Οι τελευταίες ημέρες του χειμάρρου Παρθένη

1

του Βασίλη Αγιαννίδη

…Τον τελευταίο καιρό, γύρω από την πόλη της Χίου, φτιάχνεται ένας κλοιός, δεν θα πούμε θανάτου, αλλά όμως κινδύνου για το μέλλον της…

Γιώργης Διλμπόης, περιοδική έκδοση Φιλοτεχνικού Ομίλου Χίου, 5, Καλοκαίρι-Χειμώνας 1981.

Ο χείμαρρος Παρθένης. Στα δεξιά της εικόνας το περιβόλι Μιραλάμπεη.

Η ίδια περιοχή σήμερα. Τα έργα δεν έχουν ολοκληρωθεί. Προβλέπουν την κατεδάφιση του οθωμανικού αρχοντικού, του λιθόκτιστου περιβολότοιχου και το κόψιμο είκοσι έξι κυπαρισσιών για να «περάσει η αποχέτευση».

Από τότε που έγραψε ο Γ. Διλμπόης το παραπάνω κείμενο, μεταξύ πολλών άλλων εξίσου σημαντικών παρεμβάσεων, πέρασαν 36 χρόνια, μεγάλωσε μια γενιά ανθρώπων, κύλησε μια ολόκληρη ζωή. Κι όμως τίποτα δεν άλλαξε. Ούτε όσον αφορά τη νοοτροπία των κατοίκων της Χίου σχετικά με την ιστορική αξία των ιδιοκτησιών τους, ούτε όσον αφορά την τοπική αυτοδιοίκηση και την μέριμνα που θα έπρεπε να επιδείξει για ήπια ανάπτυξη, σεβασμό στο δομημένο περιβάλλον και στη φύση, ούτε όσον αφορά τις ευθύνες του Κράτους για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου.

Ο χείμαρρος και τμήμα του περιβολιού Καμαράδου το 2015

Η ίδια περιοχή σήμερα.

Φέτος εγκιβωτίζεται η εκβολή του χειμάρρου Παρθένη, κατεδαφίζονται κάποιες αγροικίες, ενταφιάζονται κάποιες άλλες και εκατοντάδες δέντρα κόβονται, μόλις ένα χρόνο μετά την καταστροφή των κτημάτων στη Φάρκαινα και στον Κοκοροβυθά. Ένα χρόνο από τότε που αφανίστηκαν δεκατρείς ιδιοκτησίες αυτής της γωνιάς του Κάμπου, δεκαέξι κτήρια του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, πέντε στέρνες, δεκαέξι πηγάδια και δέκα φουντάνες. Ένα χρόνο μετά τη βιαστική κατεδάφιση μέσα στη νύχτα της οικίας του Σεπέτ Εφέντη, ενός σπιτιού εξωτερικά αδιάφορου εφόσον δέχτηκε σύγχρονες επεμβάσεις αλλά με σταυροθόλια γενοβέζικης τεχνικής στο ισόγειο του. Ήταν ίσως το παλαιότερο και σπουδαιότερο σπίτι της περιοχής.

Φέτος που αποψιλώνονται τα περιβόλια στις όχθες του Παρθένη, αλλάζει για πάντα όψη, προς το χειρότερο, μία από τις γραφικές τοποθεσίες της Χίου και ένα από τα παλαιότερα τμήματα του Κάμπου. Μια περιοχή με τα πιο περιζήτητα, λόγω της εγγύτητάς τους με την πόλη, κτήματα των Γενοβέζων και Τούρκων κατακτητών. Ο ίδιος ο ποταμός και ο λιθόστρωτος παρόχθιος δρόμος του συνδέθηκε με τη ζωή των κατοίκων του νησιού και στη σχετική βιβλιογραφία υπάρχουν αρκετές αναφορές.

Το γεφύρι του χειμάρρου στην οδό Γ. Βερίτη. Διακρίνονται οι λιθόκτιστες βάσεις του.

Το γεφύρι του χειμάρρου στη λεωφόρο Ενώσεως που διατηρείται σε καλύτερη κατάσταση.

Από το γεφύρι της οδού Γ. Βερίτη έως το γεφύρι της λεωφόρου Ενώσεως, από τα δυτικά προς τα ανατολικά, σύμφωνα με τα τοπογραφικά του Κάμπου και της Χώρας στην Ιστορία της Χίου του Γ. Ζολώτα και στην Αρχιτεκτονική της Χίου του Arnold Smith, βρίσκονται στη βόρεια όχθη τα κτήματα Γιομελάκη, Γκασίπ Εφέντη, Καλαβρέζου, Παπαδάκη και Καρυδιά. Αντίστοιχα, στη νότια όχθη σημειώνονται τα περιβόλια Καμαράδου, Παγκάλου, Μιραλάμπεη, Σίμου και Ξυλοπόδη-Χούλη.

Ο απολογισμός των θυμάτων της προόδου μετά το πέρας των εργασιών για την κατασκευή του πρώτου τμήματος της περιφερειακής οδού της πόλης της Χίου έχει ως εξής.

Στη θέση όπου τοποθετείται το κτήμα Γιομελάκη οικοδομήθηκε κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα η οικία Μαθιούδη, η οποία μετά την πρόσφατη επισκευή της διπλασιάστηκε σε μέγεθος και απώλεσε τις οροφογραφίες που την κοσμούσαν.

Οροφογραφία από την οικία Μαθιούδη που είχε οικοδομηθεί σε τμήμα του περιβολιού Γιομελάκη. Συμφώνα με το Νίκο Περρή ιδιοκτησίας Γιομελάκη υπήρξε και το μετέπειτα περιβόλι Ζέκου, δυτικά της οικίας Μαθιούδη.

Οροφογραφία από την οικία Μαθιούδη.

Το λιθόκτιστο σπίτι με την ωραία σκάρπα, το περιβόλι και τον ανθισμένο κήπο, πιθανόν κατάλοιπο του πύργου του Γκασίπ Εφέντη, αργότερα Ξύδα, όπως μαρτυρούν τα τμήματα της κυβισμένης τοιχοποιίας του κατεδαφίστηκε.

Τα κατεδαφισμένα σήμερα κατάλοιπα του αρχοντικού στο περιβόλι Γκασίπ Εφέντη.

Ο παρόχθιος περιβολότοιχος στο περιβόλι Γκασίπ Εφέντη. Δεν υπάρχει τίποτα πλέον.

Η οικία Καλαβρέζου, κατόπιν Βιγκάκη διασώθηκε έστω και υποβαθμισμένη, κυριολεκτικά και μεταφορικά από την υψομετρική διαφορά με τον νέο δρόμο.

Η οικία Βιγκάκη, η οποία οικοδομήθηκε το 1887, όταν ήταν προσβάσιμη από ένα γραφικό δρομάκι στην όχθη του ποταμού.

Η οικία Βιγκάκη σήμερα.

Ο λιθόκτιστος περιβολότοιχος στο νότιο τμήμα των Παπαδάκικων και στο κτήμα Καρυδιά, τουλάχιστον 300 μέτρων, κατεδαφίστηκε.

Το ανατολικό μέρος του κτήματος Καρυδιά, όπου στεγάστηκαν διάφορες δισκοθήκες, ντισκοτέκ δηλαδή, για να καταλαβαίνουν όσοι τις επισκέφτηκαν κατά την τελευταία εικοσαετία του 20ού αιώνα, διαθέτει κάποια μέτρα λιθόκτιστων περιβολότοιχων που αντιστέκονται σθεναρά.

Το νότιο τμήμα των Παπαδάκικων και του περιβολιού Καρυδιά πριν κατεδαφιστεί ο περιβολότοιχος.

Το νότιο τμήμα των Παπαδάκικων και του περιβολιού Καρυδιά σήμερα. Τον λιθόκτιστο τοίχο έχει αντικαταστήσει ένα τσιμεντένιο τοιχίο.

Κατόπιν βρίσκεται η ερειπωμένη σήμερα οικία Προβελετζιάνου.

Η ανατολική όψη της οικίας Προβελετζιάνου.

Η νότια όψη της οικίας Προβελετζιάνου.

Στη νότια όχθη, στο παλαιό περιβόλι Καμαράδου κατά τον Ζολώτα, κατεδαφίστηκε η αυλόπορτα και ο περιβολότοιχος από τον Δήμο Χίου, κατεδαφίστηκε το μεταπολεμικό σπίτι και αποψιλώθηκε τμήμα του περιβολιού, ώστε να καταστεί εκμεταλλεύσιμη η προνομιούχα θέση του στο νέο συγκοινωνιακό κόμβο. Μέσα στο ίδιο περιβόλι, το επόμενο σπίτι είχε οικοδομηθεί στον Μεσοπόλεμο. Το μπαλκόνι του ορόφου του μετατράπηκε πλέον σε σκαλοπάτι πάνω στον δρόμο.

Το μεταπολεμικό σπίτι στο παλαιό περιβόλι Καμαράδου κατά την διάρκεια της κατεδάφισης του.

Η αυλόπορτα επί της οδού Γ. Βερίτη του παλαιού περιβολιού Καμαράδου.

Το παλαιό σπίτι στο περιβόλι Καμαράδου πριν μερικά χρόνια.

Το παλαιό σπίτι στο περιβόλι Καμαράδου σήμερα.

Στο περιβόλι Παγκάλου θα κατεδαφιστούν δεκάδες μέτρα του περιβολότοιχου και θα κοπούν μερικά δέντρα.

Αυτό που φαίνεται να υπήρξε το κατάφυτο με εσπεριδοειδή περιβόλι του Μιραλάμπεη, διαθέτει μια ενδιαφέρουσα στέρνα και ένα πηγάδι με μία έξοχη στρογγυλή οθωμανική γούρνα. Πρόκειται να κατεδαφιστεί η οικία με τη σκάρπα προς τον ποταμό και ο περιβολότοιχος και να κοπούν είκοσι έξι κυπαρίσσια.

Το σπίτι στο περιβόλι Μιραλάμπεη λίγο πριν την κατεδάφιση του.

Τα είκοσι έξι κυπαρίσσια που θα κοπούν σε λίγο καιρό στο περιβόλι Μιραλάμπεη. Σύμφωνα με τον Νίκο Περρή το δυτικό τμήμα του περιβολιού υπήρξε αρχικά ιδιοκτησία Καλαβρέζου, κατόπιν Παγκάλου και έπειτα Κουτελάκη.

Επί της λεωφόρου Ενώσεως, στο ανατολικότερο τμήμα των περιβολιών Σίμου και Ξυλοπόδη-Χούλη υπήρχε μέχρι πριν μερικά χρόνια ένα εντυπωσιακό σπίτι, ίσως ιδιοκτησίας Γάγκα. Οικοδομήθηκε κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, την ίδια εποχή με τις οικίες Κακαρούκα και Πολιτάκη-Φραγκάκη στον Κοκοροβυθά. Υποθέτω πως σύντομα θα αναδυθεί από τα ερείπιά του κάποιο εμπορικό κέντρο.

Οικία στο περιβόλι Χούλη-Ξυλοπόδη παλαιότερα. Κατεδαφίστηκε πριν από μερικά χρόνια.

Ο περιβολότοιχος στο περιβόλι Χούλη-Ξυλοπόδη.

Τι άλλο απομένει τελικά να κατεδαφιστεί στην περιοχή; Το κωδωνοστάσιο της Φάρκαινας ή μήπως ολόκληρη η εκκλησία; Αν το αναλογιστεί κανείς είναι τρομακτικό πως σβήστηκε από τον χάρτη της πόλης μια ολόκληρη γειτονιά. Και πως μένουν πίσω για μάρτυρες κάποιες φωτογραφίες, λόγια σε βιβλία και αναφορές «προσβάσιμες» στο διαδίκτυο.

Καμπούσικος δρομίσκος ανάμεσα στα περιβόλια, Φεράτ Μπέη και Καλαβρέζου-Μιραλάμπεη.

Καμπούσικος δρομίσκος ανάμεσα στα περιβόλια, Φεράτ Μπέη και Καλαβρέζου-Μιραλάμπεη.

Παλαιότερα, πριν ξεκινήσουν τα έργα, πήγαινα πολλές φορές σε μίας φίλης στο Βαρβάσι, σε ένα «πολυτελές» οικοδομικό συγκρότημα που βρίσκεται σε άλλο αποψιλωμένο περιβόλι, του Φεράτ μπέη για την ακρίβεια. Ξεκινούσα από το σπίτι, περνούσα τον Καινούργιο δρόμο, την Ευαγγελίστρια και διέσχιζα το Κομιτάτο (ποίου Κόμητος άραγε), την περιοχή του Τηλέγραφου δηλαδή, από τις οδούς Στρουμπή, Γάγκα και Παπαμαύρου. Παρά την σχετικά πυκνή δόμηση διατηρούνται αρκετοί ανθισμένοι κήποι, χάρμα οφθαλμών, δεν συναντάς παρά ελάχιστα αυτοκίνητα και παραμένει συγκινητικό και κόμοδο το γεγονός πως φτάνεις γρήγορα στον προορισμό σου χρησιμοποιώντας στράτες που πήραν τόσοι άλλοι άνθρωποι τον τελευταίο αιώνα, όπως τα παιδιά των μαθημάτων ζωγραφικής του Γ. Τσαπέλα, λόγου χάρη. Αυτό αποτελεί άλλωστε τη μαγεία των παλαιών οικισμών. Η οδός Παπά Γιάννη Γκιάλα οδηγούσε στον Παρθένη. Από εκεί περνούσα τον ποταμό διασχίζοντας ένα μικρό τσιμεντένιο γεφύρι και μέσα από ένα στενό, τυπικά Καμπούσικο ανώνυμο δρομάκι, περιβαλλόμενο από περιβολότοιχους και παλιά οθωμανικά περιβόλια έφτανα στον προορισμό μου. Πάντα αναρωτιέμαι πως γλίτωσε έως σήμερα. Είναι το raccourci που έπαιρναν για να αποφύγουν τα μπλόκα της Τροχαίας οι έφηβοι με τα μηχανάκια από τα Θυμιανά, όταν κατέβαιναν στη Χώρα. Το περιβόλι, πριν από την οικία της φίλης μου, είχε υπέροχες μανταρινιές με λαμπερούς, ζουμερούς και πολύ γλυκούς καρπούς. Έκοβα πάντα ένα μανταρίνι το Χειμώνα, κάτω από τον γκρίζο ουρανό, με τον αναζωογονητικό ψυχρό αέρα να μου μουδιάζει το πρόσωπο, από το δέντρο που ήταν κοντά στον τοίχο που χώριζε τις δύο ιδιοκτησίες. Ήταν τόσο ωραίο και είναι δυστυχώς παρελθόν, κι ας πέρασαν μόλις δυο-τρία χρόνια. Τα δέντρα έχουν πλέον ξεραθεί και το περιβόλι καταλαμβάνουν πρόχειρες μεταλλικές κατασκευές ή μπορεί να είναι και ακριβές κατασκευές αλλά η όψη τους δεν προδίδει τίποτα το μόνιμο. Όλη δε η περιοχή, η οποία θα μπορούσε να είχε γίνει ένα ακριβό προάστιο, κατακλύζεται από βουλκανιζατέρ και συνεργεία ούτως ώστε η εντύπωση που αποκομίζεις ερχόμενος στην πόλη από το αεροδρόμιο ή κατευθυνόμενος προς τα μαστιχοχώρια είναι πως διασχίζεις βιομηχανική ζώνη. Θυμάμαι επίσης, τα απογεύματα της Άνοιξης, όταν περνούσα τον ποταμό, εκτός από τα εκκωφαντικά κοάσματα των βατράχων, κάτι χαριτωμένα άσπρα πουλιά με πεταχτό, αναμαλλιασμένο λοφίο, σαν ερωδιούς μινιατούρες, που πετούσαν ανάμεσα στα καλάμια και έπιναν ή ψάρευαν στα λιμνάζοντα νερά. Αυτά τα ζωντανά που ξεσπιτώθηκαν σκέφτομαι πιο πολύ από όλα τα άλλα.

Ο χείμαρρος Παρθένης όπως δεν θα τον ξαναδούμε ποτέ πια.

Το γεφύρι του ποταμού στη λεωφόρο Ενώσεως.

Χάρτης με τις ιδιοκτησίες της περιοχής.

Κατάγεται από τη Χίο, γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και εργάζεται στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Χίου. Πρόεδρος του Φιλοζωικού Συλλόγου Χίου (2002-2003, 2004-2005, 2008-2009, 2010-2011, 2014-2015), Πρόεδρος του Ροταριανού Ομίλου Χίου (2009-2010), Πρόεδρος της Τοπικής Επιτροπής Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (2011-2016), Μέλος της Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρείας Ελλάδος, του Φιλοτεχνικού Ομίλου Χίου και του Συλλόγου Οικολογίας και Περιβάλλοντος Χίου.

Συζήτηση1 σχόλιο

  1. Αγά Αντωνία

    Μια πίκρα μου αφήνει η ανάγνωση του άρθρου, που έγραψε ο κύριος Αγιαννίδης με την ευαισθησία που τον διακρίνει για την ιδιαίτερη αξία των ανθρώπινων ιστορικών δημιουργημάτων προηγούμενων αιώνων. Δυστυχώς δεν γλυτώνουν απο την ¨ανάπτυξη¨.. Μαζί τους όμως χάνεται ένας σημαντικός βιότοπος για πολλά είδη. Στενοχωριέμαι που δεν πρόλαβα να καταγράψω τα φυτικά είδη και είδη πουλιών και πεταλούδων που έβρισκαν καταφύγιο στον Παρθένη. Οι πιο πολλοί προσπερνούσαμε σχεδόν αδιαφορόντας για την άγρια ζωή που υπήρχε εκει. Όλο και μειώνονται οι φυσικοί βιότοποι και στη Χίο.. Δυστυχώς μια σκληρή πραγματικότητα …

Άφησε σχόλιο