Ο Κοραής, οι δάφνες και ο «φυλακισμένος» Αργέντης

γράφει «Ο υπερευαίσθητος»

Τελικά στη Χίο ο καθένας κάνει ο,τι του αρέσει, αδιαφορώντας πιθανώς αν παρανομεί, αν καταστρέφει έργα τέχνης. Πως αλλιώς μπορεί να εξηγηθεί η πράξη του προέδρου και του εφορευτικού συμβουλίου της Δημόσιας κεντρικής βιβλιοθήκης Χίου «Κοραής», της φύτευσης δηλαδή δαφνών πίσω από τον ανδριάντα του Κοραή, καταστρέφοντας μέρος του βοτσαλωτού δαπέδου που καλύπτει τον υπαίθριο χώρο μπροστά από τη κιβωτό του πνεύματος του τόπου μας.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή, πηγαίνοντας πολλά χρόνια πίσω: Ο σεισμός του 1881, εκτός του μεγάλου αριθμού θυμάτων, υπήρξε καταστροφικός και για το δομημένο περιβάλλον του νησιού. Ανάμεσα στα κατεστραμμένα κτίρια της πόλης της Χίου, συγκαταλεγόταν και η βιβλιοθήκη, που είχε ιδρυθεί το 1792 με την υποστήριξη του ίδιου του Κοραή και είχε ζήσει ήδη μια καταστροφή, τη πυρπόληση της από τους Οθωμανούς το 1822. Οι Χιώτες της διασποράς με τη χαρακτηριστική ευρύτητα πνεύματος και την απεριόριστη αγάπη προς τη γενέθλια γη, ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα για την αποκατάσταση της βιβλιοθήκης κι έπειτα από μόλις τέσσερα χρόνια μετά την καταστροφή, το νέο κτίριο ήταν έτοιμο. Το 1920 ο χώρος μπροστά από τη βιβλιοθήκη και το Παρθεναγωγείο, στρώθηκε με βοτσαλωτό, από τα πιο ενδιαφέροντα της πόλης, σωζόμενο μέχρι της μέρες μας. Το συγκεκριμένο δάπεδο είναι σημαντικό, επειδή ο τεχνίτης κατάφερε να προσαρμόσει τα αυστηρά γεωμετρικά σχέδια της τέχνης του σε έναν ακανόνιστο χώρο, με εντυπωσιακή επιδεξιότητα. Το 1939 φιλοτεχνήθηκε ο ανδριάντας του Κοραή, από τον γλύπτη Γιάννη Παππά (1913-2005). Η τοποθέτηση του αγάλματος επέφερε καταστροφή τμήματος του βοτσαλωτού δαπέδου, όμως η επιλογή του σημείου τοποθέτησης του αγάλματος δεν ήταν τυχαία, μα σοφά υπολογισμένη: Επελέγη να καταστραφεί τμήμα που κοσμούνταν με το «δευτερεύον» επαναλαμβανόμενο θέμα των δίχρωμων εναλλασσόμενων τετραγώνων, χωρίς όμως να διαταραχθεί το «αστέρι» που στις γωνίες του τετράγωνου πλαισίου του είχαν γραφεί τα τέσσερα αριθμητικά ψηφία της χρονολογίας κατασκευής 1920. Για να απαλυνθεί η εντύπωση της καταστροφής, η έδρα της βάσης του ανδριάντα, καλύφθηκε με βοτσαλωτό, με το παρόμοιο σχέδιο των ρόμβων. Εξάλλου, το βοτσαλωτό ήταν περίπου είκοσι ετών, δηλαδή σχετικά πρόσφατο και ίσως το συνεργείο που το κατασκεύασε να πραγματοποίησε και την αποκατάσταση των φθορών.

Έτσι πέρασαν τα χρόνια, εποχές ευτυχίας, δυστυχίας, αμεριμνησίας, περισυλλογής. Όμως το βοτσαλωτό, ο Κοραής και η βιβλιοθήκη, παρέμειναν από τις σταθερές αξίες καλαισθησίας της πόλης, στοιχεία αδιατάρακτα, αισθητική μιας άλλης πιο ανθρώπινης εποχής, μέσα στη πολύβουη και μεταλλασσόμενη διαρκώς πόλη. Όμως έρχονται στιγμές που με μια απόφαση όλα μπορούν να ανατραπούν, ακόμα και εκείνα που μας συντροφεύουν με την ομορφιά τους στην καθημερινή μας οπτική πραγματικότητα, ακόμα κι εκείνα που θεωρούμε αναλλοίωτα στο χρόνο, που θεωρούμε δεδομένα. Η καταστροφή μέρους ενός έργου τέχνης δεν είναι μοναδική για τα δεδομένα της Χίου, αφού έχει επαναληφθεί κατά το παρελθόν τόσο από ιδιώτες, όσο και από τη τοπική αυτοδιοίκηση, καταπατώντας τους νόμους για την προστασία τους. Προκαλεί όμως αλγεινή εντύπωση πως η απόφαση για τη νέα καταστροφή, δε προήλθε από τους «συνήθεις ύποπτους» μα από τη διοίκηση ενός πνευματικού φορέα, που είναι ταυτόχρονα φορέας παιδείας και πολιτιστικής εξύψωσης των Χιωτών. Με μια πρωτοφανή απόφαση, στο πλαίσιο ενός τάχα ευπρεπισμού του περιβάλλοντος χώρου της βιβλιοθήκης, αδιαφορώντας για τους νόμους που σχετίζονται με τη προστασία των μνημείων και την ιστορία του τόπου, η διοίκηση της βιβλιοθήκης αποφάσισε να υποβαθμίσει δυο έργα τέχνης σε μια κηρυγμένη ζώνη προστασίας, το προαύλιο της βιβλιοθήκης της Χίου. Το ένα είναι βεβαίως το βοτσαλωτό, αφού απώλεσε ένα τμήμα του, από τα πιο σημαντικά, τη χρονολογία κατασκευής του, ενώ είναι βέβαιο πως η επέμβαση και οι ρίζες των φυτών θα αποδυναμώσουν το υπόστρωμα του, με αποτέλεσμα μεσοπρόθεσμα την αποκόλληση βότσαλων. Σημειωτέον πως οι χωρίς άδεια εργασίες συνεχίστηκαν και μετά τη διαταγή διακοπής τους από την αρμόδια υπηρεσία αρχαιοτήτων. Το βοτσαλωτό δάπεδο, παρουσιάζει πράγματι φθορές όπως καθιζήσεις, που οφείλονται στη μακροχρόνια απουσία συντήρησης και σε κακό χειρισμό των οχημάτων που σταθμεύουν μπροστά στη βιβλιοθήκη.

Ο ανδριάντας του Κοραή είναι, το δεύτερο καταστραφέν έργο τέχνης, αν και οι υπεύθυνοι της βιβλιοθήκης θεωρούν πως με τον τρόπο αυτό το προβάλλουν: Ο γλύπτης, φιλοτέχνησε ένα γλυπτό τρισδιάστατο, με θέαση από όλες τις πλευρές του. Σε αυτό συνηγορούν τόσο η θέση του, μακριά από τοίχους και βλάστηση, όσο και οι λεπτομέρειες από το χέρι του Γιάννη Παππά στην οπίσθια όψη του, που πλέον δε θα είναι εμφανής από απόσταση. Αργότερα με την ανάπτυξη των δαφνών, θα χαθεί και η μνημειακότητα του γλυπτού, όταν αυτές το ξεπεράσουν σε ύψος. Εάν το εφορευτικό συμβούλιο της βιβλιοθήκης επιθυμούσε τη προβολή του ανδριάντα Κοραή, με πράξεις που ουσιαστικά το βλάπτουν αντί να το αναδεικνύουν, θα φρόντιζε να καθαριστεί από παλαιότερους βανδαλισμούς με χρώμα και θα αποκαθιστούσε με ορθό τρόπο τα σπασμένα και προχείρως αποκαταστημένα τμήματα στα χέρια και στο πρόσωπο. Ένα έργο τέχνης είναι αυτόφωτο. Δεν έχει ανάγκη από δήθεν προβολή. Συμπυκνώνει την τέχνη του δημιουργού του και ο σεβασμός στις επιλογές του καλλιτέχνη ως προς το χώρο και τον τρόπο τοποθέτησής του αποτυπώνει τη στιγμή της σύλληψης της μορφής του έργου.

Πόσοι από τους Χιώτες που περνούν καθημερινά έξω από τη βιβλιοθήκη γνωρίζουν πως στον υπαίθριο χώρο της, υπάρχει ένα δεύτερο γλυπτό; Μια προτομή που κι εκείνη σχετίζεται με το κτίριο της βιβλιοθήκης; Μάλλον ελάχιστοι. Μάλλον ακόμα και οι κατά καιρούς διευθύνσεις της βιβλιοθήκης την έχουν ξεχάσει, αφού φωτογραφία της απουσιάζει ακόμα και από την ιστοσελίδα της. Η προτομή βρίσκεται εντός καγκελόφραχτου τμήματος στα νότια του κτιρίου της βιβλιοθήκης και το πρόσωπο που απεικονίζει, δεν είναι άλλο από τον Φίλιππο Παντελή Αργέντη, τον ιδρυτή του Λαογραφικού μουσείου της πόλης μας, που στεγάζεται στον όροφο του κτιρίου. Άραγε θα υπάρξει ενδιαφέρον για τη προτομή ενός καλλιεργημένου ευπατρίδη και παθιασμένου χιολάτρη, που σε ολόκληρη τη ζωή του μοχθούσε για τη διάσωση του λαϊκού πολιτισμού και τη καταγραφή της ιστορίας του νησιού;