Εισβoλείς και στη Χίο… είδη χλωρίδας και πανίδας

0

Πώς έφτασαν στα μέρη μας το κόκκινο σκαθάρι του Νείλου, ο πράσινος παπαγάλος, η πεταλούδα των γερανιών, η ξινήθρα, ο αείλανθος, τα τροπικά ψάρια στο Αιγαίο;
 
της Αντωνίας Αγά

Τον προηγούμενο αιώνα μια συνήθεια των εύπορων ανθρώπων ήταν να παίρνουν εξωτικά φυτά και να τα εντάσσουν στους κήπους τους ως ένδειξη πολιτισμού πλούτου και ευμάρειας. Από τότε ως σήμερα χωρίς να έχει μεσολαβήσει μεγάλο χρονικό διάστημα αναφερόμαστε στα είδη που έχουν εισαχθεί με διάφορους τρόπους ως «εισβολείς» (Invasive alien species) στην περίπτωση που έχουν ξεφύγει από τον έλεγχό μας.

Είδος «εισβολέας» είναι ένα έμβιο ον το οποίο έχει εγκατασταθεί εκτός του φυσικού χώρου εξάπλωσής του. Αυτό μπορεί να γίνει με δυο τρόπους, ή με ανθρώπινη παρέμβαση η εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής με μετανάστευση συνήθως από νότιες προς βορειότερες περιοχές.

Σε κάποιες περιπτώσεις υπάρχει το ενδεχόμενο το είδος «εισβολέας» να εγκατασταθεί χωρίς να δημιουργήσει προβλήματα. Υπάρχει όμως και μεγάλη πιθανότητα να εκτοπίσει αυτοφυή και ενδημικά είδη σημαντικά για τη βιοποικιλότητα μιας περιοχής η και να κυριαρχήσει ως είδος σε μια περιοχή. Αυτό θα έχει ως συνέπεια να χαθούν και τα είδη που εξαρτώνται από κείνα που αφανίστηκαν αρχικά ως οι αμέσως επόμενοι κρίκοι στην αλυσίδα. Τελικά η εγκατάσταση ενός είδους εισβολέα μπορεί να λειτουργήσει ως ντόμινο αφανισμού για πολλά είδη.

Η πιθανότητα ένα ξένο είδος εισβολέας να αφανίσει αυτοφυή ντόπια είδη προκαλώντας οικολογική, οικονομική καταστροφή και προβλήματα υγείας στον άνθρωπο είναι υπαρκτή.

Ίσως να ακούγεται ως υπερβολή, όμως η αλήθεια είναι ότι κάθε μέρα παγκοσμίως, χιλιάδες είδη μεταφέρονται από μια περιοχή σε κάποια άλλη με τα απόνερα των πλοίων, τα οποία αδειάζουν το νερό που είναι πλούσιο σε γενετικό πολλαπλασιαστικό υλικό, όπως ρίζες , σπόρους, θαλάσσιους οργανισμούς, δυνητικά φορείς παθογόνων οργανισμών.

Οι ειδικοί επιστήμονες έχουν εντοπίσει θαλάσσια είδη που τα φυσικά τους ενδιαιτήματα καταγραφόταν μέχρι σήμερα πλησιέστερα του ισημερινού, να μετακινούνται και να εγκαθίστανται σε βορειότερα σημεία όπως ο τοξικός λαγοκέφαλος (Lagocephalus sceleratus).

Επίσης τα τελευταία χρόνια με την ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου ζώων, πουλιών και φυτών, κάποια είδη από την μακρινή Αυστραλία, την Αφρική, την Ασία τείνουν να εγκατασταθούν και στη χώρα μας .

Πράσινος παπαγάλος (Psittacula krameri)
Πράσινος παπαγάλος (Psittacula krameri)

Ένα σημαντικό παράδειγμα είναι ο πράσινος παπαγάλος (Psittacula krameri), που βλέπουμε ότι έχει δημιουργήσει σημαντικό πληθυσμό στην Αττική, σε βιότοπους που δεν υπήρχε πριν. Τα πρώτα πουλιά διέφυγαν από κλουβιά. Καθώς η θερμοκρασία αυξάνεται προς τις βορειότερες περιοχές της χώρας, είναι αναμενόμενο να επεκτείνεται και η εξάπλωση του, όπως και άλλων ειδών.

Στη Χίο αρκετά φυτικά είδη από άλλες χώρες έχουν καταφέρει να ευδοκιμήσουν. Ειδικά στην περιοχή του Κάμπου μέσα σε κήπους έχουμε την ευκαιρία να θαυμάσουμε μικρούς βοτανικούς κήπους, που δημιουργούν μαζί με τα εσπεριδοειδή ιδιαίτερο περιβάλλον και διαμορφώνουν το μικροκλίμα της περιοχής. Είναι μια περίπτωση όπου ο άνθρωπος ωφελήθηκε από την εισαγωγή ξένων ειδών. Ένα είδος είναι επιθυμητό όσο δεν δημιουργεί πρόβλημα στο φυσικό περιβάλλον.

Τα είδη που χαρακτηρίζονται «εισβλητικά» έχουν ξεφύγει από τον έλεγχό μας και απειλούν τις ισορροπίες του φυσικού περιβάλλοντος καθώς και τις ανθρώπινες δραστηριότητες.

Ξινήθρα (Oxalis pes carpae)
Ξινήθρα (Oxalis pes carpae)

Για τη Χίο το πρώτο είδος που έρχεται στο μυαλό μου ως εισβλητικό είναι η Ξινήθρα (Oxalis pes carpae). Πρόκειται για ένα αφρικάνικο φυτικό είδος πόας που έχει εγκατασταθεί εδώ και πολλά χρόνια στην περιοχή μας. Είναι εντυπωσιακό ότι έχει αναπτύξει μεγάλη επιθετικότητα προκειμένου να επιβιώσει. Οι άνθρωποι που ζουν στην ύπαιθρο και ασχολούνται με γεωργικές καλλιέργειες, γνωρίζουν καλά τη συμπεριφορά αυτού του φυτού. Πολλαπλασιάζεται με σπόρους και μικρούς βολβούς.

Οι ρίζες του ελευθερώνουν μια ουσία φυτοτοξική που δεν επιτρέπει σε άλλους σπόρους να βλαστήσουν. Έτσι εκτοπίζονται όλα τα άλλα μικρά φυτά, πόες από την περιοχή που καταλαμβάνει και μειώνεται η βιοποικιλότητα. Είναι τοξικό για τα ζώα και τον άνθρωπο, έχει παρατηρηθεί ότι κάθε χρόνο καταλαμβάνει όλο και μεγαλύτερες εκτάσεις με αποτέλεσμα να μειώνεται ο πληθυσμός των ντόπιων αυτοφυών φυτών…

Παρόλο που περνούν απαρατήρητα για τους περισσότερους τα παρακάτω δέντρα της καθημερινότητάς μας, είναι εισβολείς και δημιουργούν αρκετά προβλήματα.

Αείλανθος (Αilantus altissima)
Αείλανθος (Αilantus altissima)

Ο Αείλανθος (Αilantus altissima), δέντρο με καταγωγή από την Κίνα, εγκαταστάθηκε στη Χίο τον προηγούμενο αιώνα. Αρχικά χρησιμοποιήθηκε ως καλλωπιστικό φυτό σε δενδροστοιχίες.

Έγινε ανεπιθύμητο λόγω των «επιθετικών» ιδιοτήτων του. Δημιουργεί μικρές αδιαπέραστες λόχμες, αναβλαστάνει γρήγορα, ο καρπός του μεταφέρεται σε μεγάλες αποστάσεις, αντέχει στην ξηρασία. Το ριζικό του σύστημα εκκρίνει κάποιες ουσίες που δεν αφήνουν άλλα φυτά να αναπτυχθούν. Διαθέτει ισχυρούς μηχανισμούς άμυνας σε παθογόνους οργανισμούς. Ευτυχώς η εξάπλωσή του είναι ακόμη σε ελεγχόμενη κατάσταση αλλά δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για την μελλοντική συμπεριφορά του αν με την κλιματική αλλαγή βρει κατάλληλες συνθήκες εξάπλωσης.

Ευκάλυπτος (Eucalyptus globulus)
Ευκάλυπτος (Eucalyptus globulus)

Εξίσου επεκτατικό και ενοχλητικό δέντρο είναι ο Ευκάλυπτος (Eucalyptus globulus). Ένα δέντρο που κατάγεται από την μακρινή Αυστραλία και ήρθε στην Ελλάδα το 1862 από τον Χιώτη βοτανολόγο Θεόδωρο Ορφανίδη.

Αρχικά χρησιμοποιήθηκε λόγω της ιδιότητας του να απορροφά από το έδαφος μεγάλη ποσότητα νερού. Με αυτό τον τρόπο θέλησαν την εποχή εκείνη να αντιμετωπίσουν την έξαρση των πληθυσμών κουνουπιών που μετέφεραν ασθένειες. Είναι ένα δέντρο που πριν από μια εικοσαετία χρησιμοποιήθηκε πειραματικά για αναδασώσεις στην Ισπανία, στην Ελλάδα και τη Χίο. Η πραγματικότητα είναι ότι αυτό το είδος δημιουργεί πολλά προβλήματα υποβαθμίζοντας το φυσικό περιβάλλον. Φτάνει στην ωριμότητα και πλήρη ανάπτυξη περίπου σε μια δεκαετία, δημιουργεί προβλήματα κλαδορριψίας και ατυχημάτων. Οι ρίζες του αφαιρούν όλο το νερό που υπάρχει διαθέσιμο στο έδαφος, τα φύλλα του που πέφτουν γύρω από τα δέντρα εκλύουν πτητικές, εύφλεκτες ουσίες. Αυτά έχουν αποτέλεσμα κανένα άλλο φυτό να μην έχει τη δυνατότητα να αναπτύσσεται κάτω και γύρω από τα δέντρα αυτά και επιπλέον δημιουργούνται συνθήκες ανάφλεξης.

Στη Χίο, λανθασμένα, έχει χρησιμοποιηθεί το δέντρο αυτό σε δενδροστοιχίες και πάρκα αποτελώντας κίνδυνο για τους διερχόμενους, αλλά και συντελώντας σε επέκταση πυρκαγιάς .Απ’ ότι καταλαβαίνουμε, οι ευκάλυπτοι που έχουν φυτευτεί στα πρανή των δρόμων και σε πλατείες θα πρέπει να αντικατασταθούν σταδιακά από άλλα ντόπια είδη, όπως κυπαρίσσια και χαρουπιές, πικροδάφνες.

Παράλληλα με τα φυτά εισβολείς υπάρχουν και τα έντομα εισβολείς . Ένας ζωντανός οργανισμός ερχόμενος στο νέο περιβάλλον κουβαλά κρυμμένους πάνω του και μέσα του ξενιστές και παθογόνους μικροοργανισμούς που εμφανίζονται αργότερα. Το θέμα όπως αντιλαμβανόμαστε είναι πολυδιάστατο.

Κόκκινο σκαθάρι (Rhynchophorus ferrugineus)
Κόκκινο σκαθάρι (Rhynchophorus ferrugineus)

Ένα από τα έντομα που έχουν εισβάλλει στη Χίο όπως και σε άλλες περιοχές της χώρας, είναι το γνωστό σε όλους πια Κόκκινο Σκαθάρι (Rhynchophorus ferrugineus). Η καταγωγή του είναι από τη Νοτιοανατολική Ασία και Αφρική. Η εισαγωγή του έγινε με την εισαγωγή φοινικόδεντρων από την Αίγυπτο. Γνωρίζοντας ότι το ενήλικο έντομο πετάει και αφήνει αυγά σε φοίνικες σε απόσταση ακόμη και ενός χιλιομέτρου, καταλαβαίνουμε την ταχύτητα εξάπλωσης του είδους.

Τα τελευταία χρόνια έχει καταστρέψει με τις προνύμφες του πολλά φοινικόδεντρα σε πάρκα και κήπους. Απειλεί να δώσει τέλος στην εποχή της αρχιτεκτονικής τοπίου με τη χρήση ξενικών ειδών που δημιουργούσε πανομοιότυπα απρόσωπα μοτίβα φυτεύσεων. Η αντιμετώπισή του απαιτεί χρήση πολλών φυτοφαρμάκων τα οποία έχουν μεγάλο κόστος οικονομικό και περιβαλλοντικό, μολύνοντας τον υδροφόρο ορίζοντα. Μήπως ήρθε η ώρα να αναθεωρήσουμε τα κριτήρια των επιλογών μας για τα είδη που φυτεύουμε; Τα φυτικά είδη που υπάρχουν στο φυσικό περιβάλλον που ζούμε, δεν θα χρειαστούν φυτοφάρμακα, δεν έχουν ιδιαίτερες απαιτήσεις σε νερό και σε περιποίηση και θα είναι εκεί για να μας προσφέρουν την ομορφιά τους και το άρωμά τους, χωρίς επιπλέον κόστος και κινδύνους νέων ασθενειών

Πεταλούδα των γερανιών (Cacyreus marshali)
Πεταλούδα των γερανιών (Cacyreus marshali)

Το γεράνι είναι ακόμη ένα αφρικάνικο είδος που μετά από τόσα χρόνια, θεωρείται πια ντόπιο. Μετά από πολλά χρόνια επιτυχημένης χρήσης του ως καλλωπιστικό φυτό, έγινε η αιτία να εισαχθεί στην περιοχή μας, η πεταλούδα των γερανιών (Cacyreus marshali), επίσης με καταγωγή την Νότια Αφρική. Δεν ήρθε βέβαια πετώντας αλλά ταξίδεψε ως λαθρεπιβάτης με την εισαγωγή φυτών γερανιών. Αρχικά εμφανίστηκε σε αρκετές χώρες της Μεσογείου και τα τελευταία χρόνια την βλέπουμε να καταστρέφει και τα γεράνια της Χίου.

Γεννά τα αυγά της στα μπουμπούκια του γερανιού, η προνύμφη της δημιουργεί στοές στα στελέχη του φυτού και στο τέλος το φυτό σαπίζει… Αν δεν περιοριστεί ο πληθυσμός της, η εικόνα του ανθισμένου γερανιού στα μπλε παράθυρα του Αιγαίου ίσως σε λίγα χρόνια να είναι παρελθόν. Μάλιστα το είδος αυτό παρατηρήθηκε ότι επεκτείνεται, και σε άλλα είδη που βρίσκονται στην περιοχή μας όπως το κοινό, αλλά πολύ όμορφο, σκυλάκι (Antιrrhinum majus).

Επίσης τα τελευταία χρόνια στη Χίο και τα γειτονικά μας νησιά, γενικά έχει παρατηρηθεί η αύξηση καταγραφών και άλλων αφρικάνικων ειδών όπως είναι η πεταλούδες Pelopidas thrax, και Danaus chrysippus, που ως τώρα δεν έχει διαπιστωθεί ότι δημιουργούν κάποιο πρόβλημα σε φυτά της περιοχής μας.

Δυστυχώς συστηματική έρευνα για όλα τα είδη που μας έχουν έλθει από άλλες περιοχές δεν έχει γίνει. Παρακολουθούμε και καταγράφουμε το φαινόμενο.

Απ’όλα τα παραπάνω είναι ξεκάθαρο ότι η αύξηση της θερμοκρασίας και στην περιοχή μας εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής είναι πια πραγματικότητα. Οι εναλλαγές περιόδων ξηρασίας και έντονων βροχοπτώσεων είναι συχνότερες.

Οι αιτίες είναι σε όλους μας γνωστές. Τι μπορούμε να κάνουμε; Να μειώσουμε το ενεργειακό μας αποτύπωμα καταναλώνοντας λιγότερα πριν είναι πολύ αργά…


Ευχαριστώ πολύ τους φωτογράφους:
Άρτεμη Ζησημοπούλου Ρουκουνάκη για την φωτογραφία του πράσινου παπαγάλου και Φλιούκα Απόστολο για την φωτογραφία του κόκκινου σκαθαριού του Νείλου.

TE Δασοπονίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος

Άφησε σχόλιο