του Ανδρέα Μιχαηλίδη
Πριν από μερικά χρόνια, όταν ολοκλήρωνα τη διδακτορική μου διατριβή σχετικά με τα Ιδρύματα της Χίου (Νοσοκομείο, Λωβοκομείο, Μαιευτήριο, Ορφανοτροφείο), έλαβα ένα τηλεφώνημα από μια κυρία, από γειτονικό μας νησί. Δισταχτική στην αρχή, μου διευκρίνισε πως το τηλέφωνό μου το πήρε από κοινό μας γνωστό και πως επικοινωνούσε μαζί μου για ένα οικογενειακό ζήτημα, στο οποίο ζητούσε τη βοήθειά μου.
Να λοιπόν η οικογενειακή ιστορία όπως μου την αφηγήθηκε η άγνωστη κυρία:
Η γιαγιά της, η Χρυσή, εκεί στην δεκαετία του 1910, παντρεμένη και έγκυος στο πρώτο της παιδί, εμφάνισε τα πρώτα σημάδια της λέπρας στο σώμα της. Ένα σύντομο ταξίδι σε νοσοκομείο της Αθήνας επιβεβαίωσε τις αρχικές υπόνοιες. Η Χρυσή έπασχε από λέπρα. Η οικογένεια αποφασίζει να επιστρέψει και πάλι στην Αθήνα, όπου, σε ιδιωτική Κλινική, η Χρυσή γεννά το παιδί της. Η οικογένεια στη συνέχεια διαδίδει στην κοινωνία του μικρού νησιωτικού χωριού πως η μητέρα πέθανε στη γέννα, κλείνει την Χρυσή στο Λωβοκομείο της Χίου και επιστρέφει με το νεογέννητο στο νησί. Το μυστικό κρατήθηκε καλά κρυμμένο από την οικογένεια για χρόνια. Η κόρη της Χρυσής μεγάλωσε χωρίς να γνωρίζει την τύχη της μητέρας της, παντρεύτηκε και απόκτησε παιδιά. Ένα από τα παιδιά της ήταν η κυρία που μου τηλεφώνησε.
Η Χρυσή έζησε στο Λωβοκομείο της Χίου μέχρι τα χρόνια της Κατοχής. «Έζησε» ξεχασμένη από την οικογένειά της, η οποία έστελνε κάποτε – κάποτε τα εμβάσματα για την συντήρησή της. Πλήρωσε και τα έξοδα ταφής, όταν η Χρυσή έφυγε από τη ζωή.
Την απόδειξη των εξόδων ταφής, με την σφραγίδα του Λωβοκομείου Χίου, βρήκε τυχαία η εγγονή της Χρυσής, πολλά χρόνια αργότερα. Έτσι πληροφορήθηκε την αλήθεια για τη γιαγιά της, την οποία θεωρούσε νεκρή, μετά τη γέννηση της μητέρας της. Αναζήτησε πληροφορίες και στοιχεία από συγγενικά της και άλλα πρόσωπα. Κανένας δεν γνώριζε τίποτα. Μόνο πως η γιαγιά της πέθανε στη γέννα σε Κλινική της Αθήνας πριν από πολλά χρόνια. Το μυστικό βλέπετε ήταν καλά κρυμμένο. Δεν ξέρω μάλιστα, αν η οικογένεια έκανε και μνημόσυνα στη νεκρή – ζωντανή Χρυσή.
Η κυρία του τηλεφώνου μου ζήτησε να ψάξω στο Ληξιαρχείο της Χίου για την Ληξιαρχική πράξη θανάτου της γιαγιάς της, με βάση την απόδειξη ταφής του Λωβοκομείου. Τέτοια πράξη δεν βρέθηκε. Η Χρυσή έζησε και πέθανε στη Χίο ως μη υπάρχουσα επισήμως. Τα αρχεία του Λωβοκομείου, όσα σώθηκαν, δεν περιλαμβάνουν δυστυχώς στοιχεία πουν θα μπορούσαν να βοηθήσου. Πολύ περισσότερο για το σε ποιόν τάφο είχε θαφτεί η γιαγιά. Βλέπετε, οι τάφοι στο Λωβοκομείου είναι ανώνυμοι, αριθμημένοι απλά, χωρίς να γράφονται τα ονόματα των ασθενών, για λόγους κοινωνικού στιγματισμού.
Η κυρία του τηλεφώνου, μου ζήτησε επίσης να ανάψω ένα κεράκι στη μνήμη της γιαγιάς της, μια και η ίδια δεν μπορούσε να έρθει στη Χίο. Το έκαμα πολλές φορές από τότε, σκεφτόμενος κάθε φορά τη σκληρότητα της ζωής των ανθρώπων. Πόσο βάρβαροι δηλαδή γίνονται οι άνθρωποι μπροστά στην δημόσια κατακραυγή και τον κοινωνικό στιγματισμό. Μια ιστορία της ζωής, από τις χιλιάδες προσωπικές ιστορίες των ασθενών του «Ιερού Νοσοκομείου των Ασθενών» της Χίου εξαιρετικά διαφωτιστική για τις κοινωνικές σχέσεις της εποχής και όχι μόνο.
