Σπάρτο, το ευωδιαστό

της Αναστασίας Στεφανάκη

Λίγα λόγια για το σπάρτο (Spartium junceum L.) που αυτές τις μέρες στολίζει με το λαμπερό κίτρινο χρώμα του και το ευωδιαστό άρωμά του τα βορειόχωρα. Χαρακτηριστικό είδος των Μεσογειακών θαμνώνων, το σπάρτο είναι κοινό σε βραχώδεις πλαγιές σε όλη την Ελλάδα.

Είναι γνωστό από την αρχαιότητα, όπου το χρησιμοποιούσαν στη μελισσοκομία και ως πρώτη ύλη για να κατασκευάσουν σχοινιά, δίχτυα, ρούχα και άλλα υλικά. Με τα ονόματα «Σπάρτιον» ή «Σπάρτον» το περιέγραψαν ο Θεόφραστος (περ. 371 – 287 π.Χ.) και ο Διοσκουρίδης (περ. 40 – 90 μ.Χ.) στα μνημειώδη έργα τους που αποτέλεσαν τα βασικά βοτανικά εγχειρίδια του Δυτικού και Αραβικού κόσμου έως την Αναγέννηση. Με λατινοποιημένα τα αρχαία ελληνικά ονόματα (Sparthium, Spartium) θα το συναντήσουμε και στις πρώτες βοτανικές συλλογές της ιστορίας που δημιουργήθηκαν στη δυτική Ευρώπη το 16ο αιώνα, ως μία προσπάθεια αναζήτησης της κληρονομιάς των αρχαίων Ελλήνων.

Η επιστημονική ονομασία του προέρχεται επίσης από την αρχαία Ελληνική ρίζα, ενώ η προσθήκη του επιθέματος junceum αναφέρεται στους χαρακτηριστικούς βλαστούς του που προσομοιάζουν με τα βούρλα (Juncus, η επιστημονική ονομασία τους).

Ανήκει, μαζί με τα γνωστά μας όσπρια, στην οικογένεια των ψυχανθών, όνομα που οφείλεται στο χαρακτηριστικό σχήμα του άνθους που μοιάζει με πεταλούδα ή «ψυχή», όπως ονόμαζαν τις πεταλούδες οι αρχαίοι Έλληνες, οι οποίοι πίστευαν ότι οι πεταλούδες είναι οι ψυχές των νεκρών. Ανθίζει την άνοιξη και οι καρποί του ωριμάζουν το καλοκαίρι. Παρόλο που δεν είναι βρώσιμοι όπως των επιφανών συγγενών του, οι καρποί του σπάρτου έχουν και αυτοί την ίδια μορφή «φασολιού». Ιδιαίτερο μορφολογικό χαρακτηριστικό αποτελούν και τα φύλλα του, τα οποία σε αντίθεση με τα όμορφα άνθη, είναι λίγα, αφανή και πέφτουν σύντομα, ως μηχανισμός αντίστασης στην έντονη καλοκαιρινή ξηρασία. Το ευχάριστο άρωμά του οφείλεται στα αιθέρια έλαια που παράγει, χαρακτηριστικό που θεωρείται επίσης ως μηχανισμός προστασίας από την ξηρασία. Χάρη στην ιδιότητά του να αντέχει στο ξηρό περιβάλλον και στο βαθύ ριζικό σύστημά του που συγκρατεί το έδαφος, το σπάρτο φυτεύεται συχνά κατά μήκος των δρόμων, το ενδιαίτημα στο οποίο συνήθως θα το συναντήσουμε. Σήμερα χρησιμοποιείται επίσης και ως καλλωπιστικό και μελισσοκομικό φυτό.

Φωτογραφίες: Μιχάλης Καστερνούδης