Ιστορία της εν Χίω Ορθοδόξου Εκκλησίας

0

του Νίκου Κώσταλου

Η Χίος μέσα από τη μακραίωνη ιστορία της έχει να παρουσιάσει αμέτρητα γεγονότα ιστορικού ενδιαφέροντος. Μία πτυχή αυτής της πολυδιάστατης ιστορικής πραγματικότητας, είναι τα γεγονότα που αφορούν τα εκκλησιαστικά ζητήματα, τα οποία επηρεάζονται άμεσα από τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που επικρατούσαν. Τα γεγονότα αυτά αποτυπώνονται στο έργο με τίτλο «Ιστορία της εν Χίω Ορθοδόξου Εκκλησίας», που αποτελεί έναν από τους αμέτρητους ανεκτίμητους θησαυρούς της Βιβλιοθήκης Χίου «Κοραής».

Πρόκειται για ένα έργο πολύτιμο και μοναδικό, αφού κανείς δεν ασχολήθηκε ενδελεχώς με την συστηματική καταγραφή της Εκκλησιαστικής ζωής της Χίου. Η παρούσα λοιπόν μελέτη παρουσιάζει τη θρησκευτική ζωή του νησιού, από την διάδοση του Χριστιανισμού μέχρι και τα πρόσφατα έτη. Η σπουδαιότητα του έργου, επίσης, έγκειται και στο γεγονός ότι καταγράφηκαν για πρώτη φορά, οι λιγοστές και διασκορπισμένες γραπτές πηγές, που αφορούν στο θέμα. Ωστόσο, ο συγγραφέας, Αρχιμανδρίτης Ιωάννης Ανδρεάδης, τονίζει στο προλογικό του σημείωμα, ότι τα κενά είναι πολλά, όμως ευελπιστεί ότι θα συμπληρωθούν από την έρευνα και το ζήλο των επομένων.

Το έργο αφιερώνεται στον Φίλιππο Π. Αργέντη. Ο συγγραφέας στην πρώτη σελίδα του πρώτου τόμου σημειώνει:

«Τω φιλίστορι και φιλογενεί ευπατρίδη
του ευκλεούς και αρχοντικού
Οίκου Αργέντη
ΦΙΛΙΠΠΩ ΠΑΝΤΕΛΗ ΑΡΓΕΝΤΗ
ως ζηλωτή προστάτη των Μουσών
τήνδε την βίβλον ανέθηκεν.

Ο συγγραφεύς»

Aπό τρεις τόμους, που συνέγραψε ο Αρχιμανδρίτης Ιωάννης Μ. Ανδρεάδης, το 1932 στο Μόναχο της Βαυαρίας. Ο πρώτος τόμος εκδόθηκε το 1940 από το τυπογραφείο «Πυρσός» ενώ οι δύο άλλοι τόμοι εκδόθηκαν το 1996 από τις εκδόσεις «ΑΔΕΛΦΟΙ Γ. ΒΛΑΣΣΗ», υπό την επιστημονική επιμέλεια του αειμνήστου Διδάκτορος Θεολογίας και Λυκειάρχου Στεφάνου Κ. Σκαλιστή.

Ο πρώτος τόμος λοιπόν, είναι λεπτομερέστατος και αποτελεί απάντηση στο έργο του Michele Giustiniani Scio Sacra που εκδόθηκε το 1628 και περιέχει τις απόψεις της δυτικής εκκλησίας. Σε αυτό το πρώτο μέρος περιλαμβάνεται η διάδοση του Χριστιανισμού στη Χίο, διάφορα θρησκευτικά και εκκλησιαστικά γεγονότα που αφορούν το εκκλησιαστικό διοικητικό σύστημα της Χίου, την κατάσταση της Ορθόδοξης εκκλησίας την περίοδο της Λατινοκρατίας, καθώς και διάφορες έριδες και συγκρούσεις Ορθοδόξων και Λατίνων. Παρατίθεται κατάλογος των Λατίνων επισκόπων της Χίου καθώς και γεγονότα της εποχής των Γενουατών και των Ιησουϊτών. Ακολουθεί η κατάσταση της Ορθόδοξης εκκλησίας επί Τουρκοκρατίας ενώ γίνεται ιδιαίτερη μνεία για τον Ορθόδοξο κλήρο και για τους αρκετούς λόγιους κληρικούς, καθώς και για τους κληρικούς που ανήλθαν σε υψηλά εκκλησιαστικά αξιώματα αλλά και αυτούς που θυσιάστηκαν. Δεν παραλείπεται εκτενής αναφορά στους Χίους Νεομάρτυρες, τους οσίους άνδρες και γυναίκες, για τους οποίους παρατίθεται ονομαστικός κατάλογος. Απαριθμούνται οι μητροπολιτικοί, ενοριακοί, κτιτορικοί, συντεχνιακοί ναοί και οι ναοί των αδελφοτήτων. Στη συνέχεια γίνεται εκτενής λόγος για την Πατριαρχική εξαρχία που υπήρχε στη Χίο καθώς και για τις Μονές της Χίου. Τέλος, παρατίθενται τα σωζόμενα Χρυσόβουλα¹ και πατριαρχικά Σιγίλλια².

Ωστόσο, το έργο θα ήταν ελλιπές αν δεν συμπληρωνόταν με τους άλλους δύο τόμους που περιλαμβάνουν τη δράση των μητροπολιτών και επιφανών κληρικών της Χίου. Έτσι, το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει τα διασωθέντα ονόματα από το 431 μέχρι το 1556 των επισκόπων και δικαίων³ καθώς και τα ονόματα και βιογραφικά σημειώματα των Μητροπολιτών μέχρι το 1933. Στο παράρτημα αυτού του τόμου συμπεριλαμβάνονται πράξεις εκκλησιαστικού περιεχομένου.

Τέλος το τρίτο μέρος περιλαμβάνει τους λόγιους κληρικούς της Χίου από το 1800 και έπειτα και στο τέλος παρατίθενται πράξεις εκκλησιαστικού περιεχομένου.

Έγγραφο της Μητρόπολης Χίου στο οποίο αναγράφεται η ημερομηνία θανάτου του συγγραφέα

Θα ήταν τραγική παράλειψη, να μην αναφερθούμε στο συγγραφέα του έργου. Ο Αρχιμανδρίτης Ιωάννης Ανδρεάδης, γεννήθηκε στη συνοικία Εγκρεμός της πόλης της Χίου, στις 23 Σεπτεμβρίου 18774. Τα πρώτα γράμματα έμαθε στη Χίο και κατόπιν στη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή Αθηνών. Στις 10 Αυγούστου 1897 εγγράφεται μοναχός στη Νέα Μονή της Χίου και στις 29 Ιουνίου 1899 χειροτονείται διάκονος από τον Επίσκοπο Πενταπόλεως Νεκτάριο Κεφαλά, τον μετέπειτα Άγιο Νεκτάριο. Το 1899 εγγράφεται στη Θεολογική Σχολή Αθηνών και συγχρόνως προσλαμβάνεται ως Αρχιδιάκονος και γραμματέας της Ιεράς Μητροπόλεως Αίνου5, από τον Χιακής καταγωγής μητροπολίτη Αίνου Γερμανό Θεοτοκά. Τον Μάρτιο του 1904 ανακηρύσσεται πτυχιούχος θεολογίας και αφού διέμεινε στη Χίο για ένα χρόνο, προσλαμβάνεται τον Ιούνιο του 1905 ως Αρχιδιάκονος και γραμματέας της Ιεράς Μητροπόλεως Λέρου και Καλύμνου από τον μητροπολίτη Γερμανό Θεοτοκά (πρώην Μητροπολίτη Αίνου). Στις 11 Μαρτίου 1906 χειροτονείται πρεσβύτερος και αποστέλλεται από τον Χιώτη Πατριάρχη Ιωακείμ Γ’ ως ιερατικώς προϊστάμενος στην Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα στο Καλαφάτ της Ρουμανίας. Δυστυχώς όμως έπεσε θύμα του ανθελληνικού διωγμού και επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη και έπειτα στη θέση του στη Λέρο. Το 1907 διορίζεται ηγούμενος στη μονή Σωτήρος Χριστού στην Πρίγκηπο. Στις 6 Αυγούστου παίρνει το οφίκιο του αρχιμανδρίτη και ταυτόχρονα διορίζεται ως δάσκαλος θρησκευτικών στο ορφανοτροφείο αρρένων. Το 1918 η Χιακή παροικία Κωνσταντινούπολης τον εκλέγει ιερατικώς προϊστάμενο στον ναό Αγίου Ιωάννου των Χίων στο Γαλατά, όπου υπηρετεί μέχρι τον Σεπτέμβρη του 1922. Έπειτα επιστρέφει στη Χίο λόγω της φυγής των ελλήνων από την Κωνσταντινούπολη και το 1924 διορίζεται προϊστάμενος της Ελληνικής Ορθόδοξης κοινότητας Μονάχου. Από το 1934 και μετά διορίστηκε ιερατικώς προϊστάμενος σε διάφορες Ελληνικές Ορθόδοξες Κοινότητες της Αμερικής και την 1 Σεπτεμβρίου 1943 διορίστηκε πρωτοσύγκελλος της Ιεράς Μητροπόλεως Χίου, από τον Χιώτη Μητροπολίτη Χίου Ιωακείμ Στρουμπή. Στις 28 Δεκεμβρίου 1947 απελύθη από τα καθήκοντά του λόγω ασθενείας και στις 11 Δεκεμβρίου 1948 απεβίωσε.

Συνέγραψε πολλά άρθρα, μελέτες και πραγματείες και επί 20ετία ασχολήθηκε με τη συγγραφή της Ιστορίας της εν Χίω Ορθοδόξου Εκκλησίας, που όπως διαπιστώνουμε, αποτελεί θησαυρό της βιβλιοθήκης «Κοραή». Αυτό το πνευματικό θησαυροφυλάκιο του τόπου μας, τη βιβλιοθήκη μας, αξίζει να το εξερευνήσουμε, αφού ανέκαθεν αποτελούσε κόσμημα και καύχημα της Χίου.


¹ Χρυσόβουλο: επίσημο αυτοκρατορικό δημόσιο έγγραφο που έφερε τη χρυσή σφραγίδα (βούλα) του αυτοκράτορα, με την οποία βεβαιωνόταν η αυθεντικότητά του.
² Σιγίλλιο: πατριαρχικό έγγραφο που έφερε μολύβδινη σφραγίδα (λατινικά sigillum).
³ Δικαίος: εκκλησιαστικός τίτλος που αποδίδεται σε εκείνον που ασκεί διοίκηση σε μία σκήτη (μικρή μονή).
4 Στα αρχεία της Μητροπόλεως Χίου, αναφέρεται ως έτος γέννησης το 1882.
5 Αίνος: πόλη της Θράκης στην Ανατολική όχθη των εκβολών του ποταμού Έβρου.


Νίκος Κώσταλος, Θεολόγος

Γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Χίο. Είναι πτυχιούχος της Ανώτατης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθηνών και του τμήματος Θεολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Υπηρέτησε ως μόνιμος Θεολόγος εκπαιδευτικός στην Πατμιάδα του Γένους Εκκλησιαστική Σχολή, στην Πατριαρχική Εκκλησιαστική Σχολή Κρήτης και στο Εκκλησιαστικό Λύκειο Πατρών. Από το 2017 υπηρετεί στο Γυμνάσιο Οινουσσών.

Άφησε σχόλιο