Manuel Vazquez Montalban «Γκαλίντεθ Το ανώφελο Πρόσωπο του θανάτου»
Εκδόσεις Πάπυρος Letras, 2009
Σκέφτομαι πολλές φορές τη σοφή ρήση ενός παλιού φίλου, «όσο καθυστερείς να ξεκινήσεις το διάβασμα ενός βιβλίου ίσως τελικά να είναι καλύτερα». Αυτό μου συνέβη με τον «Γκαλίντεθ» του Manuel Vazquez Montalban. Αφημένο από το 2009 στο ράφι της βιβλιοθήκης μου περίμενε την κατάλληλη στιγμή. Κι αυτή η στιγμή ήρθε τις προάλλες, όταν αποφάσισα μετά από καιρό να βυθιστώ ξανά στους κόσμους του πληθωρικού Καταλανού συγγραφέα. Αυτό το ταξίδεμα θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας, μιλώντας για ένα εμβληματικό μυθιστόρημα (Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας 1992).
Ο Χεσούς Ντε Γκαλίντεθ, εξόριστος Βάσκος από τους ηττημένους του Ισπανικού Εμφυλίου, ζει στην πέρα του Ατλαντικού εξορία του, αρχικά στον Άγιο Δομίνικο και αργότερα στις ΗΠΑ. Ιδεαλιστής και ταγμένος στον αγώνα για την υπεράσπιση της δημοκρατίας όπου γης, εκδίδει μια διατριβή όπου καταγγέλλει τον αιμοσταγή παρανοϊκό δικτάτορα του Αγίου Δομίνικου Ραφαέλ Λεόνιδας Τρουχίγιο. Ανάβει έτσι τη θρυαλλίδα του χαμού του, αρχικά με την απαγωγή του 1956 από τη Νέα Υόρκη και με την επακόλουθη εξαφάνιση του.
Το 1961 ο Τρουχίγιο δολοφονείται, ακολουθεί μια ελεγχόμενη μετάβαση στην «δημοκρατία», ωστόσο η υπόθεση Γκαλίντεθ αποσιωπάται, συγκαλύπτεται. Αρκετά χρόνια αργότερα το 1988, μια αμερικανίδα ερευνήτρια η Μύριελ Κόμπτον, εκπονώντας τη διδακτορική διατριβή της σχετικά με την «Ηθική της Αντίστασης», εισχωρεί στο σκοτεινό κόσμο της εξαφάνισης του Γκαλίντεθ. Οι μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ, που ευθύνονται για την εξαφάνιση του Βάσκου αγωνιστή, έχουν κάθε συμφέρον να κρατήσουν την υπόθεση στο σκοτάδι με κάθε μέσο, βάζοντας στη θέση του θύματος πλέον τη Μύριελ.
Ο Μονταλμπάν, με την πληθωρική, σχεδόν μπαρόκ, πρόζα του συνθέτει μια πολυεπίπεδη τοιχογραφία πλούσια σε χώρους, χαρακτήρες, καταστάσεις, συναισθήματα, εικόνες, μυρωδιές, μουσικές, ποίηση. Με μια πολύ-πρισματική προσέγγιση, όπου οι οπτικές γωνίες, τα πρόσωπα της αφήγησης, οι χρόνοι των γεγονότων εναλλάσσονται διαρκώς, η ιστορία μετατρέπεται σε ένα ιδιόρρυθμο και «μαστόρικα» φτιαγμένο Καλειδοσκόπιο.
Ταυτόχρονα, η αλλαγή των τόπων όπου λαμβάνουν χώρα οι πράξεις, εντάσσεται στην ποιητική της αποδημίας που χαρακτηρίζει τον Μονταλμπάν (με αποκορύφωμα την ημιτελή «Χιλιετία»). Χώρα των Βάσκων, Μαδρίτη, Άγιος Δομίνικος, Νέα Αγγλία, Νέα Υόρκη, Μαϊάμι. Δοσμένα με βαθιά γνώση, εισχωρώντας στην αδιόρατη ουσία του κάθε χώρου, υπηρετούν τελικά μια δυναμική μετακίνησης, μια δυναμική αέναης αποδημίας. Η δράση είναι μοιρασμένη και γι’ αυτό ακριβώς ανέστια, όπως ανέστιος είναι ο κεντρικός ήρωας, ο εξόριστος Χεσούς Ντε Γκαλίντεθ.
Οι ήρωες, φιγούρες δουλεμένες σε βάθος και με λεπτομέρεια, ακολουθούν διαφορετικές τροχιές, μετακινούνται μέσα στο χώρο και στο χρόνο, συναντιούνται και απομακρύνονται, συγκρούονται αλλά στο βάθος αναζητούν τον προορισμό τους. Ειδικά η Μύριελ (αυτή η συμβολική «χήρα του Γκαλίντεθ») κινείται σε ένα ταξίδι αυτογνωσίας τελικά, με όλους τους κινδύνους που αυτό συνεπάγεται.
Όλα αυτά συντίθενται σε ένα «ανώτερο» επίπεδο. Όπου τελικά κυριαρχεί μια προβληματική για τη βία (την αναπόφευκτη, σχεδόν μοιραία βία) της πολιτικής εξουσίας. Και ναι μεν ο «Ευεργέτης» Τρουχίγιο, είναι μια ακραία αιμοσταγής και σχεδόν γκροτέσκ φιγούρα (σε στιγμές θυμίζει την «Αυτοβιογραφία του Στρατηγού Φράνκο»), αλλά και η βία των σκοτεινών μηχανισμών των δυτικών δημοκρατιών είναι παρούσα, «ιστορικά δικαιωμένη», και δυστυχώς πραγματική. Απέναντι σ’ αυτή τη βία το άτομο βρίσκεται εντελώς ανυπεράσπιστο και ευάλωτο, με μόνο εν τέλει όπλο την περηφάνια του, την αξιοπρέπεια του. Αυτό είναι και το νόημα των τελευταίων λόγων του Γκαλίντεθ μπροστά στους χασάπηδες του Τρουχίγιο: «Δεν ξέρω πόσος χρόνος ζωής μου απομένει. Είμαι ήδη νεκρός στην ουσία και θα ήθελα να ξεκαθαρίσω ένα πράγμα. Είμαι εκπρόσωπος της εξόριστης βασκικής κυβέρνησης στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ και εκτελώ καθήκοντα πληροφόρησης για λογαριασμό των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ. Είμαι Βάσκος, καθηγητής και συγγραφέας, κι αν ασχολούμαι με την πολιτική είναι γιατί με υποχρεώνει η ιστορία της πατρίδας μου να το κάνω. Γι’ αυτή την ιστορία βρίσκομαι εδώ, θύμα του αγώνα μου για τη δημοκρατία, κι εκφράζω τη διαμαρτυρία μου για τον απάνθρωπο τρόπο με τον οποίο με μεταχειριστήκατε».
Δεν είναι ένα εύκολο βιβλίο ο «Γκαλίντεθ». Απαιτεί εγρήγορση, παρακολούθηση της πλοκής και των παράλληλων εξελίξεων αλλά και τη συναισθηματική εμπλοκή, ακόμα και τη συνενοχή του αναγνώστη. Αλλά ακριβώς για όλους αυτούς τους λόγους είναι ένα βιβλίο γοητευτικό με ατόφια τη χαρά της ανάγνωσης.
