Την Κυριακή, 1 Φεβρουαρίου, ο Σύλλογος Κουρουνιωτών-Εγρηγοριανών Χίου έκοψε την πρωτοχρονιάτικη πίτα του στην αίθουσα Corfu του Ξενοδοχείου Metropolitan. Τιμώμενο πρόσωπο φέτος ήταν ο Γρηγόρης Σπανός.
Στη γεμάτη από συγχωριανούς και φίλους αίθουσα μίλησε ο Νίκος Στουπάκης για το συγγραφικό έργο του εκλεκτού εκπαιδευτικού και προβλήθηκε αναφορά-ομιλία του Κώστα Φραγκομίχαλου για το εκπαιδευτικό, κοινωνικό και πολιτιστικό έργο του Γρ. Σπανού.
Ακολουθεί η ομιλία του Νίκου Στουπάκη:
Αγαπητοί φίλοι και φίλες, Καλή Χρονιά!
Οι πιο εύστοχες τιμητικές διακρίσεις είναι αυτές που απονέμονται σε πνευματικούς ανθρώπους. Γιατί εκείνοι είναι κυρίως που τιμούν τον τόπο τους και γι’ αυτούς μπορούν δίκαια να είναι υπερήφανοι οι συμπατριώτες τους.
Έτσι λοιπόν, δεν δίστασα ούτε στιγμή ν’ αποδεχθώ την πρόσκληση από το Σύλλογό σας να πω δυο λόγια για το έργο του εκλεκτού φιλολόγου και ιστορικού, εκπαιδευτικού και συγγραφέα Γρηγόρη Σπανού –κυρίως για το συγγραφικό του έργο. Η αυθόρμητη επιθυμία μου, δεν σας κρύβω πως ενισχύθηκε, γιατί ξαναδιαβάζοντας τα βιβλία κι όλα τα υπόλοιπα δημοσιεύματα του Γρηγόρη, βεβαιώθηκα πως είχα μπροστά μου ένα σημαντικό έργο, όχι φυσικά μόνο για την έκτασή του, αλλά κυρίως για την ποιότητά του.
Ο συγγραφέας ασχολήθηκε πολύ με την ιδιαίτερη πατρίδα μας, τον τόπο και τους ανθρώπους του. Και είναι ιδιαίτερα σπουδαίο αυτό για την εποχή μας, που αναζητούμε λύσεις για τη σύγχρονη κρίση· συνέχεια διαπιστώνουμε ότι η φυσιογνωμία του νησιού μας και η ζωή των ανθρώπων που έζησαν σ’ αυτό, μάς δίνουν απαντήσεις για να καταλάβουμε το παρελθόν, να ζήσουμε χωρίς φόβο το σήμερα και ν’ ατενίσουμε το μέλλον μας με ελπίδα. Δηλαδή είναι πραγματικά “ὄλβιος ὅστις τῆς ἱστορίης ἔσχεν μάθησιν” (είναι ευτυχής ο άνθρωπος που ερευνώντας μαθαίνει ιστορία και διδάσκεται απ’ αυτήν).
Ελάτε νοερά να ξεφυλλίσουμε τα βιβλία του Σπανού. Κι ας αρχίσουμε μ’ αυτά που μάς μιλούν για τη Χίο στο πέρασμα του χρόνου και ύστερα, ας δούμε τις βιογραφίες εξαίρετων συμπατριωτών μας, που κληροδότησαν σε μας τον πλούτο τής ψυχής τους. Κι ακόμα, ας δούμε εντελώς συνοπτικά, πέρα από τα βιβλία, το πλήθος των άρθρων και των μελετών του, που δημοσιεύτηκαν σε έντυπα κάθε λογής.
Όλοι έχουμε κάποιες γνώσεις για την απελευθέρωση του τόπου μας από τους Τούρκους. Στο βιβλίο όμως του Γρηγόρη Η απελευθέρωση της Χίου το 1912 και ο Βροντάδος, θα λέγαμε πως ξετυλίγεται μπροστά μας η ηρωική μάχη του Αίπους και μας έρχονται ζωηρές οι εικόνες από τη συγκινητική βοήθεια του πληθυσμού στον αγώνα των Ελλήνων στρατιωτών. Τόσο η ιστορική αφήγηση του Σπανού όσο και τα κείμενα που παραθέτει ο ίδιος στην ενότητα ‘Η Χίος τραγουδά τη λευτεριά της’, είναι βασισμένα σε πάμπολλα γραπτά τεκμήρια αλλά και προφορικές μαρτυρίες.
Το βιβλίο Τα Αγιάσματα της Χίου και η Ιερά σκήτη Ευαγγελίστριας κάνει τους αναγνώστες ν’ αγαπήσουν πραγματικά την όμορφη Βορειοχωρούσικη περιοχή και το μοναστηράκι της Ευαγγελίστριας. Να νοιώσουν τη θετική αύρα του τόπου με τις θερμές πηγές και το υδροθεραπευτήριο. Να λαχταρήσουν να δουν το ηλιοβασίλεμα μέσα σ’ εκείνη την εξαίσια φύση, να νοιώσουν τη μυρωδιά των θάμνων και ν’ ακούσουν το τραγούδι της θάλασσας, τραγούδι ζωής και αθανασίας. Λυπόμαστε όταν σκεφτόμαστε τις θλιβερές συνέπειες των μεταλλείων της Κεράμου εξαιτίας λαθών στα μέτρα προστασίας, θαυμάζουμε όμως και τον δυναμικό κτήτορα της Ιεράς Σκήτης, τον παπα Μακάριο από τον Εγρηγόρο, για τις πράξεις του και τη σπουδαία αντιστασιακή δράση τον καιρό της Κατοχής.
Κρατώντας πάλι το έργο Ο Αριούσιος οίνος – το κρασί της Χίου, θυμόμαστε το συναρπαστικό ταξίδι του περίφημου κρασιού σ’ όλο τον αρχαίο κόσμο μέσα στους χιώτικους αμφορείς και τη φήμη του μέχρι της μέρες μας.
Ένα άλλο ενδιαφέρον βιβλίο του Γρηγόρη Σπανού είναι Ο βομβαρδισμός του πλοίου του Ερυθρού Σταυρού WIRIL […]. Παρακολουθεί ο αναγνώστης νοερά το χτύπημα από τα συμμαχικά αεροπλάνα του καραβιού της ελπίδας μέσα στο λιμάνι της Χίου το 1944, που ήρθε να φέρει τρόφιμα στον πεινασμένο κόσμο. Αισθάνεται τον πανικό των κατοίκων, μοιράζεται τη θλίψη για τα θύματα του ακατανόητου βομβαρδισμού και προσπαθεί να βρει ‘ποιος έφταιξε’ διαβάζοντας όλες τις απόψεις και τα σχόλια που παραθέτει ο συγγραφέας.
Είναι αδύνατο αυτή την ώρα να παρουσιάσει κανείς όπως θα ’θελε όλα τα βιβλία του Γρηγόρη. Εξοικονομώντας χρόνο για τη β΄ ενότητα, τις ιστορικές βιογραφίες, να απαριθμήσω τα παρακάτω εξίσου αξιόλογα ιστορικά πονήματά του:
– Το Προξενείο της Χίου στον καιρό της τουρκοκρατίας, εργασία βασισμένη σε επίσημα έγγραφα γεμάτα πληροφορίες για την τότε πολιτική, οικονομική και κοινωνική κατάσταση του νησιού μας.
– Το Χρονικό του Λιβανείου Γυμνασίου Καρδαμύλων, τεκμηριωμένο σε αρχειακό υλικό, για την ιστορία του Σχολείου και γενικότερα των εκπαιδευτικών πραγμάτων του τόπου μας.
– Το Χρονικό του χιώτικου Προσκοπισμού, μια όμορφη εξιστόρηση της προσκοπικής ζωής και δράσης μέχρι τη δεκαετία του ’50.
– Κι ακόμη, το εντυπωσιακό για την πληρότητα της ύλης του βιβλίο για τον Φιλοτεχνικό Όμιλο Χίου, γεμάτο ειδήσεις για το πρώτο πολιτιστικό Σωματείο καθώς και την πνευματική ζωή της ιδιαίτερης πατρίδας μας.
Ξεφυλλίζουμε τώρα και τα υπόλοιπα βιβλία. Αυτό που μας κάνει εντύπωση είναι ότι διαλέγει ο συγγραφέας να γράψει βιογραφίες συμπατριωτών μας που διακρίθηκαν στην κοινωνία για το ήθος και την προσφορά τους. Πρώτος ο Γεώργιος Μαδιάς, ο Καρδαμυλίτης Γυμνασιάρχης, που “απαθανατίστηκε”, όπως εύστοχα έχει γραφεί, για την αρετή της ζωής και το πνεύμα του. Η εξιστόρηση του βίου του αναδεικνύει με λαμπρό τρόπο την ευρύτητα της σκέψης, την ευσυνειδησία, καθώς και το πλούσιο εκπαιδευτικό και κοινωνικό του έργο.
Αλλά και η περιγραφή της πορείας του Αντωνίου Στεφάνου προκαλεί θαυμασμό: το φτωχόπαιδο του Βροντάδου κατάφερε κάτω από αντίξοες συνθήκες να σπουδάσει, ν’ αφοσιωθεί στην έρευνα, την επιστήμη, την εκπαίδευση και βέβαια την αρχαιολογική προστασία και ανάδειξη του νησιού μας.
Κι άλλες δύο ιστορικές βιογραφίες: Η μία του Αλέξανδρου Παχνού, του έντιμου Χιώτη πολιτικού με τη μεγάλη μόρφωση, το φιλελεύθερο πνεύμα, την ηπιότητα του χαραχτήρα και τη φωτεινή πορεία. Και η δεύτερη, του Νίκου Ζορμπά, του άξιου πολιτικού αντιπροσώπου μας στο ελληνικό Κοινοβούλιο με την πολυσχιδή δράση και τη γόνιμη διαδρομή.
Κρατώντας ένα σχετικά πρόσφατο βιβλίο του Γρηγόρη Σπανού, τις Βρονταδούσικες προσωπογραφίες, θαυμάζω ακόμα μια φορά τον ακάματο συγγραφέα για τη δουλειά του: είναι είκοσι έξι, πληρέστατα, βιογραφικά σημαντικών αείμνηστων μορφών του Βροντάδου, με εργογραφίες και σχόλια.
Κλείνοντας τη σειρά των αξιόλογων έργων θυμίζουμε την επιμέλεια του Γρηγόρη για να δημοσιευτούν βιβλία με κείμενα άλλων , όπως είναι η αφήγηση για το 1912 του ευπατρίδη Γεωργίου Χωρέμη, η αυτοβιογραφία του καθηγητή Αλέκου Καλούδη και τα ηθογραφήματα /ευθυμογραφήματα του Ευριπίδη Μπιλιράκη. Τέλος, τονίζουμε τα πάμπολλα άρθρα και τις μελέτες του συγχωριανού σας, δημοσιευμένα σε διάφορα έντυπα, με ποικίλα θέματα: ο Άμαντος και η Χίος, τοπωνυμικά Εγρηγόρου και Κουρουνίων, Μουσείο Φυσικής και Ιστορίας του Γυμνασίου Χίου κλπ, κλπ. …
Η ποιότητα των εργασιών του Γρηγόρη Σπανού είναι αναμφισβήτητη. Η ενδιαφέρουσα θεματολογία αλλά και οι αρετές της γραφής του μάς ελκύουν από την πρώτη στιγμή. Άλλωστε εκτιμούμε την επιστημονική του μέθοδο: αντικειμενικότητα, χρήση πολυάριθμων ιστορικών πηγών (εφημερίδες, αρχεία, περιοδικά, προφορικά πειστήρια) αλλά και κριτική στάση και διασταύρωσή τους. Σε αρκετά σημεία γίνεται διάλογος με τον αναγνώστη, που αφήνεται ελεύθερος να βγάλει τα συμπεράσματά του.
Η αδιάκοπη αναζήτηση της αλήθειας και η εντιμότητα της ιστορικής αφήγησης του καλού μας φίλου συνδυάζονται με τη σαφήνεια, την καθαρή δομή και τη λιτότητα στο λόγο, ο οποίος βέβαια, όποτε πρέπει, γίνεται λογοτεχνικός.
Αγαπητέ Γρηγόρη,
Σ’ ευχαριστούμε για το μόχθο, τις έρευνες και το πλούσιο έργο που μας χάρισες. Να είσαι καλά και να συνεχίσεις έτσι για πολλά χρόνια ακόμη!
Νίκος Στουπάκης, δ.φ.