Σταχυολογήματα πλούτου, δόξας και ματαιότητας από τα αρχοντικά του Κάμπου

4

του Βασίλη Αγιαννίδη

Αλεξάνδρα, κόρη του Νικολάου Αρτακιανού, σύζυγος του John Δ. Καλουτά, 1915-2006, ιδιωτικό αρχείο.

Ο Κάμπος, χάρη στην οικονομική ευμάρεια των ιδιοκτητών των περιβολιών και το πλήθος εργατών που εργάστηκαν σε αυτά, απέκτησε την εικόνα του δάσους των εσπεριδοειδών, με τις οξυκόρυφες και τις επίπεδες στέγες των πύργων να ξεχωρίζουν ανάμεσα στα δέντρα, όπως πολύ γλαφυρά περιγράφουν κατά τη διάρκεια των αιώνων οι περιηγητές.

Μικροί παράδεισοι την Άνοιξη με τις ανθισμένες πορτοκαλιές και τα μεθυστικά αρώματα και γεμάτοι χριστουγεννιάτικα δέντρα με τις παραφορτωμένες μανταρινιές, τον Δεκέμβρη.

Για το ευρύ κοινό, η μνήμη των καλλιεργητών του Κάμπου, οι οποίοι δούλευαν υπό συνθήκες που ίσως απέχουν από αυτές που περιγράφονται στο Όσα παίρνει ο άνεμος και πλησιάζουν αυτές στην Καλύβα του μπάρμπα Θωμά, παραμένει φευγαλέα και ακαθόριστη.

Αντίθετα, τα ονόματα των ιδιοκτητών των κτημάτων και των επαύλεων δικαιολογημένα εξάπτουν τη φαντασία, διότι οι περισσότερες καμπούσικες οικογένειες διακρίθηκαν για το ανθρωπιστικό έργο τους αλλά ταυτόχρονα οι ιστορίες τους διαθέτουν όλα τα συστατικά από τα οποία φτιάχνονται τα παραμύθια: πλούτο, δόξα, ίντριγκες αλλά και απέραντη μοναξιά και δυστυχία.

Οι οικογένειες που κατοίκησαν στον Κάμπο δημιούργησαν μυθικές περιουσίες και εμπορικούς οίκους που εκτείνονταν από τη Νέα Υόρκη έως την Καλκούτα, όπως τον Οίκο των Αδελφών Ράλλη¹.

Επέδειξαν Μαρκήσιους και Κόμητες που έλαβαν τίτλους τιμής από τους Οθωμανούς Σουλτάνους, τους Αυτοκράτορες της Αυστρίας και της Ρωσίας, τους Βασιλείς της Αγγλίας, του Βελγίου, της Ιταλίας, της Ρουμανίας και τους Δόγηδες της Βενετίας².

Τίτλους τους οποίους έφεραν υπερήφανα, μπροστά στους ενίοτε είρωνες συμπατριώτες τους, όπως η Λαίδη Αικατερίνη Κωνσταντίνου Ζερβουδάκη, γεννημένη κάποτε ως Κατερνώ Μαυροκορδάτου³.

Διέθεταν Κυρίες των Τιμών των Βασιλισσών, όπως την Αγγελική Κοντοσταύλου4, ιατρούς των Βασιλέων, όπως τους Μακκάδες5, και αυλικούς στα ανάκτορα όλης της Ευρώπης, όπως τον Γεώργιο Ι. Μαυροκορδάτο που εκτελέστηκε από τους Μπολσεβίκους το 1918 και διατέλεσε Αρχιθαλαμηπόλος του Νικολάου Β΄ Ρομανώφ, Τσάρου Πασών των Ρωσιών6.

Γέννησαν εκθαμβωτικές καλλονές, όπως την Αργίνη Μπενάκη-Σαλβάγου7 και ενεπλάκησαν σε γενεαλογικούς δαιδάλους, όπως αυτούς της Υπατίας και της Τζένης Σκυλίτση.

Οι δύο αδελφές, κόρες ενός Σκυλίτση και μίας Μαυροκορδάτου, νυμφεύθηκαν η πρώτη έναν Σκυλίτση και η δεύτερη έναν Μαυροκορδάτο8.

Κληροδότησαν κάποιες από τις μεγαλύτερες προίκες στην Ελλάδα όπως αυτή της Ζηνοβίας Ψύχα9 ή της Ελένης Χρυσοβελόνη.

Η Ελένη Χρυσοβελόνη, έλαμψε στα σαλόνια του Παρισιού, τα τελευταία χρόνια της Belle Époque, και υπήρξε από τις πρώτες οικοδέσποινες του Marcel Proust με τον οποίο αντάλλαξε μία ογκώδη αλληλογραφία. Μετά το διαζύγιό της από τον Ρουμάνο διπλωμάτη Πρίγκιπα Δημήτριο Σούτσο, παντρεύτηκε τον Γάλλο διπλωμάτη και λογοτέχνη Paul Morand. Για τη δράση του Paul Morand, κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, γράφτηκαν διάφορα. Λέγεται, μεταξύ άλλων, πως διαπιστεύτηκε αρχικά στη Γαλλική Πρεσβεία της Ρουμανίας για να ρευστοποιήσει την περιουσία της συζύγου του, και κατόπιν στην Ελβετία για να την εξασφαλίσει. Μετά τον θάνατο της Ελένης Χρυσοβελόνη θέσπισε με αυτήν την ελληνορουμανική περιουσία ένα λογοτεχνικό βραβείο με το όνομά του προς επιβράβευση, όχι Ελλήνων ή Ρουμάνων συγγραφέων, αλλά Γάλλων10.

Οι ιστορίες της αριστοκρατίας του Κάμπου περιλαμβάνουν από απαγχονισμένους, το 1822, παππούδες, μεταξύ άλλων επτά Πετροκόκκινους, έξι Ράλληδες και έξι Σκυλίτσηδες11, έως εκκεντρικούς απογόνους, όπως ο Αριστείδης-Ιάκωβος Δαμαλάς, ο οποίος εγκατέλειψε το Διπλωματικό Σώμα για το Γαλλικό θέατρο και τη Sarah Bernardt12.

Ανέδειξαν ανθρώπους του πνεύματος, όπως τον Γιάννη Ψυχάρη και τον Εμμανουήλ Ροΐδη, και του αθλητισμού, όπως την Diddie Βλαστού-Σερπιέρη, νικήτρια στο τουρνουά tennis του Roland-Garros, κατά τα έτη 1923, 1925 και 1926, και κάτοχο αργυρού μεταλλίου στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1924, στο Παρίσι.

Η Diddie Σερπιέρη προσέφερε υπηρεσίες στην Εθνική Αντίσταση, συνδέθηκε στενά με τη Βασιλική οικογένεια και αποτέλεσε κεντρική φιγούρα της Αθηναϊκής κοινωνικής ζωής.

Σκανδάλισαν με προσωπικότητες, όπως αυτήν της Ευρυδίκης Πιτσιπιού, συζύγου του Μιλτιάδη Αριστάρχη, Πρίγκιπα της Σάμου και ερωμένης του Βρετανού Πρέσβη στην Κωνσταντινούπολη.

Η Ευρυδίκη Πιτσιπιού υπήρξε η μοναδική γυναίκα που απελάθηκε από την Αυτοκρατορική Αυλή για λόγους ηθικής τάξης13.

Προκάλεσαν με φιλόδοξες προσωπικότητες, όπως της Ελένης Μπαλτατζή, Βαρώνης von Vetsera, η οποία έσπρωξε τη δεκαοκτάχρονη κόρη της στην αγκαλιά ενός παντρεμένου άντρα, του Διαδόχου του Θρόνου της Αυστροουγγαρίας, Αρχιδούκα Ροδόλφου των Αψβούργων, με την τραγική κατάληξη και την αυτοκτονία των δύο εραστών στο Mayerling, που ενέπνευσε συγγραφείς και κινηματογραφιστές14.

Η Κόμησσα Marie Larisch, εξαδέλφη του Αρχιδούκα και σύνδεσμος του παράνομου ζευγαριού, περιγράφει στα Mémoires της πως η νεαρή βαρώνη ενταφιάστηκε βιαστικά και με μεγάλη μυστικότητα, χωρίς νεκρώσιμη λειτουργία, χωρίς προσευχές, από τους θείους της, Αλέξανδρο Μπαλτατζή και Κόμη Georges Stockau: «…σαν σκυλί, αυτή της οποίας η αγάπη ήταν το μόνο κρίμα… ένα απαίσιο τέλος μιας ζωής γεμάτης υποσχέσεις…»15. Η τραγική ζωή της Ελένης Μπαλτατζή von Vetsera τελείωσε αφού είδε να πεθαίνουν και τα τέσσερα παιδιά της.

Επένδυσαν σε châteaux στη Γαλλία, όπως το La Mignarde των Σεκιάρη και το Les Mesnuls των Χρυσοβελόνη, και επαύλεις στην Αγγλία, όπως το Ralli Hall.

Ανάμεσά τους συγκαταλέγονται μυθιστορηματικές φιγούρες που πέθαναν στους ερειπωμένους πύργους τους, στα τέλη του 20ού αιώνα, θεματοφύλακες του μεγαλείου και της αρχοντοσύνης, όπως η Πόπη Ζερβούδη και η Αλεξάνδρα Καλουτά16. Και άλλες που πέθαναν, εξίσου μόνες, στα αρχοντικά της χιώτικης διασποράς σαν την Αμαλία Σκαραμαγκά.

Η Αμαλία Σκαραμαγκά, η οποία κατά την παράδοση των Χιώτικων οικογενειών που ήθελε πάντα μία κόρη ανύπαντρη για να γηροκομεί τους γονείς, έμεινε στο Ροστόβ μετά την Ρωσική Επανάσταση, δεν παντρεύτηκε, κατάφερε να εγκατασταθεί στο υπόγειο του οικογενειακού σπιτιού και επιβίωνε πουλώντας βιβλία από τη βιβλιοθήκη του νεκρού αδελφού της. Πέθανε μόνη «στο δεύτερο, υγρό και παγωμένο υπόγειο του σπιτιού», το 1943. Το πτώμα της ανακαλύφθηκε μετά τον πόλεμο. Όπως γράφει ο απόγονος της οικογενείας Γεώργιος Κανδύλης «…η πορεία της Αμαλίας Σκαραμαγκά είναι πραγματικά ανατριχιαστική. Αυτή η γυναίκα που όλοι χαρακτήριζαν περήφανη και αγέρωχη, γόνος μιας παλιάς, σημαντικής και ιδιαίτερα πλούσιας οικογένειας, αυτή που υπήρξε αρχόντισσα όλη της τη ζωή σε ένα εντυπωσιακό σπίτι και ήταν φρουρός ακοίμητος των αρχών μιας ολόκληρης εποχής, κατέληξε να πεθάνει εγκαταλελειμμένη και ολομόναχη, σε ένα άθλιο υπόγειο, από το κρύο και την πείνα»17.

Μεγάλη ιστορία με πολλές μικρές ιστορίες, ένα ατέλειωτο κουβάρι που χάνεται στα δαιδαλώδη σοκάκια και στα υγρά δωμάτια των πύργων του Κάμπου, που κανείς δεν ξέρει πόσες ακόμη τέτοιες ιστορίες έχουν συμπαρασύρει μέσα στα συντρίμμια τους.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ

Αγιαννίδης, Β. (2002). Το αρχοντικό Ζερβούδη στον Κάμπο της Χίου. Corpus 39.
Αγιαννίδης, Β. (Άνοιξη 2002). Το αρχοντικό Ζερβούδη. Πελινναίο 21.
Αγιαννίδης, Β. (Χειμώνας 2003). Το μέγαρο Δρομοκαΐτη. Πελινναίο 24.
Αγιαννίδης, Β. (Καλοκαίρι 2004). Ο πύργος Σκυλίτση-Καλουτά. Πελινναίο 30.
Αγιαννίδης, Β. (Χειμώνας 2006). Κεραμικά αντικείμενα της Αριάδνης Κακούλα, του Δημήτρη και της Πόλυς Σταμπόλου. Πελινναίο 40.
Αγιαννίδης, Β. (Άνοιξη 2007). Πύργος Σκυλίτση-Καλουτά, ο επίλογος σε μία από τις τελευταίες σελίδες της ιστορίας του Κάμπου. Πελινναίο 41.
Αγιαννίδης, Β. (Χειμώνας 2007). Η οικογένεια Μακκά της Χίου. Πελινναίο, 44.
Αγιαννίδης, Β. (Φθινόπωρο 2008). Το περιβόλι της οικογένειας d’Andria. Πελινναίο 47.
Αγιαννίδης, Β. (Καλοκαίρι 2010). Η οικογένεια Φραγκοπούλου της Χίου. Πελινναίο, 54.
Argenti, Ph. (1955). Libro d’Oro de la Noblesse de Chio, 1-2. London: Oxford University Press.
Catsiyannis, T. (1986). Pandias Stephen Rallis, the Founder of the Greek Community in London. London.
Delorme, Ph. (1989). Le Drame de Mayerling. Point de Vue 2116.
Δέλτα, Π.Σ. (2000). Πρώτες Ενθυμίσεις. Αθήνα: Ερμής.
Κανδύλης, Γ. (1994). Τρεις Οικογένειες της Μεγάλης Διασποράς, Χίος-Πόντος-Ρωσία, 1822-1924. Αθήνα: Ερμής.
Μαρκεζίνης, Σπ. Β. (1966). Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος, 2. Αθήναι: Πάπυρος.
Μαρκεζίνης, Σπ. Β. (1973). Πολιτική Ιστορία της Συγχρόνου Ελλάδος, 1. Αθήναι: Πάπυρος.
Σελέκου, Ο. (2004). Η καθημερινή ζωή των Ελλήνων της Διασποράς. Αθήνα: ΕΚΚΕ.
Sturdza, M. D. (1999). Grandes Familles de Grèce, d’Albanie et de Constantinople. Paris.
Τομαρά-Σιδέρη, Μ. (2004). Αλεξανδρινές Οικογένειες, Χωρέμη-Μπενάκη-Σαλβάγου. Αθήνα: εκδόσεις Κέρκυρα.
Τσικής, Ν. επιμέλεια (2001). Δρομοκαΐτειο Θεραπευτήριο, 1887-1987+15. Αθήνα.
Ζολώτας, Γ. (1923). Ιστορία της Χίου, 1 Β. Εν Αθήναις: Τύποις Π. Δ. Σακελλαρίου.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1Sturdza, M. D. (1999), σελ.386.
2Argenti, Ph. (1955), 1, σελ.99, 108, 121 & 2, σελ.138, Sturdza, M.D. (1999), σελ.125, 126, 297, 319, 394, 398, 406, 584.
3Δέλτα, Π. Σ. (2000), σελ.214
4Μαρκεζίνης, Σπ. Β. (1966), σελ.103.
5Αγιαννίδης, Β. (Χειμώνας 2007), σελ.16-18.
6Argenti, Ph. (1955), 2, σελ.97.
7Τομαρά-Σιδέρη, Μ. (2004), σελ.163.
8Argenti, Ph. (1955), 2, σελ.229 & 232.
9Δέλτα, Π. Σ. (2000), σελ.194.
10Sturdza, M.D. (1999), σελ.122 & 123.
11Ζολώτας, Γ. (1923), σελ.517-520.
12Sturdza, M. D. (1999), σελ.123.
13Sturdza, M. D. (1999), σελ.219.
14Sturdza, M. D. (1999), σελ.224 & 225.
15Delorme, Ph. (1989), σελ. 22 & 23.
16Αγιαννίδης, Β. (2002), σελ.72-83, Αγιαννίδης, Β. (Άνοιξη 2007), σελ.28-35.
17Κανδύλης, Γ. (1994), σελ.61.

Κατάγεται από τη Χίο, γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και εργάζεται στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Χίου. Πρόεδρος του Φιλοζωικού Συλλόγου Χίου (2002-2003, 2004-2005, 2008-2009, 2010-2011, 2014-2015), Πρόεδρος του Ροταριανού Ομίλου Χίου (2009-2010), Πρόεδρος της Τοπικής Επιτροπής Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (2011-2016), Μέλος της Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρείας Ελλάδος, του Φιλοτεχνικού Ομίλου Χίου και του Συλλόγου Οικολογίας και Περιβάλλοντος Χίου.

Συζήτηση4 Σχόλια

  1. Γεωργία Χρονοπούλου -Αμπατζή

    Συγχαρητήρια για τη σπουδαιότητα του έργου σας .

    Αποτυπώνει την ιστορική συνέχεια αλλά ταυτόχρονα και την ασυνέχεια μιας κληρονομιάς πολιτισμικής που δεν πρέπει να λησμονείται . Σημειωτέον ότι αν και ορισμένες από τις φωτογραφίες υπάρχουν σε κάποια βιβλία, … το να καταγράφονται οι ρίζες σημαίνει κληρονομιά, πολιτισμός, συνέχεια, ο κόσμος γυρνά αλλά χωρίς ιστορία δεν σημαίνει κάτι . Οι άνθρωποι επηρεάζουν τα γεγονότα και αφήνουν «αποτυπώματα¨, ιστορικές σκιαγραφήσεις που δεν πρέπει να ξεχνάμε αλλά ούτε να λησμονούμε .
    Και πάλι μπράβο γιατι η συλλογή φωτογραφιών απαιτεί μεράκι, χρόνο και αγάπη για τον τόπο . .. και αυτές οι φωτογραφίες πρέπει να υπάρχουν όπως και οι «τουλίπες της Χίου» για να δείξουν ότι κάτι υπήρχε στον Κάμπο … μπορεί να ενοχλεί άλλους και να αφήνει μία «μυστηριώδη πικρία» αλλά η ιστορική πραγματικότητα πρέπει να ιχνηλατείται και να αποτυπώνεται ..
    Καλή συνέχεια στο έργο σας .
    Με εκτίμηση

    Γεωργία Χρονοπούλου- Αμπατζή

  2. ρια γαιλα

    Πολύ ωραίο το αφιέρωμα .πόσες ακόμα ιστορίες θ,υπάρχουν σήμερα τι ν,έχει μείνει στον κάμπο πόσοι κ ποιοι απόγονοι να υπάρχουν θα ζουνε στο εξωτερικο

Άφησε σχόλιο