Το 29ο μέρος του αφιερώματος του Βασίλη Αγιαννίδη στον Κάμπο της Χίου με τα σπίτια της οικογένειας Σκαναβή
Διαβάστε εδώ το εισαγωγικό σημείωμα του αφιερώματος
Σύμφωνα με τον Ζολώτα η οικογένεια Σκαναβή είναι κλάδος της οικογενείας Καναβούτση ή Καναβή η οποία διακρίνεται στο Βυζάντιο από τον 12ο έως τον 15ο αιώνα, εγκαθίσταται στη Χίο πριν από τον 16ο αιώνα και υφίσταται έως σήμερα.
Οι Σκαναβή εμφανίζονται σε γραπτές πηγές το 1607 και η γενεαλογία τους ξεκινά από το 1650 περίπου.
Η οικογένεια Σκαναβή αποτελεί τυπικό δείγμα των φιλόδοξων Φαναριωτών της Οθωμανικής Αυλής, οι οποίοι έχουν μία σφοδρή επιθυμία κοινωνικής αναρρίχησης και οικονομικής ευμάρειας ανεξαρτήτως της μοιραίας έκθεσης τους στους κινδύνους που εμπεριέχουν τα περιζήτητα αξιώματα. Ο βαρόνος Prévost, διπλωμάτης στην υπηρεσία του Ναπολέοντα Α΄, γράφει πως ήταν κυρίως οι γυναίκες που ωθούσαν τους συζύγους και τους γιους τους σε αυτές τις επικίνδυνες καριέρες. Για να επαληθεύσει τα λόγια του προσθέτει την άποψη μιας πριγκίπισσας Καλλιμάχη: «τι σημασία έχει ο θάνατός μας εφόσον θα κληροδοτήσουμε στην οικογένεια μας έναν πριγκιπικό τίτλο».
Στις αρχές του 18ου αιώνα, ο Κωνσταντίνος Σκαναβής βρίσκεται στην Κωνσταντινούπολη. Σύντομα τον ακολουθούν οι γιοι του, Δημήτριος και Ζαννής, οι οποίοι διαχειρίζονται τα οικονομικά του Οίκου της Εσμά Σουλτάνας, κόρης του Σουλτάνου Ahmet III και αδελφής των Σουλτάνων Mustafa III και Abdűlhamit Ier. To 1788, με εντολή του Σουλτάνου Abdűlhamit Ier, αποκεφαλίζονται οι Δημήτριος και Ζαννής Σκαναβή, ο γιος του Δημητρίου, Μιχαήλ, ο γαμπρός του Δημητρίου, Δημήτριος Παπαρηγόπουλος, και οι γιοι του Ζαννή, Κωνσταντίνος, Αλέξανδρος και Δημήτριος. Για τη δυσμένεια και την καταστροφή των Σκαναβή, που συζητήθηκε πολύ στη Χίο, δίδονται διάφορες ερμηνείες, οι οποίες αναφέρουν μεταξύ άλλων τη δεσποτική συμπεριφορά της οικογενείας απέναντι σε Τούρκους και Έλληνες¹, τον φθόνο των συμπατριωτών τους, την κατάχρηση της εμπιστοσύνης του Σουλτάνου και την πρόθεση οικειοποίησης της περιουσίας τους από τον ηγεμόνα.
Ο μικρότερος γιος του Δημητρίου Σκαναβή, o Νικόλαος, ο οποίος μετά τον αποκεφαλισμό του πατέρα του μετοικεί στην Αυστρία, επιστρέφει στην Κωνσταντινούπολη, γίνεται Στρατιωτικός Διοικητής (Grand Ban) και Καϊμακάμης της Βλαχίας και αποκεφαλίζεται με εντολή του Σουλτάνου Mahmud II το 1821. Κατά τη Σφαγή του 1822, θανατώνονται οι δύο γαμπροί του Ζαννή Σκαναβή, ο σύζυγος της Λούλας Σκαναβή, Ευστράτιος Μαυροκορδάτος, και ο σύζυγος της Ζαμπελούς Σκαναβή, Θεόδωρος Νεγρεπόντης.
Τα μέλη της οικογενείας, όπως είναι αναμενόμενο με τέτοια περιουσία, συνάπτουν λαμπρούς γάμους:
- Η Μαρία Δημητρίου Σκαναβή (;-1829) νυμφεύεται το 1763 τον Μεγάλο Δραγουμάνο του Στόλου (1782) και Βοεβόδα της Βλαχίας (1786-1790) Νικόλαο Μαυρογένη, ο οποίος εκτελείται με εντολή του Σουλτάνου Selim III το 1790.
- Η Αργυρώ Δημητρίου Σκαναβή νυμφεύεται το 1775 τον Μεγάλο Σπαθάριο και Ποστέλνικο της Βλαχίας (1791) Κωνσταντίνο Σούτσο.
- Η Ελένη Δημητρίου Σκαναβή (1755-1839) νυμφεύεται τον Λογοθέτη της Βλαχίας (1781), Καϊμακάμη της Κραϊόβας (1797) και Βοεβόδα της Βλαχίας (1812-1818) Ιωάννη Καρατζά.
- Η Αικατερίνη Δημητρίου Σκαναβή νυμφεύεται το 1779 τον Νικόλαο Σκυλίτση, Καμινάρη (εισπράκτορα φόρων) της Βλαχίας.
- Η Σμαράγδα Νικολάου Σκαναβή νυμφεύεται το 1818 τον Μεγάλο Δραγουμάνο του Στόλου Μιχαήλ Μάνο, ο οποίος αποκεφαλίζεται με εντολή του Σουλτάνου Mahmud II το 1821.
- Η Ευφροσύνη Νικολάου Σκαναβή (1796-1875) νυμφεύεται τον Καμινάρη (1837) και Λογοθέτη Ştefan Bibescu Αγά.
- Η Βικτωρία Νικολάου Σκαναβή (1818-1836) νυμφεύεται τον Ιωάννη Σούτσο Αγά.
- Η Χαρίκλεια Νικολάου Σκαναβή (;-1883) νυμφεύεται τον πρίγκιπα Γρηγόριο Υψηλάντη.
Η οικογένεια Σκαναβή κάνει δωρεές στο νοσοκομείο του Γαλατά, στο νοσοκομείο της Χίου, στους Αγίους Αναργύρους στα Θυμιανά, στον Άγιο Ιωάννη των Χίων, στον Άγιο Μηνά, στον Άγιο Νικόλαο του Λαζαρέτου, στον Ταξιάρχη Μπαζακλή, στην σκήτη του Καυσοκαλυβίτου στην Κωνσταντινούπολη. Δύο μέλη της τιμούνται με μετάλλια του Τάγματος του Σωτήρος.
Ένας κλάδος της οικογενείας βρίσκεται στην Αλεξάνδρεια, μετά το 1822.
Οι απόγονοι της Ταρσίτσας Δημητρίου Σκαναβή και του Αλεξάνδρου Κλωνάρη παίρνουν το επώνυμο της μητέρας τους και εγκαθίστανται στη Ρωσία και στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες. Από αυτόν τον κλάδο προέρχεται ο Σκαρλάτος Γεωργίου Σκαναβής, Επίτροπος (Ispravnic) στην Ialomitza της Βλαχίας το 1813, ο τραπεζίτης Αλέξανδρος Ιωάννου Σκαναβής, αυλάρχης, διαχειριστής της περιουσίας και σύντροφος της Πριγκιπίσσης Ελισάβετ της Ρουμανίας (1894-1956), Πριγκιπίσσης Διαδόχου Γεωργίου, αργότερα Βασιλέως Γεωργίου Β΄ της Ελλάδος και ο αρχιτέκτονας Γεώργιος Κανδύλης.
Άλλος κλάδος διαπρέπει στην Αυστρία όπου παίρνει το 1879 τον κληρονομικό τίτλο του Ιππότη από τον Αυτοκράτορα Φραγκίσκο-Ιωσήφ Α΄. Ο Νικόλαος Στεφάνου Ritter von Scanavi σκοτώνεται το 1915 κατά την διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ενδεικτική βιβλιογραφία: Philip Argenti, Libro d’Oro de la Noblesse de Chio, 1-2, London 1955, Γεωργίου Ζολώτα, Η Ιστορία της Χίου, 1 Β, Αθήνα 1923, Γεωργίου Κανδύλη, Τρεις Οικογένειες της Μεγάλης Διασποράς, Χίος, Πόντος, Ρωσία 1822-1924, Αθήνα 1994, Αλκμήνης Παλαιολόγου, Πριγκίπισσες της Ελλάδος, Αθήνα 2007, Mihail Dimitri Sturdza, Grandes Familles de Grèce, d’ Albanie et de Constantinople, Paris 1999, ιστοτόπος www.ghika.net.
1. Γκιάζου. Αναφέρεται στην σελίδα 194 στον Κάμπο του Περρή. Αρχικά ιδιοκτησία Συναδινού, κατόπιν Σκαναβή και μετά Παΐδα. Η ιδιοκτησία συμπίπτει με αυτήν των Μαυροκορδάτων, νυν Σταυρινούδη.
2. Γκιάζου. Αναφέρεται στις σελίδες 190 και 355 στον Κάμπο του Περρή, νούμερο 16 στο τοπογραφικό του Smith, νούμερο 160 στο τοπογραφικό του Ζολώτα και νούμερο 33 στο φύλλο Η΄ στον χάρτη του Μαστοράκη. Πρόκειται για το βόρειο τμήμα του «Αργέντικου». Κατά τον Smith υπήρξε αρχικά ιδιοκτησία Αργέντη. Κατά τον Περρή ανήκε αρχικά, όπως και το υπόλοιπο «Μακαράνικο», στους Συναδινούς, κατόπιν στους Σκαραμαγκά, μετά στους Σκαναβή, έπειτα σε έναν Τούρκο και αργότερα στους Δημητριάδη. Από τους Δημητριάδη το ένα μέρος πωλήθηκε στην οικογένεια Φακίρη και από εκείνην στους Αργέντες και το άλλο μέρος πωλήθηκε στη οικογένεια Σιδερικούδη και από εκείνην στους Δροσινούς.
3. Γκιάζου. Το «Μακαράνικο» ή «ο πύργος στις Κουκουναριές». Αναφέρεται στις σελίδες 186-189 και 501 στον Κάμπο του Περρή, νούμερα 17 και 20 στο τοπογραφικό του Smith, νούμερο 12 στο τοπογραφικό του Ζολώτα και νούμερο 30 στο φύλλο Η΄ στον χάρτη του Μαστοράκη. Αρχικά ιδιοκτησία Συναδινού, κατόπιν Σκαραμαγκά, μετά Σκαναβή, έπειτα Τούρκικο, αργότερα Δημητριάδη, κατόπιν Σιδερικούδη και τέλος Δροσινού. Ο Ζολώτας στην σελίδα 611 αναφέρει πως από τους Σκαναβή πέρασε στους Γαλάτες. Λέγεται ότι στον πύργο που υπήρχε σε αυτό το περιβόλι και ανήκε στους Σκαναβή φιλοξενήθηκε ο Σουλτάνος Abdűlmecit II όταν επισκέφτηκε την Χίο το 1845.
4. Γκιάζου. Το «Μεγάλο Σκαναβήδικο» και ο «πύργος της Φράγκισσας». Αναφέρεται στην σελίδες 192-194 στον Κάμπο του Περρή, νούμερο 40 στο τοπογραφικό του Smith, νούμερα 185 και 186 στο τοπογραφικό του Ζολώτα, και νούμερο 19 στο φύλλο Η΄ στον χάρτη του Μαστοράκη. Πιθανόν παλαιότερα να ήταν δύο ξεχωριστά περιβόλια. Ο Ζολώτας στην σελίδα 611 τοποθετεί τον πύργο της Φράγκισσας κοντά στον χείμαρρο Κοκκαλά. Αρχικά ιδιοκτησία Σκαναβή και κατόπιν Βασιλάκη.
5. Φασολάς. Ο Ταξιάρχης Μπαζακλής. Αναφέρεται στην σελίδα 194 στον Κάμπο του Περρή, νούμερο 45 στο τοπογραφικό του Smith και νούμερο 13 στο φύλλο Η΄ στον χάρτη του Μαστοράκη.
6. Φραγκοβούνι. Η «Ριάλα». Αναφέρεται στην σελίδα 194 στον Κάμπο του Περρή, νούμερο 134 στο τοπογραφικό του Smith, νούμερο 106 στο τοπογραφικό του Ζολώτα και νούμερο 13 στο φύλλο Στ΄ στον χάρτη του Μαστοράκη. Αρχικά ιδιοκτησία Σκαναβή και κατόπιν Καρδαμυλίτη. Λέγεται πως ήταν Γενοβέζικο νομισματοκοπείο. Φωτογραφίες 12-15.
7. Κάμπος. Αναφέρεται στην σελίδα 450 στον Κάμπο του Περρή, νούμερο 1 στο φύλλο Ι΄ στον χάρτη του Μαστοράκη. Αρχικά ιδιοκτησία Σκαραμαγκά, κατόπιν Μπουλαζέρη, μετά Σκαναβή και έπειτα Νεαμονίτη.
8. Ο Ζολώτας αναφέρει στη σελίδα 344 την ύπαρξη ενός κτήματος ιδιοκτησίας Φραγγιάδη στην Καρδαμάδα, το οποίο περιήλθε στην οικογένεια Σκαναβή και εκείνη το δώρισε στο νοσοκομείο της Χίου στα τέλη του 18ου αιώνα. Ίσως πρόκειται για κάποιο από τα 25 περιβόλια που κατείχε ο Ζαννής Σκαναβής την εποχή της ακμής του. Δεν εντοπίστηκε.
Συζήτηση1 σχόλιο
Αγαπητέ κε Αγιαννίδη , καλή σας χρονιά με υγεία και ευτυχία σας εύχομαι και κάθε καλό σε εσάς και την οικογένεια σας. Κατά την αναδίφηση στα γενικά αρχεία του κράτους »Αρχειομνήμων» βρήκα στο Φάκελο [ #197- Ιστορικά αρχεία Γιάννη Βλαχογιάννη.Β΄Κατάλογος χειρογράφων »Ανέκδοτο απόσπασμα χειρογράφων σχετικά με την Τουρκοκρατία» ] ψηφιοποιημένο αντίγραφο 19 σελίδων , στον οποίο μπόρεσα να διακρίνω από την πρώτη σελίδα το όνομα του Χίου Σκαναβή Δημητρίου , δεν είμαι ειδικός σε τέτοια θέματα και όποτε έχω χρόνο ψάχνω γενικά στα αρχεία . Η απασχόληση μου αυτή είναι πολύ επίπονη και χρονοβόρα, καθόσον οι παλαιές γραφές είναι αρκετά δύσκολες στην ανάγνωση και σε συνάρτηση με την κακή ψηφιοποίηση και την κακή κατάσταση της μελάνης ή του χαρτιού η ερασιτεχνική μου έρευνα πολλές φορές κάμπτεται και εγκαταλείπεται. Σήμερα όμως [3/1/24] βρήκα αυτό το στοιχείο του Χιώτη Σκαναβή και έκρινα σωστό να σας το γνωρίσω αρμοδίως. Πιθανόν αυτό το έγγραφο [δεν συνέχισα την πολύ δύσκολη ανάγνωση , έτσι δε γνωρίζω τι αφορά] να μην είναι γνωστό στη Χιακή κοινότητα και ειδικότερα σε τοπικούς ερευνητές όπως εσείς . Σας ευχαριστώ πολύ για τη φιλοξενία και θα χαιρόμουν εάν αυτό το έγγραφο θα σας ήταν χρήσιμο για την ιστορία του νησιού σας. Μετά τιμής , Αντιπλοίαρχος εα ΠΝ Δημήτριος Παυλ. Κομματάς.