Η Χάρτα των Βαλκανίων

5

του Γιώργου Χατζελένη

Νιώθω τυχερός που έχω επισκεφθεί τις περισσότερες χώρες των Βαλκανίων. Από τα περάσματά μου σε πόλεις και χωριά αισθάνθηκα από τους ντόπιους την ίδια αγάπη που έχουμε κι εμείς για τον τόπο μας, τα έθιμά μας και την ιστορία μας. Παράλληλα απόλαυσα την ίδια ζεστασιά και φιλοξενία και πουθενά δεν ένιωσα πως κινδυνεύω. Κι όμως η όμορφη αυτή αίσθηση τραμπαλίζεται επικίνδυνα σε ένα τεντωμένο σχοινί, έχοντας από κάτω της το χάος του εθνικισμού. Ενός εθνικισμού που εξακολουθεί να θρέφεται από «Μεγάλες Ιδέες».

Οι χώρες των Βαλκανίων, δημιουργήματα των Μεγάλων Δυνάμεων που είχαν σκοπό τον διαμελισμό της Οθωμανικής κι αργότερα της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, γεννήθηκαν έχοντας ήδη μέσα τους το καρκίνωμα του μεγαλοϊδεατισμού. Ως τότε οι λαοί των Βαλκανίων συνυπήρχαν αρμονικά κάτω από την κυριαρχία των Οθωμανών. Βρίσκουμε Έλληνες σε όλες τις παραδουνάβιες ηγεμονίες και Σλάβους μέχρι την Πελοπόννησο. Η ειρηνική συνύπαρξη λαών και θρησκειών έχει γραφτεί σε αρκετά βιβλία αρχών του περασμένου αιώνα ενώ μέχρι σήμερα παραμένουν έντονα τα απομεινάρια της σε μέρη που υπήρξαν σταυροδρόμι πολυπολιτισμικότητας όπως το Σαράγεβο και το Μόσταρ.

Κι όμως η δημιουργία των τεχνητών κρατών εξαφάνισε αυτό το ιδιαίτερο κοινωνικό και πολιτισμικό μοντέλο. Χιλιάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν, εκκλησίες λεηλατήθηκαν, τζαμιά πυρπολήθηκαν, πόλεις βομβαρδίστηκαν, ολόκληρα μνημεία ισοπεδώθηκαν και άσβεστα μίση δηλητηρίασαν για πάντα τους λαούς.  Το όραμα της Χάρτας του Ρήγα Φεραίου που οραματιζόταν ένα ενιαίο βαλκανικό κράτος έσβησε μια για πάντα.

Έκτοτε επικράτησαν οι Μεγάλες Ιδέες κι οι αλυτρωτισμοί. Ο Γιουγκοσλαβικός πόλεμος προκλήθηκε από Κροατία και Σερβία που επιθυμούσαν την ύπαρξη των μεγάλων τους κρατών μετά τον θάνατο του Τίτο. Οι Ρουμάνοι με τους Ούγγρους τσακώνονται για εδαφικές διαφορές κι εθνικές μειονότητες. Οι Σκοπιανοί αναζητούν μία εθνική ταυτότητα έχοντας να αντιμετωπίσουν τις επεκτατικές βλέψεις Αλβανών και Βουλγάρων. Στους Αλβανούς έχει ανοίξει η όρεξη για την Μεγάλη Αλβανία μετά την ίδρυση του Κοσσυφοπεδίου και την εθνική κρίση των Σκοπίων ενώ η Ελλάδα ζει με την αίσθηση του αδικημένου και με το όνειρο της επιστροφής στις λησμονημένες πατρίδες.

Δυστυχώς οι Μεγάλες Ιδέες φέρνουν Μεγάλες Διχόνοιες και Μεγάλο Πόνο. Μετά από κάθε καταστροφή ή μη αναστρέψιμη απόφαση ρίσκου, συλλογιέμαι το όραμα του Ρήγα Φεραίου και φέρνω στο μυαλό μου έναν ουτοπικό βαλκανικό παράδεισο.

Σίγουρα αρκετοί θα χαρακτηρίσουν τη σκέψη μου αυτή αλαφροΐσκιωτη κι εξωπραγματική. Πολύ πιθανόν. Όμως θα με ικανοποιούσε βαθύτατα η σκέψη πως κάποιοι ίσως προβληματιστούν. Κι όσοι καταφέρουν να πιάσουν έστω για λίγο το όραμα του Ρήγα Φεραίου, θα καταλάβουν πόσο αυθαίρετη είναι η χάραξη των συνόρων. Ένα κατασκεύασμα που εγκλωβίζει τους ανθρώπους, την ελευθερία τους και τις ιδέες τους. Ένα εμπόδιο που χωρίζει τους λαούς.

Συντηρητής αρχαιοτήτων στο Νέο Μουσείο Ακρόπολης. Συγγραφέας των βιβλίων "Καθημερανοητότητα" (2012), "Βαλκανεύοντας" (2014) και "Εντεύθεν" (2016) από τις εκδόσεις Γαβριηλίδη.

Συζήτηση5 Σχόλια

  1. Άννα Μαρία Βουγιούκα

    Καλα, η διαφορα του οθωμανικού μοντέλου διοικησεως και επικρατησης Πούτιν έναντι προσδεσης στο Ευρωατλαντικό άρμα και ΕΕ ειναι ακριβώς αυτο, που επικρατεί … διαίρει κ βασίλευε, χάος. Μα το όραμα του Ρήγα , κομματάκι κρατοκεντρικο ήταν διοικητικά, η κεντρική εξουσία θα πήγαζε απ το ελληνικο έθνος-κράτος. Διότι τότε είχαμε επικρατούσα την εθνολογική έννοια προσδιορισμού. Εκεί έμειναν Αλβανοί κ το κατασκεύασμα του Τίτο μέχρι σημερα. Δηλαδή τα βιβλία ιστορίας του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος πρέπει, να αναθεωρηθούν; Κ γω τις ομοιότητες μεταξύ των ανθρωπίνων όντων μελετώ, Μα ρεαλιστικά, υπάρχουν μονο διάφορες , για να υπάρχουν τα λεφτά .

    • ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΑΤΖΕΛΕΝΗΣ

      Έχεις απόλυτο δίκιο στο όραμα του Ρήγα. Η αλήθεια είναι πως επιθυμούσε τους Έλληνες σε καίριες θέσεις στη διοίκηση της βαλκανικής χερσονήσου διότι εκείνη τη περίοδο είχαν τις ισχυρότερες θέσεις στις πόλεις. Ίσως να μην εφαρμοζόταν και ποτέ. Αλλά αν πετύχαινε θα ήταν πραγματικά ονειρικά. Όσον αφορά τα βιβλία ιστορίας, πιστεύω πως πραγματικά πρέπει να αναθεωρηθούν με κοινή βάση σε όλες τις βαλκανικές χώρες. Οι διαφορές υπάρχουν αλλά δεν είναι αλληλοσυγκρουόμενες. Το χρήμα όπως ανέφερες και το συμφέρον εντείνουν τον εθνικισμό.

      • Άννα Μαρία Βουγιούκα

        Εύσοτχη η παρατήρησή σας περί αλβανικού εθνικισμού, που απαντάται σε όποιο κράτος υπάρχουν Αλβανοί. Κάτι σαν κουρδική συνομοσπονδία ονειρεύονται, τάχα;!
        Για τα λεφτά: Όταν ολοκληρωθεί η μετάλλαξη του κρατιδίδου σε αμιγώς Ανοικτή με όσα συνεπάγεται, να εκδιωχθεί ο ¨ρωσικός κίνδυνος᾽᾽.
        Για τα βιβλία μας: Για πέταμα είναι, για την ακρίβεια.
        Όσο για τον εθνικισμό μεταξύ Βαλκάνιων λαών, εδώ πάμε για ελληνικό διχασμό και παρά-φουσκωμένο εθνικισμό
        Κρίμα στην εποχη της αμεσότητας σε πηγές γνώσης, λαοί να μένουν στην άγνοια, το θυμό και την ιστορική πλάνη. Το κείμενο της σμυφωνίας μπάζει από παντού, όπως και να έχει, κατά την προσωπική μου θεώρηση. Πχ γίνεται σε άρθρο αναφορά του κρατιδίου ως ¨περίκλειστο¨. Ητοι , θα δύναται παραχώρησις θαλασσίων εξόδων από το όμμορό του; Λεπτά και ιδιαίτερα σημεία.
        Εν πάση περιπτώσει, καλή επιτυχία!!!! Καλή συνέχεια και ευχαριστώ για την κόσμια απόκριση στο σχόλιό μου.

        • ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΑΤΖΕΛΕΝΗΣ

          Σίγουρα το σύμφωνο με τους Σκοπιανούς μπάζει αλλά μου κάνει μεγάλη εντύπωση η αντίδραση των γειτόνων μας κι αυτό δείχνει πως δεν είναι κάτι που βολεύει κι αυτός. Εν μέρει ακυρώνονται οι από δω φωνές που μιλάνε για ξεπούλημα και προδοσία. Σε μία συμφωνία κάπου χάνουμε κάπου κερδίζουμε. Σε αντίθεση με τις προηγούμενες προσπάθειες (και κυβερνήσεις), η συγκεκριμένη περίπτωση θεωρώ πως είναι η πιο ισορροπημένη. Ο καιρός θα δείξει για το αν υπολογίζω σωστά ή λάθος.
          Πάντως από το τελευταίο σχόλιό σου κρατάω την εξής εξαιρετική σου φράση: «Κρίμα στην εποχη της αμεσότητας σε πηγές γνώσης, λαοί να μένουν στην άγνοια, το θυμό και την ιστορική πλάνη».

          • Άννα Μαρία Βουγιούκα

            Είχε κάτι το άδολο σαν πρόθεση οραματισμού η Χάρτα του Ρήγα. Αυτό το χαρτί έχει;
            Πάντως, «[…]» σας μερσώ αγαπητἐ.

Άφησε σχόλιο