Το κινητό και η μάγισσα μητριά της Χιονάτης, του Ουμπέρτο Έκο

Ετσι, σαν αποχαιρετισμό στον μεγάλο δάσκαλο Ουμπέρτο Έκο που «έφυγε» χθες, σε ηλικία 84 ετών, μεταφράσαμε ένα από τα τελευταία του κείμενα στο περιοδικό Espresso

Το παρακάτω κείμενο δημοσιεύτηκε στη στήλη του La bustina di Minerva, στο περιοδικό Espresso, στις 3 Απριλίου 2015.

Μετάφραση-επιμέλεια : Κώστας Ζαφείρης

Η ανεξέλεγκτη χρήση του κινητού έχει να κάνει με τη μαγική σκέψη. Γιατί συνδέεται με τη θρησκευτική ελπίδα της αστραπιαίας δράσης του θαύματος.

Προχωρούσα στο πεζοδρόμιο και είδα να έρχεται προς το μέρος μου μια κυρία κολλημένη στο κινητό της που περπατούσε δίχως να κοιτάει μπροστά της. Έπρεπε να παραμερίσω, αλλιώς θα συγκρουόμασταν. Καθώς στο βάθος είμαι μοχθηρός άνθρωπος, έκανα μεταβολή και προσποιήθηκα ότι κοιτάζω στο βάθος του δρόμου, έτσι η κυρία ήρθε με φόρα να καρφωθεί στην πλάτη μου.  Είχα στυλώσει τα πόδια καθώς περίμενα τη σύγκρουση κι έτσι την άντεξα. Η κυρία, τα έχασε, το κινητό της έπεσε, και όπως συνειδητοποιούσε ότι έπεσε πάνω σε κάποιον που δεν μπορούσε να τη δει, κατάλαβε ότι ήταν εκείνη που τον έσπρωξε. Μουρμούρισε χίλιες συγγνώμες στις οποίες μεγαλόθυμα απάντησα ότι είναι πράγματα που συμβαίνουν στις μέρες μας.

Ελπίζω μονάχα το κινητό να έσπασε με την πτώση και σας συμβουλεύω σε ανάλογες περιπτώσεις να συμπεριφερθείτε όπως εγώ. Βέβαια τους κολλημένους με τα κινητά θα έπρεπε να τους εξοντώνουμε από μικρούς, αλλά καθώς ένας Ηρώδης δεν βρίσκεται όταν τον χρειάζεσαι, ας προσπαθήσουμε να τους τιμωρούμε όπου τους βρίσκουμε ακόμα και μεγάλους, αν και δεν θα καταλάβουν ποτέ σε τι άβυσσο έχουν πέσει και δεν θα αλλάξουν.

Γνωρίζω ότι σχετικά με το σύνδρομο της κινητής τηλεφωνίας έχουν γραφτεί δεκάδες βιβλίων και δεν θα υπήρχαν πολλά να προσθέσουμε, αλλά αν το σκεφτούμε για μια στιγμή φαίνεται ανεξήγητο πως ολόκληρη η ανθρωπότητα έχει καταληφθεί από την ίδια φρενίτιδα και δεν έχει πια πρόσωπο με πρόσωπο σχέσεις, δεν κοιτάει το τοπίο, δεν σκέφτεται πάνω στη ζωή και στο θάνατο, αλλά περνάει τη ζωή της μιλώντας ακατάπαυστα, ακόμα κι όταν δεν υπάρχει ανάγκη σ’ έναν ατέλειωτο διάλογο μεταξύ προσώπων που δεν βλέπει  ο ένας  τον άλλον.

Μάλλον ζούμε στην εποχή κατά την οποία η ανθρωπότητα καταφέρνει να πραγματοποιήσει τη μία από τις τρεις αρχέγονες επιθυμίες τις οποίες για αιώνες η μαγεία υποσχόταν να εκπληρώσει. Η πρώτη επιθυμία ήταν να πετάξουμε, αλλά να πετάξουμε ανυψώνοντας το σώμα μας, κουνώντας χέρια, όχι μπαίνοντας σε μια μηχανή. Η επόμενη επιθυμία ήταν να μπορέσουμε να επιδράσουμε στον αντίπαλο ή σε αγαπημένα πρόσωπα προφέροντας μαγικές λέξεις, επιβάλλοντας τη θέλησή μας.  Η τρίτη επιθυμία ήταν να μπορέσουμε να επικοινωνήσουμε σε απόσταση, ξεπερνώντας ωκεανούς και οροσειρές, διαθέτοντας μια ουσία ή ένα αντικείμενο που μπορεί να μας μεταφέρει ακαριαία από το Φροζινόνε στο Παμίρ, από το Ίνισφρη στο Τιμπουκτού, από τη Βαγδάτη στο Πόκιπσι, επικοινωνώντας στη στιγμή με κάποιον που απέχει χιλιάδες μίλια. Από μόνοι μας, με τη δική μας βούληση, όχι όπως με την τηλεόραση όπου εξαρτιόμαστε από τη βούληση άλλων.

Τι έστρεψε για αιώνες ολόκληρους τους ανθρώπους στις πρακτικές της μαγείας; Η βιασύνη. Η μαγεία υποσχόταν ότι μπορείς να περάσεις στη  στιγμή από μια αιτία σε ένα αποτέλεσμα, χωρίς ενδιάμεσα βήματα: προφέρω μια μαγική λέξη και μετατρέπω το σίδερο σε χρυσάφι, επικαλούμαι τους αγγέλους και μεταφέρουν το μήνυμά μου. Η πίστη στη μαγεία δεν διαλύθηκε με την έλευση της πειραματικής επιστήμης, γιατί το όνειρο της ταυτόχρονης πραγματοποίησης αιτίας και αποτελέσματος μεταφέρθηκε στην τεχνολογία.  Σήμερα είναι η τεχνολογία που σου τα δίνει όλα και στη στιγμή (ακριβώς όπως πατάς ένα κουμπί και συνδέεσαι με το Σίδνεϊ) ενώ η επιστήμη με τα συνετά και αργά βήματά της δεν μας ικανοποιεί. Επειδή θέλουμε  το φάρμακο  για τον καρκίνο και το θέλουμε τώρα κι όχι αύριο, κι έτσι είμαστε έτοιμοι να εμπιστευθούμε το μάγο-γιατρό που μας υπόσχεται άμεσα τη θαυματουργή ουσία, τώρα κι όχι σε κάποια χρόνια.

Υπάρχει μια πολύ στενή σχέση ανάμεσα στον ενθουσιασμό της τεχνολογίας και τη μαγική σκέψη και συνδέεται με την θρησκευτική ελπίδα στην αστραπιαία δράση του θαύματος. Η θεολογική σκέψη μιλούσε και μιλάει για μυστήρια, αλλά επιστρατεύει επιχειρήματα για το πώς μπορούμε ή δεν μπορούμε να τα κατανοήσουμε.  Η πίστη στα θαύματα μας δείχνει αντίθετα το ιερό, το θεϊκό που εμφανίζεται και ενεργεί χωρίς ενδιάμεσους και χωρίς καθυστερήσεις.

Είναι δυνατόν λοιπόν να υπάρχει σχέση ανάμεσα στην άμεση θεραπεία του καρκίνου, θαυματουργούς καλόγερους, το κινητό τηλέφωνο και τη μητριά της Χιονάτης; Ναι, με κάποια έννοια. Να γιατί η κυρία της ιστορίας μου ζούσε σε έναν παραμυθένιο κόσμο, μαγεμένη όχι από έναν μαγικό καθρέφτη αλλά από μια οθόνη κινητού τηλεφώνου.