Η Ψαριανή «μητρόπολη»

0

του Βαγγέλη Χαρίτου

Άποψη του ναού από τα νότια

Στο κέντρο του οικισμού των Ψαρών, σε ένα υπερυψωμένο πλάτωμα, βρίσκεται ο ενοριακός ναός της Μεταμορφώσεως Σωτήρος. Είναι ίσως το παλαιότερο σωζόμενο κτίριο του νησιού και το διαχρονικό κέντρο λατρείας, αφού στο χώρο υπήρχε ναός ήδη από τα παλαιοχριστιανικά χρόνια.

Για τον ακριβή χρόνο ανέγερσης του ναού δεν σώζεται κάποια επιγραφή που να τον δηλώνει. Η επιγραφή πάνω από τη Κύρια πύλη του, αναφέρει ως έτος ανοικοδόμησης το 1885, αποτελεί ανάμνηση της ολοκλήρωσης της επισκευής του μετά τη καταστροφή του νησιού το 1824. Η αναφορά του Κωνσταντίνου Νικόδημου πως στο ναό της Μεταμορφώσεως λειτούργησαν Ρώσοι ιερείς κατά τα Ορλωφικά (1769-70), τοποθετεί με βεβαιότητα τη χρονολογία ανέγερσης του ναού πριν το έτος αυτό. Σύμφωνα με την αρχειακή έρευνα του πανοσιολογιότατου αρχιμανδρίτη π. Ιωακείμ Αρχοντού, πρώην εφημέριου της ενορίας των Ψαρών, ο ναός χρονολογείται γύρω στα 1840.

Οι κόγχες του Ιερού Βήματος εξωτερικά

Η επιγραφή πάνω από τη πύλη

Σύμφωνα με σποραδικά ευρήματα του προπερασμένου αιώνα, ο ναός της Μεταμορφώσεως καταλαμβάνει μέρος του χώρου που άλλοτε βρισκόταν η Παλαιοχριστιανική Βασιλική των Ψαρών. Ευρήματα όπως τμήμα ψηφιδωτού δαπέδου, καθώς και λείψανα ημικυκλικού τοίχου (αψίδα ιερού;), συνδέονται πιθανότατα με το Παλαιοχριστιανικό ναό.

Η Κύρια είσοδος

Κίονας. Διακρίνεται αριστερά η σκάλα προς το υπερώο.

Ο σημερινός ναός ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με υπερώο και τρούλο. Σε αντίθεση με τον όμοιου τύπου ναό του Αγίου Νικολάου, δε διαθέτει νάρθηκα. Εξωτερικά ο ναός είναι επιχρισμένος, με αποτέλεσμα να μη διακρίνεται ο τρόπος δομής του, καθώς και οι διάφορες κατά περιόδους επισκευαστικές φάσεις και προσθήκες, που είναι ορατές αλλά είναι αδύνατον να εντοπιστούν- λόγω του επιχρίσματος- τα γενεσιουργά αίτια.

Εσωτερική άποψη του τρούλου

Κίονες της πάνω σειράς.

Στις όψεις κυριαρχούν υψηλόκορμες παραστάδες που γεφυρώνονται με τόξα. Στο κέντρο των τυμπάνων τους ανοίγονται παράθυρα. Με τον τρόπο αυτό εξωτερικεύεται η εσωτερική διάρθρωση του ναού. Το κεντρικό κλίτος είναι υπερυψωμένο και καλύπτεται με ημικυλινδρική καμάρα, ενώ τα πλάγια με φουρνικά. Ο οκτάπλευρος τρούλος που επιστέφει το ναό έχει χαμηλές αναλογίες και μεγάλα ανοίγματα. Παράδοξο στοιχείο αποτελεί η εξωτερίκευση του τρόπου στήριξής του: Αντί να εδράζεται σε ένα τετράγωνο, είναι ορατά τα εξωράχια των τεσσάρων ημιχωνίων που τον στηρίζουν.

Οι κόγχες της ανατολικής πλευράς παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις: Οι δυο, κεντρική και νότια είναι πολυγωνικές με αβαθή αψιδώματα, ενώ η βόρεια είναι ημικυκλική, γεγονός που μάλλον μαρτυρεί διαφορετική φάση κατασκευής ή επισκευή. Η κάλυψη των οροφών γίνεται με επίχρισμα, ενώ είναι πιθανόν ο ναός να είχε αρχικά τη συνήθη κάλυψη των Ψαριανών ναών με λίθινες πλάκες.

Άποψη του τέμπλου

Εσωτερικό. Γενική άποψη.

Στο εσωτερικό του ναού, κίονες σε δυο αλλεπάλληλες σειρές που γεφυρώνονται από τόξα, διαμορφώνουν τη τρίκλιτη μορφή του ναού, καθώς και το υπερώο. Πιθανόν οι κίονες αυτοί να προέρχονται από τη παλαιοχριστιανική βασιλική και η ύπαρξη του υλικού αυτού να στάθηκε αιτία για την επιλογή του τύπου της τρίκλιτης βασιλικής με τρούλο και υπερώα. Το Ιερό Βήμα διαχωρίζεται από υψηλό κτιστό τέμπλο που πατά σε δυο μαρμάρινες βαθμίδες. Το τέμπλο αυτό δεν είναι αρχικό, αλλά κατασκευάστηκε κατά τις ανακαινιστικές εργασίες που ολοκληρώθηκαν το 1885. Πιθανόν να αντικατέστησε μαρμάρινο ή ξυλόγλυπτο. Το δάπεδο του ναού είναι στρωμένο με μάρμαρα που σώζονται στη δυτική πλευρά και μάλλον πρόκειται για το αρχικό δάπεδο, ενώ ο υπόλοιπος ναός είναι στρωμένος με τσιμεντένια πλακίδια μαύρα και λευκά, τοποθετημένα διαγώνια εναλλάξ. Δυο μαρμάρινες πλάκες σηματοδοτούν την ύπαρξη δυο ταφών του 19ου αιώνα. Η πρόσβαση στο υπερώο γίνεται είτε μέσω ξύλινης κλίμακας από το εσωτερικό του ναού, είτε από κτιστή εξωτερική, προσκολλημένη στη βόρεια πλευρά του ναού, που μάλλον είναι μεταγενέστερη. Σε αντίθεση με το ναό του Αγίου Νικολάου, το δάπεδο των υπερώων δεν στηρίζεται σε κτιστή κατασκευή αλλά είναι ξύλινο.

Ταφή πλοιοκτήτη, όπως μαρτυρά το ιστιοφόρο.

Ο τάφος του Μικέ Δομεστίνη.

Αν ο ναός λόγω της παλαιότητας και της ιστορικότητας του κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο, θα ανοίξει ο δρόμος για την ένταξή του σε κάποιο πρόγραμμα ώστε να αποκατασταθεί και να διερευνηθεί τόσο η ύπαρξη τοιχογραφικού διακόσμου, όσο και η δυνατότητα ανάδειξης στοιχείων της παλαιοχριστιανικής βασιλικής . Οι εργασίες είναι βέβαιο πως θα φέρουν στο φως τα καλά κρυμμένα μυστικά από την ιστορία του πολύπαθου κτίσματος.

Βοηθήματα

  • Αρχοντού Ιωακείμ Αρχιμανδρίτου: “Ο Ιερός ναός Αγίου Νικολάου Ψαρών” Εκδόσεις “Αφοι Βλάσση” 2007.
  • Νικοδήμου Κωνσταντίνου: “Υπόμνημα της Νήσου Ψαρών”Τυπογραφείο Δ.Α Μαυρομμάτη 1862, Επανέκδοση Βιβλιοπωλείο Διονυσίου Νότη Καραβία (Βιβλιοθήκη ιστορικών μελετών) Αθήνα 1982.
  • Περιοδικό 7 Ημέρες «Καθημερινή» Τα ηρωικά Ψαρά 27 Αυγούστου 1995.

Γεννήθηκε το 1982 στο Παλαιό Φάληρο Αττικής, με καταγωγή από τα Θυμιανά της Χίου. Από το 2005 ζει μόνιμα στη Χίο. Έχει εργαστεί ως Συντηρητής Αρχαιοτήτων στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα.

Άφησε σχόλιο