Μικρές ιστορίες από τα χρόνια του εξηλεκτρισμού της Χίου

2
Ο Γιάννης Τζεβελέκος στο γραφείο του. «Πάντα χωρίς γραβάτα, πάντα με την πόρτα ανοιχτή».

Πήγα στη Χίο μια Κυριακή τον Αύγουστο του 1963. Πήγα να αναλάβω τη διεύθυνση του νησιού, από πλευράς εξηλεκτρισμού γιατί μέχρι τότε ήταν ιδιωτική εταιρεία, οπότε έπρεπε να γίνουν οι εξαγορές δικτύων και μηχανών… ήταν δύσκολη εποχή.

Ο Γιάννης Τζεβελέκος, 81 ετών σήμερα, διατέλεσε Διευθυντής Περιοχής Χίου της ΔΕΗ τα έτη 1963 με 1969, την περίοδο που η εταιρεία πραγματοποίησε το γιγαντιαίο έργο ενοποίησης των τοπικών δικτύων και επέκτασης της ηλεκτροδότησης σε όλα τα μήκη και πλάτη της χώρας. Αφού εκδιώχθηκε από το Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο λόγω πολιτικών φρονημάτων, ο Γιάννης Τζεβελέκος έδωσε εξετάσεις και πέρασε στην σχολή Μηχανολόγων Ηλεκτρολόγων του Μετσόβιου Πολυτεχνείου, την μοναδική σχολή τότε που θα μπορούσε να τον δεχθεί. Όταν τελείωσε τις σπουδές του, θήτευσε για 27 μήνες στο Ναυτικό και μετά διορίστηκε στη ΔΕΗ. Αρχικά ως «Διευθυντής Περιοχής Χίου», στη συνέχεια και της Μυτιλήνης και τελικά Περιφερειακός Διευθυντής όλων των νησιών του Αιγαίου και του Αργοσαρωνικού, παρόλο, που έπιασε πρώτη δουλειά ως μηχανολόγος στη Χίο, τότε που ήξερε – δεν ήξερε τι σημαίνει το αρκτικόλεξο ΔΕΗ!

Συναντήσαμε τον κ. Τζεβελέκο στο εξοχικό του στην Αίγινα και κάναμε μια απολαυστική, εφ’ όλης της ύλης συζήτηση για όσα έζησε στο νησί μας. Μας περιέγραψε βήμα βήμα όσα συνέβησαν στην πόλη και στα χωριά καθώς προχωρούσε ο εξηλεκτρισμός της Χίου, αναπόλησε παλιούς φίλους και συνεργάτες και θυμήθηκε πολλά μικρά ευτράπελα γεγονότα, «το αλατοπίπερο της δουλειάς» όπως χαρακτηριστικά μας είπε.

«Η Χίος πρωτοπόρος στον εξηλεκτρισμό»

Η πρώτη μελέτη για τον ηλεκτροφωτισμό της πόλης εκπονείται το καλοκαίρι του 1919, ενώ ένα χρόνο μετά εγκρίνεται από τα αρμόδια υπουργεία το σχέδιο ηλεκτροφωτισμού του Δήμου Χίου. Τον Νοέμβριο του 1922 κατατίθεται πρόταση από δύο επιχειρηματίες για ανάληψη από τους ίδιους του ηλεκτροφωτισμού της πόλης. Δύο χρόνια μετά ο Δήμος Χίου εκπονεί νέα μελέτη ηλεκτροφωτισμού της πόλης, την οποία αναλαμβάνει να υλοποιήσει η εταιρεία Κων. Μάσχα τον Δεκέμβριο του 1925 μετά από μειοδοτικό διαγωνισμό.

«Η Χίος ήταν πρωτοπόρος στον εξηλεκτρισμό, γιατί το εργοστάσιο και τα πρώτα δίκτυα έγιναν το 1923, εποχή που η Ελλάδα ήταν σκοτεινή. Δεν είχαν πολλά μέρη ηλεκτρικό ρεύμα. Το καλό ήταν αυτό, το κακό ήταν ότι οι μηχανές και τα δίκτυα είχαν κατασκευαστεί με την τεχνολογία του 23, οπότε μέχρι το 63 είχαν περάσει 40 χρόνια, είχαν γεράσει, ενώ δεν μπορούσαν να καλύψουν ούτε και τις πολύ μικρές ανάγκες της εποχής» μας είπε ο κ. Τζεβελέκος και σχολίασε «Οι ιδιωτικές επιχειρήσεις δεν ενδιαφέρονται και τόσο να κάνουν συντηρήσεις και ανακαινίσεις. Ενδιαφέρονται να τα βγάλουν πέρα».

Συνεργείο τοποθετεί υπόγεια καλωδίωση στην προκυμαία. Στα αριστερά διακρίνεται το «θρυλικό», επταθέσιο Land Rover της ΔΕΗ

Όταν ιδρύθηκε η ΔΕΗ υπήρχαν 385 εταιρείες από τις οποίες οι 263 ιδιωτικές με απλή άδεια, οι 54 ιδιωτικές με προνομιακή άδεια, 58 δημοτικές ή κοινοτικές και 10 ιδιωτικές χωρίς άδεια! «Αν δεν με απατάει η μνήμη μου» μας είπε ο κ. Τζεβελέκος, «όταν ήρθα στη Χίο «η ηλεκτροδότηση στην πόλη γινόταν από μια ιδιωτική επιχείρηση. Ήταν και ο Δήμος μέσα, αλλά δεν ήταν δημοτική. Ιδιωτικές επιχειρήσεις ήταν και στα Νένητα, στο Πυργί, στα Καρδάμυλα και στην Καλαμωτή, ενώ στη Βολισσό υπήρχε μια κοινοτική επιχείρηση». Με την ίδρυση της ΔΕΗ τον Αύγουστο του 1950 εθνικοποιήθηκε η παραγωγή και η διανομή της ηλεκτρικής ενέργειας. Στη ΔΕΗ παραχωρήθηκε το αποκλειστικό προνόμιο της κατασκευής, λειτουργίας και εκμετάλλευσής υδροηλεκτρικών και θερμικών εργοστασίων, ενώ παράλληλα η ΔΕΗ ανέλαβε την υποχρέωση κατασκευής εθνικού δικτύου μεταφοράς και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας. Οι περισσότερες εξαγορές ιδιωτικών επιχειρήσεων παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος στην επαρχία, άρχισαν λίγα χρόνια μετά και ολοκληρώθηκαν μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 60.

«Αυτόν τον τόπο θα τον νοικοκυρέψω»

Πως ήταν η κατάσταση που βρήκε στη Χίο, ρωτήσαμε τον κ. Τζεβελέκο και εκείνος χωρίς δεύτερη σκέψη την χαρακτήρισε απαράδεκτη. «Ήταν μια πρωτόγνωρη εμπειρία. Εάν ήξερα περισσότερα πράγματα, εάν σεβόμουν το δίπλωμά μου, δεν θα καθόμουν στη Χίο. Αλλά το νεαρό της ηλικίας μου και το στοίχημα που έβαλα με τον αυτό μου “αυτόν τον τόπο να τον νοικοκυρέψω” με κράτησαν στο νησί».

Στη Χίο υπήρχαν υπόγεια καλώδια των 3150 βολτ τα οποία είχαν μπει τη δεκαετία του 1920 και όπως ήταν φυσικό 40 χρόνια μετά είχαν μεγάλες φθορές και έπρεπε να αντικατασταθούν. «Φανταζόμαστε ότι τα καλώδια έχουν λάστιχα απέξω, μονώσεις… Ε, όλα αυτά με τον καιρό είχαν γίνει κάρβουνο. Ήταν θέμα τύχης αν ζούσανε αυτά τα καλώδια» ανέφερε ο κ. Τζεβελέκος και πρόσθεσε «Εκείνα τα χρόνια στη Χίο ήταν ένας Γλύκας με μεγάλα φορτηγά. Πέρναγαν τα φορτηγά από τους πρόχειρα φτιαγμένους δρόμους, ζουλιώντουσαν τα καλώδια, όσο βαθιά και να ήταν, σκάγανε και μετά τρέχαμε να τα αλλάξουμε».

Χαρακτηριστική της κακής κατάστασης του δικτύου ήταν η αστεία ιστορία που μας περιέγραψε «Μια μέρα είχαμε βγει με την αρραβωνιαστικιά μου για έναν περίπατο και την έβαλα να κρατάει μια ετοιμόρροπη κολόνα, μέχρι να βρω ένα σκοινί για να τη δέσω από τα κάγκελα του απέναντι μπαλκονιού για να μην πέσει σε κανένα κεφάλι».

Μικρά ευτράπελα

Η ανάγκη εκσυγχρονισμού των πρωτόγονων υποδομών του νησιού αποτέλεσε την πρόκληση που αναζητούσε ο δυναμικός χαρακτήρας του κ. Τζεβελέκου. Τα προβλήματα όμως δεν έλειψαν και η αντιμετώπισή τους ήταν πολλές φορές επίπονη, ενώ δεν ήταν λίγες φορές που o νεαρός μηχανικός εξάντλησε την ευρυματικότητά του για να δώσει λύση, είτε σε απλά πρακτικά ζητήματα, είτε σε πιο σύνθετα.

Ο καθρέπτης του κουρέα
«Θυμάμαι μια νύχτα δίπλα στο Δημαρχείο, προς την Απλωταριά, κόπηκε το καλώδιο και δουλεύαμε νύχτα για να το αλλάξουμε. Ένας παρακείμενος κουρέας έβγαλε έναν καθρέπτη που είχε στο κουρείο, τον βάλαμε απέναντι από τον προβολέα του Land Rover για να φωτίζει μες το λάκκο, για να βλέπουμε να ξηλώσουμε τα καλώδια».

Η φωτιά στη Λαγκάδα
«Ένα πρωί μου ήρθε κλήση για ανάκριση. Πάω στον ανακριτή. Λάβρος ο πυροσβέστης… “βάλατε φωτιά στο σπίτι, πρέπει να προσέχετε, θα μας κάψετε. Θα μπορούσε να καεί όλη η Λαγκάδα, το Αίπος, να γινόμασταν παρανάλωμα. Ντροπή σας που δεν προσέχετε και κάνετε βραχυκυκλώματα στα σπίτια” – Και τι δουλειά έχω εγώ με τη Λαγκάδα; – “Αφού βρήκαμε το σύρμα σας μέσα στο σπίτι, απανθρακωμένο, το εξετάσαμε και σύμφωνα με τους κανόνες της Πυροσβεστικής πρόκειται για βραχυκύκλωμα εντός της οικίας που οφείλεται σε κακή λειτουργία εκτός της οικίας”. Ζήτησα να δω το σύρμα. Η Λαγκάδα δεν είχε πάρει ακόμα ρεύμα, οπότε είχα το κεφάλι μου ήσυχο, αλλά ήθελα να λύσω την απορία, ήθελα να δω τι ήταν αυτό το πράγμα. Ήταν ένα τεντωμένο ελατήριο. Το σπίτι πράγματι πήρε φωτιά από κάποιο λόγο και το πράγμα που έφερε αυτός ήταν πραγματικό εύρημα. Τι είχε συμβεί; Εκείνα τα χρόνια είχαν βγει τα ραδιόφωνα με μπαταρία που για να δουλέψουν καλά ήθελαν μια κεραία. Πήρε λοιπόν φωτιά το σπίτι, βρήκαν οι πυροσβέστες το τεντωμένο ελατήριο που είχανε βάλει διαγώνια στο ταβάνι για κεραία, άλλο σύρμα δεν υπήρχε στο σπίτι, εκτός από αυτό της μπουγάδας και θεώρησαν ότι ήταν τεκμήριο ότι η ΔΕΗ έβαλε τη φωτιά».

Ο γερανός με την παντιέρα της ΔΕΗ
«Το λιμάνι δεν είχε καμία ευκολία τότε. Δεν είχε γερανούς, οπότε όταν ερχόντουσαν τα μεγάλα νοικιασμένα μότορσιπ της ΔΕΗ για να ξεφορτώσουν τις μηχανές -μιλάμε για τόνους- υπήρχε πρόβλημα. Τι έκανα; Υπήρχε ένα λατομείο στο Αίπος, καθώς ανεβαίναμε στο αριστερό μας χέρι, που είχε ένα γερανό χωρίς άδεια κυκλοφορίας, ένα μηχάνημα έργων για την εσωτερική δουλειά, για να κουβαλάει τα μπλόκια. Οπότε κάθε φορά που ερχότανε μηχανή στο λιμάνι, πήγαινα πάνω, έπαιρνα τον γερανό, έβαζα κάτι παντιέρες κόκκινες της ΔΕΗ και το κατέβαζα στο λιμάνι, ενώ δεν επιτρεπόταν. Μετά από 1-2 ώρες ερχόταν ο γερανιτζής από το λατομείο για να μην τον πιάσουνε και με τον γερανό ξεφόρτωνε τα μηχανήματα».

Συνεργεία του εργολάβου Παναγιώτη Κωνσταντίνίδη τοποθετούν υπόγεια καλωδίωση στη λεωφόρο Αιγαίου για λογαριασμό της ΔΕΗ

Πρώτος στα αριστερά, πάνω στο πεζοδρόμιο ο Παναγιώτης Δ. Κωνσταντινίδης, Ηλεκτρολόγος – Μηχανολόγος Υπομηχανικός

Όλα τα παλιά δίκτυα των 127 volt που κάλυπταν τη Χώρα, τον Βροντάδο και τον Κάμπο ξηλώθηκαν και αντικαταστάθηκαν πολύ γρήγορα με καινούργια δίκτυα τάσης 220 volt, που έφτασαν σχεδόν σε όλα τα σπίτια της πόλης, εκτός από λίγα στις παρυφές των οικισμών. Νέα καλώδια απλώθηκαν σε όλη την πόλη της Χίου, αλλού υπόγεια, αλλού επιτοίχια και αλλού εναέρια πάνω σε στύλους, «Στην Απλωταριά τα καλώδια ήταν πάνω στους τοίχους, για να μην φαίνεται τίποτα. Η μέση τάση, τα 15000 volt, ήταν πάντα υπόγεια, ενώ στο κέντρο της πόλης, από το Βουνάκι και έξω γινόταν εναέρια» σημείωσε ο κ. Τζεβελέκος εμφανώς ικανοποιημένος για τη δουλειά που έκαναν τότε. «Από το 1963 μέχρι το 1969 είχε τελειώσει η ιστορία της αντικατάστασης των δικτύων και είχε κατασκευαστεί και το καινούργιο εργοστάσιο στο Κοντάρι».

Παράλληλα με τον εκσυγχρονισμό του δικτύου της πόλης, η ΔΕΗ προχωρούσε την ηλεκτροδότηση των χωριών της Χίου. Τα περισσότερα χωριά της Χίου συνδέθηκαν με το δίκτυο της ΔΕΗ την περίοδο 1965 – 1968. Προτεραιότητα δόθηκε σε όσα είχαν μεγάλο πληθυσμό και ακολούθησαν οι μικρότερες και πιο απομακρυσμένες κοινότητες. «Εκείνη την περίοδο η ΔΕΗ εξαγόραζε δίκτυα, μηχανές και ανθρώπους» μας είπε ο κ. Τζεβελέκος, σημειώνοντας ότι η ΔΕΗ «δεν έδιωξε κανένα. Όποιος ήταν γραμμένος στην εργατική κατάσταση της ιδιωτικής εταιρίας τον προσλάμβανε η ΔΕΗ. Ακόμα και ο Βαρβάκης (σ.σ. ο ιδιοκτήτης της ηλεκτρικής των Νενήτων) που δούλεψε στη ΔΕΗ για λίγες μέρες, πήρε τη σύνταξή του και έφυγε».

Η «Ηλεκτρική» του Κιτριλάκη στα Ταμπάκικα

Στα Νένητα, ένα από τα χωριά που είχαν ιδιωτική ηλεκτρική εταιρεία, εκτός από τον πολυμήχανο Αντώνη Βαρβάκη, η ΔΕΗ προσέλαβε και τον ηλεκτρολόγο Μάλλιο, υπάλληλο του Βαρβάκη στο ελαιοτριβείο που διατηρούσε παράλληλα με την ηλεκτρική. «Ο Μάλλιος πραγματικά δούλεψε πολύ, ήταν πολύ καλός στη δουλειά, αν και ευτραφής» και θυμήθηκε γελώντας το αυτοκίνητο του Μάλλιου ένα χαμηλό Peugeot 404 που “κάθιζε” ακόμα περισσότερο όταν έμπαινε μέσα ο ιδιοκτήτης του. Αυτό που έχει να θυμάται ο κ. Τζεβελέκος από το χωριό αυτό ήταν η κουτοπονηριά κάποιων Νενητούσων που προσπάθησαν να μπερδέψουν τους εργάτες της ΔΕΗ…

«Ετοιμάζαμε μια νέα γραμμή από το δρόμο σε ευθεία γραμμή μέσα στα χωράφια για να φτάσει στο σημείο που έπρεπε για να γίνει η διανομή του ρεύματος. Πήγαμε με το συνεργείο μελετών, έβαλα την ευθυγραμμία με τα όργανα και σημαδέψαμε με κόκκινα παλούκια εκεί που έπρεπε να μπουν οι κολόνες. Όλα ωραία και καλά. Μετά από καμιά 10αρια μέρες ήρθε η ώρα να πάμε να σκάψουμε τις λακκούβες. Εγώ δεν πήγα απ’ την αρχή μαζί με τους εργάτες, αλλά τους είπα να σκάψουν εκεί που είναι τα κόκκινα παλούκια. Πήγα μετά από 1-2 ώρες στα Νένητα και τι να δω; Ο ένας έσκαβε εδώ, ο άλλος έσκαβε εκεί, ο άλλος παραπέρα. Τι είχε συμβεί; Οι ιδιοκτήτες των χωραφιών από τα οποία θα περνούσε η γραμμή, πήραν τα παλούκια και τα έβαλαν στου γείτονα, για να μην μπουν οι κολόνες στα χωράφια τους». Στο τέλος βέβαια, οι κολόνες τοποθετήθηκαν εκεί που έπρεπε. Οι εργάτες χρησιμοποίησαν καλάμια για να μπορέσει ο κ. Τζεβελέκος να ευθυγραμμίσει τις κολόνες.

Τα «ξύλα» και η «γκόμενα»

Κοπιαστική η διαδικασία εγκατάστασης νέου δικτύου, ειδικά όταν αυτό διάσχιζε βουνά και λαγκάδια. Πριν το σκάψιμο των λάκκων μέσα στους οποίους θα «εμφύτευαν» τις κολόνες, είχε προηγηθεί τεχνική μελέτη και σήμανση. Μέχρι τη δεκαετία του 1960, στην πόλη της Χίου υπήρχαν κολόνες σχετικά χαμηλού ύψους, από το παλιό δίκτυο των ιδιωτικών εταιρειών. «Ήταν “λατάκια” (σ.σ. ελατάκια) από το Άγιο Όρος, 5 – 7 μέτρα, μικρά. Ένας άνθρωπος μπορούσε να πάρει ένα στον ώμο και να πάει να το φυτεύσει», μας είπε χαριτολογώντας ο κ. Τζεβελέκος. Στα χρόνια όμως του εξηλεκτρισμού της Χίου από την ΔΕΗ, τα δίκτυα του νησιού κατασκευάστηκαν σύμφωνα με «Αμερικάνικες Προδιαγραφές». Όλες οι κολόνες που τοποθετήθηκαν στην πόλη, αντικαθιστώντας τις παλιές και στις επεκτάσεις του δικτύου προς τα χωριά είχαν ύψος από 10 μέχρι 15 μέτρα και θεμελίωση γύρω στα 2 μέτρα για λόγους αντοχής και τήρησης των αποστάσεων ασφαλείας από σπίτια. «Θυμάμαι τον μακαρίτη τον Εργοδηγό Νίκο Ξυλά, ψυχή και αρχηγός των συνεργείων, να λέει “Πω πω τι θεόρατα ξύλα”».

Τα χρόνια εκείνα δεν υπήρχαν γερανοί όπως σήμερα, που σηκώνουν και «φυτεύουν» τις κολώνες. Η διαδικασία που ακολουθούσαν οι εργάτες της ΔΕΗ ήταν η εξής: Πρώτα άνοιγε ο λάκκος με προσοχή ώστε μη χαλάσει η συνοχή της γης γύρω του. Όσο πιο στενός ήταν ο λάκκος, τόσο καλύτερα. Μετά έβαζαν στην μια πλευρά του λάκκου ένα έλασμα, το λεγόμενο ως «γκόμενα» στην αργκό των εργατών και παράλληλα πλησίαζαν την κολόνα από την απέναντι πλευρά. Στη συνέχεια άρχιζαν να σηκώνουν την κολόνα από τη μια άκρη της, για να μπορεί να γλιστράει το κάτω μέρος της, μέχρι να σηκωθεί όρθια. Για τη δική τους ασφάλεια και για να υπάρχει καλύτερος έλεγχος σε όλη τη διαδικασία, η κολόνα ήταν δεμένη με σκοινιά δεξιά και αριστερά. Όταν κατάφερναν να τοποθετήσουν την κολόνα κατακόρυφα μέσα στο λάκκο, ρίχνανε μέσα χώμα και τραβούσαν τη λαμαρίνα, που πλέον δεν χρειαζόταν. Η διαδικασία τελείωνε με καλό πάκτωμα του χώματος με ειδικούς τετράγωνους κόπανους.

Λίγο δυτικότερα στο Πυργί, η ηλεκτρική του χωριού είχε 2 μηχανές που έδιναν συνεχές ρεύμα στα λιγοστά μαγαζιά και ψυγεία του χωριού. «Όταν κλάταρε η μία μηχανή, ήταν αδύνατο να βρεθεί άλλη μηχανή συνεχούς ρεύματος και το μισό χωριό έμεινε για αρκετές μέρες στο σκοτάδι, μέχρι να φτιάξουμε μια γραμμή με 15.000 Volt από τη Χίο μέχρι το Πυργί» θυμάται ο κ. Τζεβελέκος και προσθέτει «Όταν φτιάξαμε τη γραμμή, έπρεπε να την ελέγξουμε πριν “ρίξουμε” ρεύμα. Σκορπίσαμε λοιπόν μέσα στα βουνά 10-15 άτομα, εγώ, οι τεχνίτες, όλοι εκτός από τους γραφιάδες. Εκείνη την ημέρα είχε έρθει με μετάθεση ένας υπομηχανικός, ο Πέτρος ο Βράκας. Του αναθέσαμε και εκείνου ένα κομμάτι με το χάρτη… από την κολόνα νούμερο τάδε, μέχρι την κολόνα νούμερο τάδε. Είχαμε ασυρμάτους και είχαμε συνεννοηθεί να βρεθούμε μετά τις επιθεωρήσεις στην Καλαμωτή, στο μέσο της διαδρομής. Μαζευτήκαμε όλοι και περιμέναμε τον Πέτρο, αλλά πουθενά ο Πέτρος… είχε χαθεί. Οπότε ξαμοληθήκαμε να τον ψάχνουμε. Τον βρήκαμε τελικά, μετά από 1-2 ώρες, αλλά έτσι καθυστέρησε να πάρει ρεύμα το Πυργί. Χωρίς την αναφορά του, ότι όλα ήταν εντάξει στο κομμάτι του, πως θα μπορούσαμε να δώσουμε ρεύμα;».

Ο μοναδικός τεχνίτης της ηλεκτρικής του Πυργίου, που τον κράτησε η ΔΕΗ για να συντηρεί τα δίκτυα του χωριού ονομαζόταν Θωμάς Κλεισσάς. «Ο Θωμάς δεν είχε σκάλα, ούτε πέδιλα και τέτοια για να ανεβαίνει πάνω. Είχε μια καρέκλα που είχε βάλει σανιδάκια επάνω και κυκλοφορούσε με την καρέκλα στον ώμο και όταν πήγαινε για δουλειά, ανέβαινε στην καρέκλα και τα έφτανε όλα. Έφτανε τους μονωτήρες, μάτιζε με την πένσα του τα σύρματα, για να μαλακώσουν από τη θερμοκρασία την επομένη μέρα» θυμάται ο κ. Τζεβελέκος από την περίοδο πριν το 1965, πριν φτιαχτεί η γραμμή ηλεκτροδότησης του Πυργίου, που στη συνέχεια επεκτάθηκε μέχρι Ολύμπους και Μεστά.

Κολόνα της ΔΕΗ στη γραμμή Χίος – Πυργί

Στο εδώλιο για παράβαση της αρχαιολογικής νομοθεσίας

Θύτης και θύμα της διαχρονικής συνήθειας πολλών υπηρεσιών να κάνουν έργα χωρίς τις απαιτούμενες άδειες, ο κ. Τζεβελέκος βρέθηκε κατηγορούμενος εξαιτίας εργασιών ηλεκτροδότησης στους Ολύμπους και τα Μεστά. «Ήξερα βέβαια ότι οι Ολύμποι και τα Μεστά προστατεύονταν από την Αρχαιολογική Υπηρεσία, και απαγορεύονταν να κάνεις οτιδήποτε και μέσα στο χωριό και σε μια ακτίνα έξω από αυτό. Ήξερα όμως ότι το χωριό έπρεπε να πάρει ρεύμα. Γι’ αυτό και το έκανα», μας είπε ο κ. Τζεβελέκος, πεπεισμένος για την ορθότητα της απόφασής του να ηλεκτροδοτήσει τους μεσαιωνικούς οικισμούς των Ολύμπων και των Μεστών χωρίς την έγκριση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας.

«Ελπίζω ότι δεν τα προσέβαλα, δεν τα χάλασα… άλλωστε μια κολόνα όπου και να τη βάλεις, αν δεν καταστρέψεις κάτι όταν την τοποθετείς, μπορείς να τη βγάλεις οποιαδήποτε στιγμή.  Θες να ξεκαρφώσεις τα καλώδια στα Μεστά, τα τραβάς από τον τοίχο και βάζεις τα υπόγεια. Όταν όμως τα υπογειώσεις, τότε θα κάνεις ζημιά γιατί θα χαλάσεις τα καλντερίμια. Αλλά αν έχεις λεφτά, κάντο». Περιφερειακά των δύο χωριών τοποθετήθηκαν κολόνες από τους εργάτες της ΔΕΗ, ενώ μέσα στα χωριά εγκαταστάθηκαν επιτοίχια δίκτυα, από τους μαθητευόμενους τεχνίτες της ΔΕΗ, που είχαν έρθει το καλοκαίρι για πρακτική εξάσκηση. «Νέα παιδιά 18-20 χρονών, με τη σκάλα τους, με τα εργαλεία τους, με κέφι, σε όλες τις καμάρες στα Μεστά. Αφού τελειώσαμε από τα Μεστά και τους Ολύμπους, παίρνω μια κλήση από το δικαστήριο “να προσέλθετε κατηγορούμενος για παράβαση του αρχαιολογικού νόμου”».

Τα χρόνια εκείνα τα υπηρεσιακά αυτοκίνητα ήταν λίγα, ενώ το οδικό δίκτυο του νησιού ήταν σε μαύρα χάλια. Το επταθέσιο Land Rover της ΔΕΗ που οδηγούσε σχεδόν αποκλειστικά ο κ. Τζεβελέκος, ήταν ένα από τα ελάχιστα αυτοκίνητα με δυνατότητα να κινηθεί στο κακό οδικό δίκτυο και γι’ αυτό εξυπηρετούσε συχνά πυκνά και άλλες υπηρεσίες όταν αυτό βόλευε. «Στη Χίο τότε υπήρχε ένας καθηγητής, δεν θυμάμαι το όνομά του, ο οποίος ήταν επιτετραμμένος του Υπουργείου Πολιτισμού, για να έχει το νου του στις αρχαιότητες. Αυτός είχε το ψώνιο να μαζεύει από κατώγια, στάβλους πέταλα, σαμάρια, τέτοια πράγματα λαογραφικού περιεχομένου. Με είχαν παρακαλέσει, όταν πηγαίνω στα χωριά να τον παίρνω μαζί μου. Όσο δούλευα εγώ, αυτός έψαχνε στα κατώγια… Φυσικά τον πήρα και στους Ολύμπους και με κάρφωσε».

Η δίκη παρωδία

Όπως είναι λογικό, η δίκη του κ. Τζεβελέκου σήμανε συναγερμό στα κεντρικά της ΔΕΗ. Δεν δικαζόταν ένας απλός υπάλληλος, αλλά ο Διευθυντής Περιοχής Χίου, το πρόσωπο δηλαδή της ίδιας της επιχείρησης στο νησί, η οποία έστειλε κλιμάκιο νομικής υποστήριξης από την Αθήνα. Η δίκη πραγματοποιήθηκε στο νεοκλασσικό κτίριο του Πρωτοδικείου στου λιμάνι. Το κλίμα στην αίθουσα αυστηρό. Καθότι το δικαστήριο ήταν μεταβατικό, στην έδρα βρίσκονταν 3 δικαστές, άγνωστοι στους Χιώτες, ο εισαγγελέας και ο γραμματέας. Μάρτυρες κατηγορίας ήταν τα κρατικά όργανα, ο αγροφύλακας και ο χωροφύλακας των Ολύμπων.

«Ο πρόεδρος με κοίταζε καλά καλά», θυμάται ο κ. Τζεβελέκος. «Φωνάζει τον αγροφύλακα και τον ρωτάει – Τον ξέρετε τον κατηγορούμενο; – Βεβαίως και γνωρίζω τον κ. Τζεβελέκο, είναι διευθυντής της ΔΕΗ. – Τον είδες εκεί στο χωριό; – Ναι αμέ, μέρα παρά μέρα ήταν εκεί. – Και τι έκανε εκεί; – Έβλεπε τους εργάτες και έδινε διαταγές. – Τον είδες να κρατάει κανέναν κασμά; Να σκάβει για να βάλει καμία κολόνα; – Όχι, τα χέρια στις τσέπες είχε, κρατούσε κάτι χαρτιά, τη τσάντα του… – Τον είδες να καρφώνει καλώδια στους τοίχους; Τον είδες ανεβασμένο σε σκάλα να καρφώνει; – Όχι, τους έδειχνε από μακριά.»

Η ίδια στιχομυθία ακολούθησε και με τον χωροφύλακα, ενώ όταν οι δικηγόροι της ΔΕΗ ζητούσαν το λόγο για να απευθύνουν ερωτήσεις στους μάρτυρες, ο πρόεδρος τους έκανε νεύμα να σταματήσουν. «Παραξενεύτηκε ο δικηγόρος μας, αλλά αφού του έκανε σινιάλο ο δικαστής δεν επέμεινε. Τελειώνει η ακροαματική διαδικασία, συνεδριάζουν, ψου ψου ψου ψου… αθώος ο κατηγορούμενος». Λύεται η συνεδρίαση, σηκώνονται πάνω οι δικαστές, ενώ «ο πρόεδρος γυρνάει και μου κλείνει το μάτι…», μας λέει χαμογελαστός ο κ. Τζεβελέκος, που απορημένος από την περίεργη συμπεριφορά του προέδρου του δικαστηρίου, αναζήτησε την λύση του μυστηρίου. «Πάω στο δωματιάκι πίσω και μόλις μπαίνω μέσα αγκαλιές, φιλιά… Ο δικαστής ήταν βαφτιστήρι της γιαγιάς μου, τον οποίο δεν τον ήξερα. Μεγάλη πλάκα. Αθωώθηκα εγώ και δεν κατηγόρησαν κανέναν άλλο».

Τα μανταλάκια της Βολισσού και το γλέντι στον Καταρράκτη

Πριν εξαγοράσει η ΔΕΗ την κοινοτική εταιρεία ηλεκτρισμού της Βολισσού, στο κεφαλοχώρι της Αμανής είχαν μια μικρή γεννήτρια, δώρο των απόδημων Βολισσιανών της Αμερικής, την οποία φρόντιζε κάποιος Βολισσιανός, Ορφανός στο επίθετο, «καλός νοικοκύρης». Όταν η κοινότητα είχε χρήματα για πετρέλαιο, συνήθως στις γιορτές των Χριστουγέννων και του Πάσχα, ο Ορφανός έθετε σε λειτουργία τη μηχανή που τροφοδοτούσε με ηλεκτρικό ρεύμα όσα σπίτια ήταν συνδεδεμένα στο τοπικό δίκτυο.

«Το δίκτυο που μοίραζε το ρεύμα στα σπίτια της Βολισσού είχε μερικές κολώνες, αλλά τα περισσότερα καλώδια κρέμονταν από παράθυρο σε παράθυρο, κουβαρίστρες, όχι μονωτήρες, συρματάκι που περνούσε μπροστά από το μπαλκόνι και εκεί άπλωναν τα ρούχα. Όταν έκανα επιθεώρηση του δικτύου για να μπορέσουμε να δώσουμε ρεύμα για πρώτη φορά στη Βολισσό, μάζεψα μια σακούλα μανταλάκια!», μας διηγήθηκε γελώντας ο κ. Τζεβελέκος και συμπλήρωσε ότι η ΔΕΗ αρχικά έδωσε ρεύμα μόνο για 8 ώρες, γιατί δεν έβρισκαν άλλους υπαλλήλους για να καλύψουν τις βάρδιες. Σύντομα όμως, άλλαξαν τη μηχανή με καινούργια που δεν χρειάζονταν επιτήρηση, οπότε μπόρεσαν να δώσουν ρεύμα για όλο το 24ωρο.

Και αν η ιστορία της Βολισσού ήταν ίσως η πιο αστεία από όσες διαδραματίστηκαν στα χωριά της Χίου κατά τις εργασίες επέκτασης του δικτύου της ΔΕΗ, η βραδιά που ηλεκτροδοτείθηκε για πρώτη φορά ο Καταρράκτης έχει χαραχτεί στη μνήμη του κ. Τζεβελέκου ως η πιο συγκινητική.

Υποσταθμός της εποχής

«Στον Καταρράκτη, τελείωνε το έργο για την ηλεκτροδότηση. Έμενε μόνον η ολοκλήρωση του εξοπλισμού του υποσταθμού κοντά στην εκκλησία. Είχε μαζευτεί όλο το χωριό και παρακολουθούσε τους εναερίτες να δουλεύουν σκαρφαλωμένοι στις κολώνες. Ήρθε το απόγευμα. Τότε δεν κοιτούσαμε ωράρια. Θες η ηθική υποστήριξη των κατοίκων, θες το φιλότιμο των ανθρώπων μου, θες η πανσέληνος που βγήκε, συνέχισαν να δουλεύουν με την βοήθεια και ενός λουξ (σ.σ. λάμπα πετρελαίου) στο καμπαναριό, αν θυμάμαι καλά. Τέλειωσαν μέσα στη νύχτα και κρέμασαν, κατά το συντεχνιακό έθιμο, μια λάμπα στον υποσταθμό. Όλοι περίμεναν με αγωνία να δουν να ανάβει η λάμπα. Την μεγαλύτερη την είχαν οι άνθρωποι του συνεργείου και εγώ, όπως καταλαβαίνεις, καθόμουν σε αναμμένα κάρβουνα. Δεν ήταν συνηθισμένο να γίνονται προγραμματισμένες δουλειές τη νύχτα. Ανέβασαν ασφάλειες και έφεξε ο τόπος. Γενική ικανοποίηση, χειροκροτήματα, κεράσματα. Στήθηκε εκ του προχείρου ένα απρόσμενο γλέντι», θυμάται συγκινημένος ο κ. Τζεβελέκος.

Αναμνήσεις απ’ τις Οινούσσες και τα Ψαρά

Οι Οινούσσες από την ”Αφροδίτη»

«Στις Οινούσσες πήγαινα με την Αφροδίτη, το καΐκι του καπετάν Μανώλη του Μηνιώτη. Μόλις έμπαινα μέσα στο καΐκι και βγαίναμε από το λιμάνι, μου έδινε το τιμόνι o Μηνιώτης και μου έλεγε “Καπετάν Γιάννη θα κοιτάς την πυξίδα στις 270 μοίρες”, κάτι τέτοιο… “όχι απότομα πράγματα, δεν είναι ποδήλατο. Ε, και όταν πλησιάζεις στο νησί, ξύπνα με”», θυμάται ο κ. Τζεβελέκος από τις τακτικές επισκέψεις στις Οινούσσες «Είχαμε προβλήματα στις Οινούσσες. Είχαν ηλεκτρικό ρεύμα από πριν, από 2 μηχανές φίρμας Βίβιαν. Στρατιωτικές μηχανές, πάνω σε έλκηθρα,  είχαν οργώσει όλη την Αφρική τσουλώντας πάνω στην άμμο και τελικά κατέληξαν, από επανορθώσεις στη ΔΕΗ. Δούλευαν κανονικά οι μηχανές, αλλά στις Οινούσσες είναι ζήτημα αν το βράδυ άναβαν 1-2 λάμπες. Η μηχανή για να δουλέψει καλά πρέπει να είναι φορτωμένη, όπως και τα αυτοκίνητα πρέπει να έχουν τις κατάλληλες στροφές, την κατάλληλη ταχύτητα. Όταν δεν μπορείς να ρυθμίσεις αυτά τα πράγματα, όταν έχεις μόνο μια λαμπίτσα η μηχανή τραντάζεται, διαλύεται» μας είπε και πρόσθεσε ότι «κάθε μέρα στέλναμε κουζινέτα με τον Μηνιώτη για να τα αλλάξουνε».

Ο 81χρονος μηχανικός δεν ξεχνάει και ένα εσπευσμένο ταξίδι στα Ψαρά. «Με ειδοποίησαν ότι Μεγάλη Πέμπτη θα γινόταν Συμβούλιο στην Αθήνα για να αποφασίσουν το πρόγραμμα εξηλεκτρισμού των Ψαρών. Μεγάλη Δευτέρα ξεκίνησα πρωί – πρωί από τα Καρδάμυλα, με το καΐκι “Τα 2 αδέλφια”, όνομα και πράγμα. Ήταν – δεν ήταν 8-10 μέτρα και το είχαν δύο αδέλφια, παλικάρια Ψαριανοί που κουβαλούσαν τρόφιμα και διάφορα εφόδια στο νησί». Το ταξίδι ήταν δύσκολο, καθώς «σαν καβατζάραμε το ακρωτήρι στις Αμάδες έπιασε ένας γραίγος, που το γύρισε γρήγορα σε τραμουντάνα και “Τα 2 αδέλφια” τα βρήκαν σκούρα». Και ο κ. Τζεβελέκος τα χρειάστηκε, και για να γλιτώσουν τα χειρότερα, τον κατέβασαν από μια στρογγυλή καταπακτή στην κοιλιά του καϊκιού, όπου ξάπλωσε πάνω σε σακιά με αλεύρι και ρύζι.

Στα Ψαρά είχε κατασκευάσει τιμής ένεκεν το Πολεμικό Ναυτικό, ένα στοιχειώδες δίκτυο διανομής και είχε εγκαταστήσει μια φορητή τροχήλατη πετρελαιομηχανή παραγωγής ρεύματος, που «κανείς δεν θυμόταν πότε είχε λειτουργήσει για τελευταία φορά”. Ο κ. Τζεβελέκος τελείωσε μέχρι τη δύση του ήλιου την αποτύπωση των ακινήτων και τη χάραξη του απαιτούμενου δικτύου. Η απαιτούμενη οικονομικοτεχνική μελέτη έμελλε να γίνει υπό το φως μιας λάμπας πετρελαίου σε ένα δωμάτιο του δημοτικού κτηρίου που του παραχώρησαν οι Ψαριανοί για να διανυκτερεύσει. Την Τρίτη το πρωί ο κ. Τζεβελέκος επέστρεψε στη Χίο (με καλό καιρό αυτήν τη φορά) και ίσα που πρόλαβε να καθαρογράψει τη μελέτη, για να φύγει το βράδυ με τον «Κανάρη» για Πειραιά. Το επόμενο πρωί παρέδωσε τη μελέτη στη Χαλκοκονδύλη, εν όψει του Διοικητικού Συμβουλίου που τελικά έδωσε την έγκριση για την ηλεκτροδότηση των Ψαρών.

Το εργοστάσιο της ΔΕΗ στα Ψαρά, πριν την πυρκαγιά της 30ης Ιουλίου 2015.

Το εσωτερικό του εργοστασίου. Τμήμα του μηχανολογικού εξοπλισμού είχε χρησιμοποιηθεί νωρίτερα στο εργοστάσιο της ΔΕΗ στο Κοντάρι.

Καυστικά σχόλια στον Χιακό Λαό

Η εφημερίδα Χιακός Λαός μεσουρανούσε εκείνη την εποχή στη Χίο. Ο αείμνηστος εκδότης της, Σωκράτης Σφηκάκης και ο Διευθυντής της ΔΕΗ κ. Τζεβελέκος διατηρούσαν φιλικές σχέσεις. Η πένα του Σφηκάκη ασχολήθηκε αρκετές φορές με τη ΔΕΗ και τα έργα της. Οι 2 φορές που έγραψε για τις «παρασπονδίες» του τολμηρού κ. Τζεβελέκου έχουν ξεχωριστό ενδιαφέρον.

Το πρώτο μπεν μιξτ στις Οινούσσες
«Εκείνα τα χρόνια, στις Οινούσσες δεν υπήρχε ούτε προβλήτα, ούτε τίποτα. Έφερε ο εργολάβος κατακαλόκαιρο με το μοτορσιπ τις κολώνες. Τις πετάει στο λιμανάκι, μέσα στη θάλασσα, γιατί δεν γινότανε αλλιώς και πέφτουνε οι «αγριάνθρωποι» του εργολάβου, μες στη θάλασσα για να τις πάρουνε, για να τις σύρουν, να τις δέσουν και να τις βγάλουν έξω. Πέσανε βεβαίως, όχι με τα σώβρακα, αλλά με σορτσάκια. Τι ήταν να γίνει αυτό… αναστατώθηκε η κοινωνία των Οινουσσών, διότι εμφανίστηκαν στο λιμάνι άνδρες με σορτς. Τότε στις Οινούσσες είχαν ξεχωριστές πλαζ για τους άνδρες και τις γυναίκες. Εγώ όμως με τη γυναίκα μου κολυμπήσαμε μαζί. Οπότε την επομένη, o Σωκράτης ο Σφηκάκης που έβγαζε το Χιακό Λαό, μου έκανε πλάκα για την «παρασπονδία» και έγραψε άρθρο πλακατζίδικο για το πρώτο μπεν μιξτ μπάνιο (σ.σ. μεικτό λουτρό, από το γαλλικό «bains mixtes»…) στις Οινούσσες, όπου με “φωτογράφιζε” μέσες άκρες«.

«Η λέξη του Καμπρόν» στο Δημοτικό Συμβούλιο
«Στα Ταμπάκικα, στο παλιό εργοστάσιο της ΔΕΗ είχαμε γεμίσει τον τόπο μηχανές. Είχαμε βάλει και απέναντι σε ένα οικόπεδο πριν τους 3 Μύλους και οι γείτονες παραπονιόντουσαν γιατί οι μηχανές κάναν φασαρία και βρωμούσανε. Ανάμεσά τους και ένας κοσμηματοπώλης Τριανταφύλλου, με μεγάλο κοσμηματοπωλείο στη Απλωταριά, ήταν νομίζω και στο Δημοτικό Συμβούλιο. Συνέρχεται λοιπόν, το Δημοτικό Συμβούλιο και καλείται ο διευθυντής της ΔΕΗ για να απολογηθεί, να δώσει εξηγήσεις. Είπαν τα δικά τους και όταν ήρθε η σειρά μου τους είπα “έχετε δίκιο, το εργοστάσιο και φασαρία κάνει και και και… Ανοίξαμε στο Κοντάρι θεμέλια για να γίνει το καινούργιο εργοστάσιο, τα έργα προχωράνε, το εργοστάσιο θα γίνει σύντομα. Στο μεταξύ, τι να κάνουμε; Θέλουμε ρεύμα ή δεν θέλουμε; – Θέλουμε. Θέλουμε να δουλεύουμε; – Θέλουμε. Δεν πρέπει να τρώμε για να δουλεύουμε; – Ναι, βέβαια. Όταν τρώμε που πηγαίνουμε μετά; – Στην τουαλέτα, απαντάνε. Έτσι λοιπόν, όπως και εμείς βγάζουμε -συγνώμη- σκατά, το ίδιο κάνουν και οι μηχανές και βγάζουνε καυσαέρια”. Το αρπάζει ο Σωκράτης ο Σφυκάκης και την επομένη γράφει πηχαίο τίτλο “Ηκούσθη η λέξις του Καμπρόν εις το Δημοτικόν Συμβούλιο της Χίου”. Ήταν ωραίος ο Σωκράτης…«

Η «Ηλεκτρική» του Βροντάδου (δεξιά) στους 3 Μύλους. Το κτήριο διατηρείται μέχρι και σήμερα.
Κουλούρα καλωδίων μπροστά από τον κινηματογράφο «Αστέρα»

Η έλευση της ΔΕΗ στη Χίο είχε ως αποτέλεσμα την σημαντική μείωση του κόστους ηλεκτροδότησης των νοικοκυριών και παράλληλα την θεαματική αύξηση της ζήτησης. Ήδη, από το 1956 η ΔΕΗ είχε εισαγάγει ενιαίο τιμολόγιο για την προώθηση του οικιακού εξηλεκτρισμού, που ήταν σημαντικά φθηνότερο από τα τιμολόγια των τοπικών εταιρειών, που ήταν απαγορευτικά για τη χρήση μαγειρείων.

«Παλιά για να πάρεις ρεύμα, έπρεπε να σκάσεις παραδάκι στον ανάδοχο, να λαδώσεις και τον ίδιο και το σινάφι. Τότε πληρώνανε την κιλοβατώρα ακριβά, πχ 8 δραχμές. Ήρθε η ΔΕΗ και έδωσε αβέρτα – κουβέρτα ρεύμα, πέσανε όλοι με τα μούτρα, αγοράσανε συσκευές, έγινε μπαμ, ζήτηση μεγάλη, οπότε κάθε τρεις μήνες έπρεπε να κουβαλάμε μηχανές για να ενισχύουμε το εργοστάσιο» μας είπε ο κ. Τζεβελέκος για την εποχή εξηλεκτρισμού της Χίου, απ’ την οποία δεν έλειψαν οι συνήθεις λαμογιές. «Δινόντουσαν επιδοτήσεις για την επέκταση του δικτύου. Οι μεσάζοντες έπαιρναν την επιδότηση, αλλά έβαζαν τις μισές κουλούρες».

Για να καλυφθεί η αύξηση της κατανάλωσης, η ΔΕΗ αναβάθμιζε συνεχώς το παλιό εργοστάσιο στα Ταμπάκικα, το οποίο είχε εξαγοράσει το 1962. Όταν ο χώρος του εργοστασίου ήταν πια προφανές ότι δεν επαρκούσε, η ΔΕΗ αποφάσισε την κατασκευή ενός νέου εργοστασίου.

Το καινούργιο εργοστάσιο της ΔΕΗ στο Κοντάρι άρχισε να χτίζεται το 1967. Όταν ξεκίνησε η λειτουργία του είχε εγκατεστημένη ισχύς μόλις 6 MW. Το 1972 έγινε επαύξηση στην ισχύ του με νέες κτιριακές και μηχανολογικές εγκαταστάσεις 14 MW. «Επιλέχθηκε αυτή η περιοχή γιατί τότε ήταν ερημιά και κανείς δεν προέβλεπε ότι θα αναπτυχθεί γιατί δεν ήταν και τόσο όμορφη, οπότε όλοι έλεγαν ότι δεν τρέχει τίποτα. Φαντάζομαι τώρα θα έχουν χτιστεί διάφορα» μας είπε ο κ. Τζεβελέκος για το εργοστάσιο και μας εξιστόρησε με τον δικό του γλαφυρό τρόπο έναν αστείο διάλογο που διαδραματίστηκε κατά την παραλαβή των μηχανών του εργοστασίου από τους εκπροσώπους της εταιρείας κατασκευής.

Μηχανή των αρχών της δεκαετίας του 1970 που βρίσκεται ακόμα σε λειτουργία στον ΑΣΠ Χίου στο Κοντάρι

«Βάζαμε στο εργοστάσιο μηχανές της Fiat. Δύο των 1000 ίππων και δύο των 500 ίππων για να γίνονται συνδυασμοί, ανάλογα με τις ανάγκες του 24ώρου. Είχαν έρθει οι εκπρόσωποι και ένας τεχνικός της εταιρείας της Fiat, για να δείξουν πως δουλεύουν καλά οι μηχανές. Είχαν πέσει οι πρώτες υπογραφές από τον Ιταλό τεχνίτη και τον δικό μας και έμενε να υπογράψουν οι ανώτεροι στην ιεραρχία για να να παραληφθούν οι μηχανές… Πίεζε ο Ιταλός να υπογράψει ο μαστροΜανώλης ο Καρακούρος, πίεζε πίεζε, οπότε κάποια στιγμή ο μαστροΜανώλης δεν κρατήθηκε και του λέει «Prima vedere και μετά parlare παλιοκερατά»… Prima vedere και μετά parlare… του πέταξε και το παλιοκερατά. Αν δεν υπήρχε ο μαστροΜανώλης δύσκολα κάποιος θα τα φέρνε πέρα. Όταν πήρε σύνταξη, παρέλασαν 3-4 στο πόστο του στο παλιό εργοστάσιο, αλλά δεν άντεξαν για πολύ.»

«Πάντα χωρίς γραβάτα και με ανοιχτή την πόρτα του γραφείου»

Ο κ. Τζεβελέκος είχε μια ιδιαίτερη σχέση με τους εργαζομένους στη ΔΕΗ, με πολλούς από τους οποίους είχε δεθεί και τους ένιωθε σαν οικογένειά του. «Οι άνθρωποι δεν είχανε ξαναδεί διευθυντή… Ακούγανε διευθυντής της εφορίας, διευθυντής της αστυνομίας και νομίζανε ότι θα ερχότανε κάνας κέρβερος που θα τους διέταζε και θα τους έβαζε να παιδεύονται. Εγώ πάντα ήμουν ο Διευθυντής χωρίς γραβάτα και με ανοιχτή την πόρτα του γραφείου μου.» μας είπε και σημείωσε ότι οι εργαζόμενοι με την αυταπάρνησή τους ήταν αυτοί που τον έβγαζαν αυτοπρόσωπο σε κάθε πρόκληση που συναντούσε στη δουλειά του. «Υπήρχε μια γενιά μηχανικών εκείνα τα χρόνια που ήταν αφοσιωμένοι στη δουλειά τους. Διαφορετικά δεν θα μπορούσαν να εργαστούν όλα αυτά τα χρόνια, σε εκείνες τις συνθήκες. Για να δεχθείς εκείνα τα χρόνια να δουλέψεις στη ΔΕΗ, μέσα στα βουνά, μέσα στα λαγκάδια, ήταν μια μεγάλη ταλαιπωρία όχι μόνο σωματική, αλλά και ψυχική… Είχαμε ευθύνες. Δεν μπορείς να έχεις άνετα την ευθύνη ενός παλιού δικτύου, μιας παλιάς μηχανής που ανά πάσα στιγμή μπορεί να χαλάσει, να προκαλέσει ατύχημα» μας τόνισε.

Το Επιτελείο: H ομάδα νέων Μηχανικών εξειδικευμένων στις μελέτες δικτύων. «Όργωσαν κυριολεκτικά το νησί με το σαράβαλο ταξί του Κώστα Μισετζή, του μοναδικού ταξιτζή που δεχόταν να πάει στα απομακρυσμένα χωριά λόγω των ανύπαρκτων δρόμων». Δεύτερος από αριστερά ο κ. Τζεβελέκος.

Ο ίδιος, δείγμα της αφοσίωσης στο έργο που είχε αναλάβει, έχει να θυμάται την ημέρα που γεννήθηκε ο γιος του στη Χίο, εκείνος έπρεπε να ταξιδέψει στην Μυτιλήνη! «Γεννήθηκε ο Παναγιώτης γύρω στις 7-8 το πρωί και εγώ το απόγευμα στις 7 έπρεπε να πάρω το καράβι να πάω στη Μυτιλήνη να πάω να αναλάβω τη Διεύθυνση Μυτιλήνης – Χίου. Βρε αμάν, βρε ζαμάν… τίποτα. Στο καράβι από τον Πειραιά ερχότανε όλο το επιτελείο για τις τελετές και τα πανηγύρια… Άφησα το λίγων ωρών παιδί μου και πήγα στη Μυτιλήνη. Επέστρεψα την επομένη, αμέσως μόλις έφυγε η κουστωδία» μας αφηγήθηκε, ενώ δεν ξεχνά και τον «αγώνα δρόμου» που έκανε για να προλάβει… τον γάμο του. «Φτιάχναμε βάσεις στο παλιό εργοστάσιο και έπρεπε να τελειώναμε το Σάββατο. Βάζουν τα δυνατά τους τα παιδιά και πραγματικά γύρω στις 6:30 το απόγευμα είχαμε τελειώσει. Φεύγω από το εργοστάσιο και πάω κατευθείαν στο καράβι, όπως ήμουν με τα τσιμέντα. Στο καράβι το «Κρήτη» με ξέρανε οι καμαρότοι και μου παραχωρήσανε καμπίνα και λουτρό, οπότε πλύθηκα. Είχα πάρει μαζί μου ρούχα και άλλαξα. Φθάνω το πρωί στον Πειραιά και μετά πάω κατευθείαν στο σπίτι μου το πατρικό στα Σεπόλια. Το απόγευμα παντρευόμουνα».

Ο κ. Τζεβελέκος και η οικογένειά του σε Χριστουγεννιάτικη γιορτή στη Χίο

«Δεν μπορώ να ξεχάσω τον Μανώλη τον Καρακούρο, τον μηχανοστασιάρχη του εργοστασίου στα Ταμπάκικα. Από τα δίκτυο τον μαστροΝίκο τον Ξυλά, τον εργοδηγό, που πήρε σύνταξη και μετά πέθανε… Τον ξεβγάλαμε από το σπίτι του στο Φρούριο με το land rover για να τον ακουμπήσουμε. Μια ομάδα από ανθρώπους καταπληκτικούς, ο Στέλιος ο Παντέλαρος, ο Γιώργος ο Λιτσάκης, ο Γιάννης ο Φλάμος, ο Βασίλης ο Φιστές, ένα σκυλί παιδί στη δουλειά που έμαθα ότι πέθανε πολύ νέος και άλλα παιδιά. Στο γραφείο ήταν ο αδερφός του Μανώλη του Καρακούρου, ο Χριστόφορος, ψηλός, στυλάτος, σοβαρός πάντα, το Πολιτιμάκι, δεν θυμάμαι το επώνυμό της, που την είχαμε διαχειρίστρια, κρατούσε το ταμείο. Περάσανε αρκετοί άνθρωποι, με τους οποίους πραγματικά ήμασταν μια οικογένεια» αναπόλησε συγκινημένος όταν του ζητήσαμε να μας αναφέρει ποιους από τους τότε εργαζομένους της ΔΕΗ θυμάται σήμερα, 50 χρόνια μετά και μας εκμυστηρεύτηκε άλλο ένα περιστατικό με πρωταγωνιστή τον ίδιο και τον αγαπητό του φίλο μαστροΜανώλη Καρακούρο.

«Ο μαστροΜανώλης ήταν από μικρό παιδί μέσα στη μουτζούρα. Άδικα πλενότανε. Τα γράσα και τα μηχανόλαδα είχαν χωθεί κάτω από το πετσί του. Ήταν για μένα ο πρώτος καιρός δουλειάς εκεί. Κάθε πρωί με υποδέχοταν με ένα «καλημέρα σας κύριε Διευθυντά». Πέρασαν έξι μήνες όταν του έλυσα το πρόβλημα μιας σοβαρής ζημιάς στην VIVIAN 600HP (που την έλεγε «ΝΙΝΙΑΝ»). Το άλλο πρωί ο μαστροΜανώλης με υποδέχθηκε με ένα «Καλημέρα μαστροΓιάννη». Ένιωσα ότι εκείνη την μέρα πήρα στην πραγματικότητα το δίπλωμά μου».

Ο αειθαλής Γιάννης Τζεβελέκος σήμερα

Πηγές

  • Φωτογραφικά αρχεία Γιάννη Τζεβελέκου, Δημήτρη Κωνσταντινίδη, Βαγγέλη Χαρίτου
  • Διδακτορική διατριβή Βασίλη Ευαγγελίδη, Ιστορία του Εξηλεκτρισμού της Αγροτικής Ελλάδας, ΕΜΠ
  • 10.516 μέρες: Ιστορία της νεοελληνικής Χίου 1912 -1940, Γιάννης Μακριδάκης, Κέντρο Χιακών Μελετών Πελινναίο 2007
  • Τετράδια Μνήμης 1927 Χίος, επιμέλεια Γιάννη Μακριδάκη Εκδόσεις «Πελινναίο»
  • Wikipedia, Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού, ανακτήθηκε στις 1/11/2017
  • Ο κύκλος που έκλεισε, Ομάδα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Γυμνασίου Βροντάδου, επιμέλεια Στέλλας Τσιροπινά, Χίος 2001
  • Φυλλάδιο ΔΕΗ για ΑΣΠ Χίου

Κάτοικος Χίου

Συζήτηση2 Σχόλια

  1. Νικος Ζοβανος

    Με Τζεβελέκος πείτε μας και τις αναμνήσεις σας και για την Ηλεκτρική της Αιγνουσας.

Άφησε σχόλιο