Πώς η Δημοκρατία αφυδατώνεται από αυταξία σε σχετική αξία

του Δημήτρη Λαβατσή

Ο αγώνας της μνήμης ενάντια στη λήθη είναι ο αγώνας του ανθρώπου ενάντια στην εξουσία

Μίλαν Κούντερα

Από το 1988-89, που η ΤΙΝΑ* εδραιώθηκε, ξεκίνησε μια διαρκής προσπάθεια αναθεώρησης της ιστορίας και ερμηνείας των κορυφαίων κοινωνικών γεγονότων. Αυτών που αφορούσαν την αλλαγή των κοινωνιών. Γιατί η ΤΙΝΑ δεν αποδέχεται καμία αλλαγή, πέρα από το μονόδρομο της εξέλιξης του μοναδικού κοινωνικοοικονομικού συστήματος που είναι “θεμιτό”: του Καπιταλισμού.

Γιατί η ΤΙΝΑ βάζει όρια στο δικαίωμα των κοινωνιών να αλλάζουν τον τρόπο κοινωνικής-οικονομικής και πολιτικής οργάνωσης. Η ΤΙΝΑ είναι με άλλα λόγια ο σύγχρονος προκρούστης της Δημοκρατίας. Επομένως, και Προκρούστης-λοβοτόμος της σκέψης.

Μέχρι το 2008-9, η αναθεώρηση της Ιστορίας σε διάφορα κρίσιμα επίδικα είχε βεβαίως ανομολόγητες πολιτικές σκοπιμότητες αλλά η ικανότητα και οι τότε οικονομικές ανοχές του νεοφιλελευθερισμού μπορούσαν να πειθαναγκάζουν την κοινωνική πλειοψηφία ότι μπορεί να έχει ένα επίπεδο διαβίωσης από θαυμάσιο (για τις από πάνω τάξεις) έως ανεκτό (για τις υποτελείς). Έτσι, η αναθεώρηση της μνήμης λειτουργούσε σαν ένα μεταμοντέρνο ιδεολογικό «μασάζ» των πολιτών, ένα είδος λαϊκής επιμόρφωσης στα “σωστά”, μια αναμόρφωση της ιστορικής γνώσης και μετατροπή της σε δοξασία.

Μία γεύση του παραπάνω τρόπου σκέψης γνωρίσαμε στην περίοδο της έντονης σύγκρουσης με αφορμή την προσπάθεια του ιστορικού αναθεωρητισμού για την ναζιστική κατοχή της Ελλάδας το 1941-44, πριν από 14 χρόνια.

Ο ιστορικός εκείνος αναθεωρητισμός είχε εμπεριστατωμένα απαντηθεί από τον ιστορικό Βασίλη Κρεμμυδά και είχε υπάρξει εκτενής αναφορά εδώ από τον Ιό της Ελευθεροτυπίας.

Ας μην στεκόμαστε όμως μόνο στα ψέματα της αναθεώρησης.

Το ανησυχητικό ήταν και είναι η αλλαγή του τρόπου σκέψης που προτείνουν οι αναθεωρητές: γεγονότα παρουσιάζονται ασύνδετα μεταξύ τους, η αλληλουχία και η αλληλεπίδραση μεταξύ τους ατονεί, η κουλτούρα της εποχής, όταν δεν αποσιωπάται, εμφανίζεται ως αυτόνομο φαινόμενο, χωρίς αντιφάσεις και χωρίς αγκύρωση στην υλική πραγματικότητα των υποκειμένων. Το πως αυτή επηρεάζεται και επηρεάζει την κοινωνική διαπάλη εμφανίζεται σαν ένας πόλεμος μεταξύ φανατικών ή «καλών» και «κακών». Κλέφτες κι αστυνόμοι που δεν καθορίζονται από την θέση τους μέσα στα συλλογικά κοινωνικά υποκείμενα αλλά κατά πως έτυχε …

Διαβάσαμε πρόσφατα στην εφημερίδα “Καθημερινή”, ένα νέο δείγμα αυτής της προσπάθειας:

“Επιχειρώντας να προσεγγίσω τη «μεγάλη εικόνα» πενήντα χρόνια μετά, θα εντόπιζα δύο μεγάλα παράδοξα. Πρώτο, πως μολονότι προερχόμενοι από τους κόλπους της σκληροπυρηνικής Δεξιάς, οι πραξικοπηματίες συνέβαλαν τελικά στον πλήρη εκδημοκρατισμό της Δεξιάς και διαμέσου αυτής και της χώρας. Δίχως τον Απρίλιο του ’67 δεν θα είχε υπάρξει ο Ιούλιος του ’74. Δεύτερο, αν και επιχείρησαν να κρατήσουν την κοινωνία στάσιμη, να την παγώσουν δηλαδή, συνέβαλαν τελικά με έμμεσο τρόπο στον ραγδαίο αξιακό και πολιτισμικό εκσυγχρονισμό της. Ιδωμένη λοιπόν από την οπτική του παρόντος, η δικτατορία είτε δεν εμπόδισε τον πολιτικό και κοινωνικό εκσυγχρονισμό της χώρας είτε τον υποβοήθησε, χωρίς βέβαια να επιδιώκει κάτι τέτοιο.”

Το να γράφει κάποιος αυτές τις σκόπιμες ανακρίβειες θα ήταν αδιανόητο πριν από 20 ή 25 χρόνια όταν οι μνήμες ήταν νωπές και η πλειοψηφία του τότε πληθυσμού είχε αμεσότατες μνήμες από τα χρόνια της δικτατορίας.

Όμως το τωρινό φαινόμενο αναβαθμίζεται σε πιο ανησυχητικό πεδίο: Σε απόπειρα σχετικοποίησης της αξίας της Δημοκρατίας.

Ας δούμε πώς το αποπειράται και σε ποιά ιδεολογική συγκυρία:

Η περίπου 7ετής κοινωνική κρίση μετά το 2010, αποτέλεσμα του δημοκρατικού ελλείμματος στην κοινωνία μας μετά το 1996, όταν ο μονόδρομος έγινε καθεστώς, αλλά και η ήττα της αριστερής απόπειρας του 2015, εντείνανε την σύγχυση σχετικά με τις αιτίες και τη “λύση”.

Η γνωστή καραμέλα “τι καλά που ήταν στη χούντα “ ή “μια χούντα μας χρειάζεται” σαν απάντηση στο έλλειμμα δημοκρατίας συναντάει τους θεωρητικούς της όπως τoν παραπάνω πανεπιστημιακό αρθρογράφο, ο οποίος μας λέει ότι η κοινωνία πήγε στην επιθυμητή κατεύθυνση “με θετικό καταλύτη τη δικτατορία”, «εκσυγχρονίστηκε» και έκανε και οικονομικά θαύματα!

Και εδώ βρίσκεται πέρα από τα ψεύδη το καθοριστικό ζήτημα: Η Δημοκρατία του κάθε Καλύβα, των Βορίδηδων, Αδώνηδων, των Λοβέρδων αλλά και της Κυβέρνησης που μας έβαλε εντελώς δημοκρατικά στον αυτόματο πιλότο μέχρι το 2060 χρειάζεται «ως εργαλείο» μόνο και μόνο για να επικυρώνει τις ήδη ειλημμένες αποφάσεις των ισχυρών. Ξερή τυπολατρία για νομιμοποίηση της διεθνούς και εγχώριας ταξικής βίας και αδικίας.

Τι μένει;

Όσοι πιστεύουμε ότι Δημοκρατία σημαίνει πλήρη αυτοδιαχείριση και αυτοδιάθεση όλων των κοινωνικών επίδικων από τους πολίτες, ακόμη και αλλαγή του κοινωνικού συστήματος, εφ’ όσον αυτό εκφράζει την ελεύθερη βούληση των πολλών, όσοι πιστεύουμε ότι μόνο με Δημοκρατία μπορούμε να κάνουμε τη ζωή μας αξιοβίωτη γιατί θα είμαστε ελεύθεροι πολίτες, όσοι πιστεύουμε σε μια Δημοκρατία χωρίς όρια, έχουμε κάθε λόγο να ανησυχούμε.

Και να αγωνιζόμαστε για να αποκαταστήσουμε την Δημοκρατία ως απόλυτη αξία, ως αυταξία που καθορίζει όλα τα άλλα: τον τρόπο λειτουργίας της κοινωνικής ζωής και το παραγωγικό σύστημα καθώς και τη σχέση του με το περιβάλλον

---

*ΤΙΝΑ: There is no alternative- “δεν υπάρχει εναλλακτική”. Είναι διάσημη θέση που διατύπωσε η Θάτσερ για τον μονόδρομο του νεοφιλελευθερισμού και τον “καλύτερο των δυνατών κόσμων”