20160925
Με τον ήλιο στη δύση να χρωματίζει τα σύννεφα πάνω από τα Ψαρά φτάσαμε στο Άγιο Γάλας. Μια γυναίκα επέστρεφε από την εκκλησία, είχε πάει να ανάψει τα καντήλια. Ησυχία στο χωριό, σε μια αυλή ανέμιζαν απλωμένα αγροτικά ρούχα, σε μια άλλη φρεσκοανοιγμένα τα αυλάκια για τα φθινοπωρινά φυτά. Στον δρόμο προς την πλατεία, γάβγιζαν σκυλιά· βγήκαν έξω δυο γυναίκες, η μεγαλύτερη κρατούσε ένα μικρό δεμάτι με κλαδιά «τα μαζεύω σιγά σιγά για το χειμώνα, για τη σόμπα». Με ρώτησε από πού είμαι «έχω πάει στα Κατόχωρα, δε θυμάμαι σε ποια· τότε που ήτανε το βαπόρι, το νήσος Χίος το παλιό και έπιανε στα Μεστά. Μαρκέλλα είναι το όνομα μου». Περπατούμε μαζί προς την πλατεία. Σε ένα ελάχιστο βεραντάκι, μόλις που χώραγε μια καρέκλα, καθόταν μια ηλικιωμένη γυναίκα, την χαιρετούμε. Η Μαρκέλλα μας λέει «κουνήστε της το χέρι, γιατί δεν ακούει. Είναι ενενήντα έξι χρονών ζει μονάχια, τη φροντίζουμε εμείς όσο μπορούμε, έρχεται και η βοήθεια στο σπίτι· αυτοί μας φέρνουν καθαριστικά και ό,τι χρειαζόμαστε. Ψαράς έρχεται από το Λιθί, μανάβης από τις Καρυές, ψωμάς τρεις φορές τη βδομάδα. Είμαστε καμιά τριανταριά».
Η μικρή περίκλειστη πλατεία είναι από τις πιο όμορφες νησιώτικες πλατείες, μικρά μπαλκόνια γύρω γύρω, την εποχή που κατοικούνταν όλα μπορούσαν να μιλήσουν από το σπίτι τους, όλοι σε όλους. Τα τρία αυτοκίνητα -ξένα σώματα- τονίζουν την ερημιά· μόνο τρομαγμένες γάτες προβάλλουν σε κάθε μας βήμα. Φτάνουμε στη νότια άκρη, από κάτω είναι το σπήλαιο και η εκκλησία· σε μια αίθουσα φιλοξενείται έκθεση φωτογραφίας του Παναγιώτη Κομπιλήρη που ήταν δάσκαλος στο χωριό από το ’57 ώς το ’59. Είχα δει την έκθεση πέρσι, οι φωτογραφίες είναι ντοκουμέντα αυτής της δύσκολης εποχής γιατί δεν είναι από πανηγύρια και γιορτές αλλά παρουσιάζουν την σκληρή καθημερινότητα και τη σχέση του σχολείου με την κοινωνία του χωριού. Σχέση που εδώ και χρόνια έπαψε να υπάρχει στα περισσότερα χωριά που έχουν σχολείο, οι μαθητές και οι δάσκαλοι δεν έχουν επαφή με τις υπόλοιπες δραστηριότητες του οικισμού. Ο κύριος Κομπιλήρης στην πατρίδα του τη Μάνη εξέδωσε το βιβλίο «Χιακά» με ημερολόγια και φωτογραφίες κυρίως από το Άγιο Γάλα αλλά και από τα Κουρούνια και τη Σπαρτούντα που υπηρέτησε ως δάσκαλος. Βρέθηκα πρόσφατα στην Αερόπολη και ρώτησα στο βιβλιοπωλείο-εκδόσεις «Αδούλωτη Μάνη» για το βιβλίο: «Τα περισσότερα τα στείλαμε στο σύλλογο του χωριού, εδώ δεν έχω πια κανένα αντίτυπο».
Νύχτωσε, ο ήλιος από ώρα έχει χαθεί πίσω από τα Ψαρά, ανεβαίνω στην κορφή του λόφου, έχουν ανάψει οι λάμπες της ΔΕΗ, το χωριό απλωμένο από κάτω. Φεύγοντας πέρασα από το σχολείο και την εκκλησία, συναντήθηκα με ένα αυτοκίνητο, μάλλον τρόμαξαν οι άνθρωποι, βγήκαν έξω. Προσπάθησα να τους καθησυχάσω· είναι δύσκολο να μην είσαι καχύποπτος με τέτοια ερημιά. Νύχτα πια φύγαμε για νότια, τα καφενεία στις Τρύπες, την Παρπαριά και την Πιραμά ήταν ανοικτά.
