της Στέλλας Τσιροπινά
Τα «αγιοβασιλιάτικα καραβάκια» της Χίου, μετεξέλιξη του χάρτινου καραβιού που περιέφεραν μικρής ή μεγαλύτερης ηλικίας καλαντιστές για τις τραγουδιστές ευχές της νέας χρονιάς, έλκουν, ενδεχομένως, την καταγωγή τους, όπως και άλλα συναφή έθιμα του Αιγαιακού χώρου, από το τροχοφόρο πλοίο των Ανθεστηρίων, επί του οποίου εισερχόταν στην Αθήνα, αλλά και στις λοιπές Ιωνικές πόλεις ο θεός Διόνυσος με τη συνοδεία του.
Ωστόσο, στην πόλη της Χίου το έθιμο αυτό, από την εποχή των Βαλκανικών πολέμων και την απελευθέρωση του νησιού (1912- επίσημη προσάρτηση στην Ελλάδα το 1913), απέκτησε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, τα οποία διασώζονται και εξελίσσονται έως και τις μέρες μας.
Πιο συγκεκριμένα, στο διάστημα της δεκαετίας 1912-22, λόγω της «ηρωικής» ιστορικής συγκυρίας που επικράτησε, το χάρτινο πλοίο μεταμορφώθηκε σε τσίγκινο και αργότερα τενεκεδένιο, με αυτοσχέδια συστήματα που πρόσφεραν στα μικρά ή μεγάλα ομοιώματα τη δυνατότητα να σφυρίζουν τα φουγάρα τους ή να εκπυρσοκροτούν τα μικρά κανόνια τους. Τότε και οι καλαντιστές μεταβλήθηκαν σε πλήρωμα του πολεμικού τους πλοίου, εμφανιζόμενοι με ναυτικές πατατούκες και καπέλα, ο καθένας με τον ιδιαίτερο ρόλο του: καπετάνιος, θερμαστής, πυροβολητής, ναύτες ή τζόβενα. Από την εποχή, μάλιστα, της εγκατάστασης
Μικρασιατών προσφύγων στη Χίο, το έθιμο απέκτησε νέα ορμή, καθώς μικροί και μεγάλοι καλαντιστές – κατασκευαστές ταύτιζαν σε συμβολικό επίπεδο τα ομοιώματα αυτά με τα πολεμικά πλοία, που, αρχικά, συνδέθηκαν με την ελευθερία αλλά και τη σωτηρία, ενώ στη συνέχεια με την ποθητή ελπίδα ότι με αυτά θα γινόταν κάποτε κατορθωτή η παλιννόστηση των προσφύγων.
Η λαϊκή ουσία του εθίμου, μάλιστα, εκτός από το πολεμικό καραβάκι, συνδέθηκε και με την παραγωγή ιδιαίτερου περιεχομένου καλάντων, των πολεμικών και των προσφυγικών, αλλά και με τα κατεξοχήν λαϊκά συνοδευτικά τους όργανα, της πήλινης τσαμπούκας δηλαδή, και του αυτοσχέδιου συνήθως τουμπιού (τυμπάνου).
Το έθιμο μεταπολεμικά γνώρισε νέα αίγλη, συνδεδεμένο πάντα με τα φτωχόπαιδα των συνοικιών της πόλης και των προσφυγικών συνοικισμών της. Τα καραβάκια, πλουτισμένα με νέες ευρεσιτεχνίες, εξακολουθούσαν να φέρουν τα ονόματα πολεμικών πλοίων που συνδέθηκαν με σημαντικά ιστορικά γεγονότα- «Αβέρωφ», «Θύελλα», «Ιέραξ», «Έλλη», κ.τ.λ.- αλλά και αυτά των συνοικιών ή των ενοριών από όπου προέρχονταν: «Παναγία Τουρλωτή», «Άγιος Γεώργιος Φρουρίου», «Αγία Παρασκευή- Καστέλλο», «Παναγία Λέτσαινα», «Παναγία Ευαγγελίστρια».
Η φθίνουσα πορεία του εθίμου, εμφανής από τα μέσα της δεκαετίας του ’60, ανακόπηκε στα 1976, όταν η Περιηγητική Λέσχη Χίου, υλοποιώντας πρόταση του Δ. Μαγγανά και του Γ. Τρεχαντζάκη, αποφάσισε να του εμφυσήσει νέα πνοή ζωής, δίνοντάς του μορφή εθιμικού διαγωνισμού.
Από τότε και μέχρι σήμερα, λοιπόν, κάθε παραμονή Πρωτοχρονιάς, η πόλη της Χίου έχει τη δυνατότητα μιας εορταστικής αυτοπαρουσίασης και «εκτός των τειχών» της πλέον, χάρη στα αγιοβασιλιάτικα καραβάκια της, τα οποία διαφοροποιημένα τα ίδια, αλλά και με διαφοροποιημένες τις συνθήκες διεξαγωγής τους εξακολουθούν να επικοινωνούν σε ένα πολυπληθές κοινό τη Μεγάλη Ευχή στην τριπλή της σύνθεση: την αφήγηση της καλής αγγελίας, τον υπερβολικό έπαινο και το μουσικό της μέλος. Και ταυτόχρονα εξακολουθούν να οραματίζονται την ευφρόσυνη ρότα του εθίμου στο μέλλον, έτσι όπως την επιθυμεί και ο λαϊκός καλαντιστής:
Απόψε το καράβι μας χαίρεται π’ αρμενίζει
μαζί με τον παινεματή σφυρά, καλησπερίζει
Συζήτηση2 Σχόλια
Κυρία Τσιροπινά, Καλημέρα σας.
Είμαι σε θέση να γνωρίζω, όπως σχεδόν όλοι οι Χιώτες, την δυσκολία να συνεχιστεί αυτό το ωραίο έθιμο το οποίο χαρακτηρίζει και δίνει το στίγμα του στο νησί μας. Δυσκολίες κυρίως οικονομικής φύσεως. Δεν θα εισέρθω στα της «Περιηγητικής» , δεν με αφορά προσωπικά. Σκοπός του σχολιασμού του πολύ ωραίου και κατατοπιστικού κειμένου σας είναι στο ότι θέλω να τονίσω μια χρόνια παράληψη όλων των επί του θέματος κειμενογράφων. Τις δυο τελευταίες χρονιάς, κύριος αίτιος της συνέχισης αυτού του πανέμορφου εθίμου, είναι η επιμονή του Χιώτη και Χιολάτρη εκδότη του περιοδικού ΝΕΜΕCIS , κ. Γιώργου Ν. Μπαχά. Αυτός ο Λαμπρός και ταπεινός Χιώτης, είναι ο αρωγός του βραβείου για τα καλύτερα παινέματα στη μνήμη του αξέχαστου κ. Αριστείδη ΤΣΙΚΝΗ. Γνωρίζω καλά ότι φέτος , όπως και πέρσι, κίνησε γη και ουρανό στην προσπάθεια του να βοηθήσει την απρόσκοπτη και ομαλή συνέχεια των εκδηλώσεων για τα Αγιοβασιλιάτικα Καραβάκια. Και όμως αυτό τον αφανή αρωγό και παντοιοτρόπως βοηθούντα το Μυροβόλο νησί μας, τον αγνοούν συστηματικά. Πιστέψτε με, η παρατήρηση, δεν αφορά το κείμενο σας. Αφορά τους αρθρογράφους των τοπικών ΜΜΕ, οι οποίοι τις περισσότερες φορές, απλά αναφέρουν ότι το πρώτο βραβείο για τα παινέματα στη μνήμη Α. Τσικνή , έλαβε η τάδε ενορία. Σπάνια αναφέρουν σαν χορηγό , απρόσωπα το περιοδικό ΝΕΜΕCIS (το μυαλό των περισσότερων, πηγαίνει ακαριαία στην κ. Λιάνα Κανέλλη). Ουδέποτε δε, συνάδελφος του δημοσιογράφος, έχει κάνει την τιμή να αναφέρει το όνομα αυτού του άδολου και σεμνού χορηγού, ο οποίος αποτελεί κόσμημα για τον δημοσιογραφικό χώρο και τον τόπο μας ! Πέρσι, σε ορισμένα ημερήσια έντυπα, επεσήμανα την παράληψη. Ουδείς θεώρησε καλό να τη δημοσιεύσει αποκαθιστώντας το δίκαιο και την αλήθεια. Κυρία Τσιροπινά, πιστέψτε με, γράφω εν αγνοία του. Αν λάβει γνώση το περιεχόμενο της επιστολής μου θα στεναχωρηθεί . Μας ενώνει με τον Γιώργη, αδελφική φιλία ετών . Γνωρίζω την σεμνότητα και την ταπεινότητα του η οποία λειτουργεί αποτρεπτικά στο να αναφερθώ στην πολυσχιδή και πολύμορφη προσφορά του προς την γενέθλια γη και τους συμπατριώτες του. Μόνο μία θα αναφέρω. Επί σειρά ετών, στο εκλεκτό περιοδικό του, χωρίς την εντολή ή προτροπή κανενός Παρεμβαίνει – προβάλει – διαφημίζει και κάνει γνωστή τη Χίο μας με άρθρα – αφιερώματα και διαφημιστικές καμπάνιες της ΝΑΧ, χωρίς ποτέ να σκεφθεί να ζητήσει χρηματικό αντάλλαγμα ή διάθεση αριθμού τευχών του πολυτελούς έντυπου του. Συγχωρέστε με κυρία μου. Το άδικο με πνίγει…! Ας φροντίσουμε όλοι μας μαζί να μη απογοητεύσουμε τους ελάχιστους εναπομείναντες άδολους ρομαντικούς, οι οποίοι στο άκουσμα και μόνον της λέξης «Χίος» σκύβουν το κεφάλι και δακρύζουν.
Σας ευχαριστώ για τη υπομονή σας
Ταπεινά
Μιχάλης Γ. Καριάμης
Σύνταξα. Πλοίαρχος Ε.Ν.
Pingback: Αγιοβασιλιάτικα Καραβάκια της Χίου – Στέλλα Τσιροπινά | Kiss My GRass