04 οι αναμνηστικές φωτογραφίες, μέρος δεύτερο: «ήμουν και εγώ εκεί»

 

Το να παίρνεις φωτογραφίες, εκτός από τρόπος επικύρωσης της εμπειρίας, είναι επίσης και ένας τρόπος άρνησής της -περιορίζοντας την εμπειρία σε αναζήτηση της φωτογένειας, μετατρέποντας την εμπειρία σε εικόνα, σ’ ένα ενθύμιο. Το ταξίδι μετατρέπεται σε στρατηγική συσσώρευσης φωτογραφιών.

Susan Sontag / Περί Φωτογραφίας

Μας τριγυρίζει το παρελθόν, αυτό που ζούμε τώρα σε μεγάλο βαθμό είναι αποτέλεσμα όλης της προηγούμενης ζωής μας. Οι φωτογραφίες διατηρούν «ζωντανό» το παρελθόν· είμαστε οι αναμνήσεις μας, αυτό υπήρξε, ήμουν και εγώ εκεί. Πορευόμαστε προς το μέλλον με βασικό εφόδιο αυτά που μέχρι τώρα έχουμε ζήσει, μικρές και μεγάλες στιγμές, χαρές, απογοητεύσεις, έρωτες, γεννήσεις και θανάτους. Κάποια από αυτά τα σπουδαία της ζωής μας, έχουν καταγραφεί φωτογραφικά, τα περισσότερα ίσως όχι.

Το μεγαλύτερο μέρος των εικόνων που παράγονται με όλα τα μέσα καταγραφής είναι οι αναμνηστικές φωτογραφίες. Ένα γεγονός γίνεται σημαντικό όταν φωτογραφηθεί, παγιδεύοντας τη μνήμη στο στιγμιότυπο της φωτογραφίας, μεγεθύνοντάς το, παραγράφοντας τη ροή πριν και μετά επικαλύπτονται όλα όσα δεν έχουν καταγραφεί. Ενεργοποιούμε επιλεκτικά τη μνήμη μας, θυμόμαστε με βάση τις φωτογραφίες που κατέχουμε, όσα δεν έχουν φωτογραφηθεί είναι σαν να μην τα έχουμε ζήσει. Έτσι με την ευκολία που μας δίνει η σύγχρονη τεχνολογία (smartphones κτλ) βγάζουμε συνεχώς φωτογραφίες, δεν θέλουμε να ξεφύγει τίποτα, πρέπει να είμαστε σίγουροι ότι ζήσαμε αυτό που μας αναλογεί και οι φωτογραφίες είναι η απόδειξη. Κατέχοντας εικόνες, νομίζουμε ότι κατέχουμε αυτό που φωτογραφίζουμε· τόπους που επισκεφθήκαμε, ηλιοβασιλέματα και φεγγάρια, αγαπημένους ανθρώπους και τον ίδιο τον εαυτό μας.

Οι αναμνηστικές φωτογραφίες είναι προσωπικές, αφορούν πρώτα απ’ όλα τα πρόσωπα που εικονίζονται. Υπακούουν στα -ηθικά, εικονογραφικά, κοινωνικά- στερεότυπα της εποχής τους, είναι όμως απαλλαγμένες από το προσωπικό ύφος των επαγγελματιών φωτογράφων που φωτογραφίζουν θέλοντας να στείλουν ένα μήνυμα, να αφήσουν το αποτύπωμά τους. Αθώες, φορτισμένες συναισθηματικά, υποκειμενικές, περιγράφουν την μικρή ιστορία των ανθρώπων αλλά αποτελούν πολύ καλό υλικό γνώσης της εποχής τους, αποκαλύπτοντας συμπεριφορές και ήθη· τεκμήρια ότι ναι, αυτό υπήρξε, με αυτό τον τρόπο. Τις ξαναβλέπουμε με την αισθητική και την ασφάλεια της εποχής μας, ακίνδυνες, αφού περάσαμε από κει, μας προκαλούν νοσταλγία γιατί αυτός θεωρούμε ότι είναι ο ρόλος τους, αυτό κυρίως αποζητούμε όταν τις κοιτάμε: «κοίτα τι όμορφος που ήμουν!».

Αν δούμε αναμνηστικές φωτογραφίες άλλων, όπου δεν έχουμε καμία συναισθηματική εμπλοκή με το κυρίως θέμα (πρόσωπο, τοπίο, μνημείο κτλ) θα τις κοιτάξουμε απογυμνωμένες από οποιαδήποτε συγκεκριμένη αφήγηση. Και θα σταθούμε σε σημεία που αναγνωρίζουμε, σε αυτά που θα βρούμε θραύσματα της δικής μας ζωής. Τότε, οι φωτογραφίες μπορούν να ξεπεράσουν τον καταγραφικό τους ρόλο και να μείνουν μετέωρες ανάμεσα στην εποχή τους και σε μας.

Την α/μ φωτογραφία τράβηξε ο Γιώργης Μαϊστρος (1920-2000). Με βάση την Καλαμωτή φωτογράφιζε από το πενήντα τέσσερα και μέχρι και τη δεκαετία του ογδόντα στα Μαστιχοχώρια, γάμους, πανηγύρια, παρελάσεις, ταυτότητες κτλ. Οι φωτογραφίες του υπάρχουν σε εκατοντάδες σπίτια της Νότιας Χίου, σε μικρά χαρτάκια με ημερομηνία λήψης και σφραγίδα ΦΩΤΟ-ΜΑΪΣΤΡΟΣ. Εδώ πρόκειται για σχολική εκδρομή του γυμνασίου τη δεκαετία του πενήντα. Το χειρόγραφο σημείωμα είναι η πίσω πλευρά της ίδιας φωτογραφίας. Από το αρχείο του Κ.Χ.

την επόμενη παρασκευή: φωτογραφία και αφήγηση