Βολισσό, Πιτυοός , Θολοποτάμι, Νεοχώριο, Βαβύλους, Θυμιανά, Ζυφιά, Βασιλεώνοικο, Καλλιμασιά και Καλαμωτή. Στη πόλη της Χίου κατέρρευσε ένα σπίτι ενώ υπέστησαν ζημιές οικίες κυρίως στη προκυμαία και τις οδούς Παραλλήλου (σημ Ροδοκανάκη) Βενιζέλου (περιλαμβανόταν και η Μιχαήλ Λιβανού) και στην αρχή της Κουντουριώτου, ενώ σημιώθηκε και πυρκαγιά σε οικία που ευτυχώς δεν έλαβε μεγάλες διαστάσεις. Στα χωριά που βρίσκονται πλησίον ορεινών όγκων (Καρυές, Βίκι, Αμάδες κλπ) ζημιές σε οικίες προκάλεσαν και βράχοι που αποκολλήθηκαν από τα βουνά. Στο Μάρμαρο καταστράφηκε το 40% των οικιών ενώ σοβαρές ζημιές υπέστησαν οι εγκαταστάσεις της ηλεκτρικής εταιρείας. Στις Οινούσσες το 50% των οικιών χαρακτηρίστηκε ακατοίκητο και υπήρξαν ζημιές σε κτίρια που στέγαζαν δημόσιες υπηρεσίες. Τέλος ανάμεσα στα κτίρια που κατέρρευσαν περιλαμβάνονταν και αρκετά σχολεία κυρίως στα βόρεια του νησιού, αλλά και ναοί όπως του Αγίου Γεωργίου Πατρικών και της Παναγιάς Μούτσαινας Βροντάδου και εν μέρει ο ναός Εισοδίων Θεοτόκου Νενήτων ενώ ζημιές υπέστησαν οι ναοί Παναγιάς και Αγίας Μαρίνας Καρδαμύλων, καθώς και η Μονή της Πέρα Παναγιάς. Στη πόλη της Χίου κατέρρευσε εν μέρει ο ναός της Αγίας Μαρίνας ενώ στο Μητροπολιτικό ναό έπεσε και θρυμματίστηκε ο μαρμάρινος σταυρός του τέμπλου.
Σημαντικές ζημιές υπέστησαν και τα μνημεία: Στη Νέα Μονή αποκολλήθηκαν ψηφίδες από τα ψηφιδωτά με σημαντικότερη ζημιά την ολοκληρωτική σχεδόν καταστροφή του Εσταυρωμένου στην παράσταση της Σταύρωσης. Κατέρρευσε ο ναός του Αγίου Νικολάου Βουνού (Φραγκομαχαλά) ενώ σοβαρότατες ζημιές υπέστη το καθολικό της ιστορικής Μονής του Αγίου Μηνά. Κατέρρευσαν τέλος τμήματα από τα κωδωνοστάσια (κτισμένα πριν το 1881) του Αγίου Ευστρατίου Θυμιανών, Αγίου Λουκά Βαρβασίου Αγίου Νικολάου Θολοποταμίου και Κοίμησης Θεοτόκου Βέσσας. Επίσης αποκολλήθηκαν δύο κομμάτια από την κορυφή του μιναρέ της Χίου που προκάλεσαν ζημιές στα γειτονικά καταστήματα. Σύμφωνα με μαρτυρίες ο μιναρές ταλαντώνονταν κατά τη διάρκεια του σεισμού τόσο, που παρομοιάστηκε με κορυφή κυπαρισσιού ή κατ’ άλλους με εκκρεμές. Ζημιές προκλήθηκαν στον οικισμό και στα τείχη του Κάστρου.
Η κοινωνία των Οινουσσών συγκλονίστηκε από δυο περιστατικά που θεωρήθηκαν ως προάγγελοι του σεισμού. Ο ιερέας Πατέρας είδε όνειρο τη προ προηγούμενη νύχτα στο οποίο τις Οινούσσες προσέγγισε πολεμικό πλοίο με πολλούς κληρικούς, μεταξύ των οποίων ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός που είπε στον ιερέα πως δεν αποβιβάζεται επειδή το νησί πρόκειται να πάθει συμφορές. Το δεύτερο ακόμα πιο παράδοξο ήταν το επίμονο κλάμα ενός τρίχρονου κοριτσιού που ζητούσε από τη μητέρα της να φύγουν από το νησί επειδή θα γίνει σεισμός και θα καταστραφούν.
Το Ελληνικό κράτος αντέδρασε γρήγορα, στέλνοντας άμεσα το αρματαγωγό “Αλιάκμων” στο οποίο φορτώθηκαν στεγαστικά εφόδια, υγειονομικό υλικό, συνεργεία του Ερυθρού Σταυρού, φάρμακα, τρόφιμα και σκηνές, το οποίο έφτασε στη Χίο στις 26 Ιουλίου. Παράλληλα κατέφθασαν μέλη της κυβέρνησης, οι τοπικοί βουλευτές καθώς και επιστήμονες οι οποίοι αφού ενημερώθηκαν συνεδρίασαν στο κτίριο της Εθνικής Τράπεζας για τα απαιτούμενα μέτρα. Σταδιακά ξεκίνησε η διανομή του υλικού με πρώτη προτεραιότητα τα Καρδάμυλα και τις Οινούσσες που υπέστησαν τις μεγαλύτερες ζημιές. Δεν έλειψαν και λανθασμένες εκτιμήσεις στον αριθμό των αστέγων ανά χωριό με αποτέλεσμα αλλού οι σκηνές να ελλείπουν και αλλού να περισσεύουν. Στα τέλη Αυγούστου απεστάλησαν οι πρώτες 20 λυόμενες κατοικίες για τους σεισμοπαθείς των Καρδαμύλων, ενώ αργότερα ξεκίνησε η ανέγερση νέων κατοικιών. Σήμερα σε ερειπιώδη κατάσταση στέκονται στη κοιλάδα των Αγιασμάτων εκείνες που στέγασαν κατοίκους των Λεπτοπόδων. Σταδιακά, με την αποκατάσταση των αστέγων η ζωή των κατοίκων επανήλθε στον κανονικό της ρυθμό.
Ο σεισμός του 1949 είχε και κοινωνικές επιπτώσεις: στη Χίο εγκαταλείφθηκε οριστικά ο οικισμός της Κυδιάντας που ο πληθυσμός της υπέφερε και κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου πολέμου. Την ίδια τύχη θα είχε και ο οικισμός της Παλιάς Ποταμιάς αργότερα: Ο σεισμός του 1949 και οι ζημιές που άφησε βάρυνε στην απόφαση της μεταφοράς του οικισμού. Τέλος στις Οινούσσες ο σεισμός ήρθε την ώρα που η ναυτιλία ακόμα υπέφερε από τα δεινά του πολέμου, με αποτέλεσμα πολλοί κάτοικοι να μεταναστεύσουν γυρεύοντας μια νέα τύχη.
Βοηθήματα
- Φύλλα των εφημερίδων Ελευθερία, Εμπρός, το Βήμα, το Έθνος και Βραδυνή του Ιουλίου 1949
- Φύλλα των τοπικών εφημερίδων Πρόοδος και Νέα Χίος Ιουλίου – Αυγούστου 1949.
