του Δημήτρη Αντωνόγλου
Η συνεχής ανάπτυξη των ΜΜΕ και η ραγδαία εξέλιξη της πληροφορικής και των επικοινωνιών προσφέρουν εκδημοκρατισμό στην εκπομπή των πληροφοριών και πλουραλισμό στη λήψη τους. Η μετατόπιση της έμφασης, από την εξέλιξη του υλικού, στη διευκόλυνση της αλληλεπίδρασης ανθρώπου-μηχανής έχει καταστήσει πλέον τη διαδικασία αποστολής και λήψης πληροφοριών διαφανή και σχεδόν ανεμπόδιστη. Ένα πλέγμα ιστοσελίδων, ιστολογίων, κοινωνικών δικτύων και πληθώρα άλλων εργαλείων και εφαρμογών σύγχρονης και ασύγχρονης επικοινωνίας, με απρόσκοπτη χωρική και χρονική διαθεσιμότητα, καθιστούν διαθέσιμη σχεδόν οποιαδήποτε πληροφορία σε κάθε άνθρωπο και, ταυτόχρονα, του προσφέρουν απεριόριστες δυνατότητες για τη κριτική και τη διασταύρωση της.
Θα περίμενε κανείς ότι αυτός ο πλουραλισμός θα ενίσχυε την κριτική σκέψη, την ποιότητα και την αξιοπιστία της πληροφορίας, συμβάλλοντας στην διάδοση των γνώσεων και στην καλύτερη κατανόηση του κόσμου που μας περιβάλλει. Δυστυχώς όμως, φαίνεται να συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.
Εξαιτίας της πληθώρας εξελικτικών, ψυχολογικών, γνωστικών, πολιτικών και κοινωνικοπολιτισμικών λόγων, η παραπληροφόρηση είναι μάλλον ο κανόνας. Βομβαρδιζόμαστε καθημερινά από κατευθυνόμενη ενημέρωση, μέσω επιχειρήσεων που αποκομίζουν οικονομικά και πολιτικά οφέλη από αυτήν και που δημιουργούν μια ψευδαίσθηση επιλογής μέσα από την “κλωνοποιημένη” αναπαραγωγή του εαυτού τους. Επιλέγουν την είδηση και το βαθμό σημαντικότητας της, το χρόνο και την οπτική γωνία παρουσίασής της και, παράλληλα, διαμορφώνουν ένα κοινό συμβατό με τη δική τους εκδοχή της ενημέρωσης, μέσω των μηχανισμών της συνήθειας.
Αυτό το κοινό είναι στερημένο από τα αναγκαία εργαλεία και τις δεξιότητες για να αντιμετωπίσει την προπαγάνδα που δέχεται. Με κύρια ευθύνη του εκπαιδευτικού συστήματος, ο πολίτης, αντί να λειτουργεί ως κριτής και αμφισβητίας της πληροφορίας, δρα ως πολλαπλασιαστής της παραπληροφόρησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στα ιστολόγια, έχοντας την ψευδαίσθηση ότι οι σκέψεις που δημοσιεύει του ανήκουν, ως προϊόν των δικών του γνωσιακών διεργασιών, ενώ στην πραγματικότητα, σε μεγάλο βαθμό, του έχουν υποβληθεί από τους μηχανισμούς της εξουσίας.
Το διαδίκτυο βρίθει αναπαραγωγής μιμιδίων, αστικών μύθων, ψευδοεπιστήμης, επικίνδυνων ιατρικών και διατροφικών συμβουλών, αστρολογίας, και πληθώρας άλλων ατεκμηρίωτων και θολών ευφυολογημάτων που ανταγωνίζονται επάξια τον μυστικισμό και τον σκοταδισμό του μεσαίωνα.
Η απάντηση, φυσικά, σε όλα αυτά τα προβλήματα δεν είναι ο περιορισμός των πομπών της πληροφορίας, αλλά η δημιουργία, αφενός ενός πλαισίου λειτουργίας που να διασφαλίζει την ποιότητα της ενημέρωσης που παρέχουν τα ΜΜΕ (έχει γράψει μια εξαιρετική πρόταση ο Karl Popper) και αφετέρου, η εξοικείωση των πολιτών με τις μεθόδους της επιστήμης και η χρήση του ορθού λόγου και των εργαλείων του στον έλεγχο αξιοπιστίας της πληροφορίας.
Η επιστήμη μπορεί να μην είναι αλάθητη, είναι όμως το πιο αξιόπιστο εργαλείο που διαθέτουμε για να ερμηνεύσουμε τον κόσμο, γιατί έχει αναπτύξει αυστηρούς μηχανισμούς τεκμηρίωσης, αμφισβήτησης και αυτοδιόρθωσης. Όμως, η εξειδικευμένη γνώση που απαιτείται για την κατανόηση των ξεχωριστών κλάδων της, αλλά και ο τεράστιος όγκος της γνώσης που παράγει, καθιστούν ιδιαίτερα επίπονο στον μέσο άνθρωπο το να πληροφορηθεί, πόσο μάλλον το να κατανοήσει, το σύνολο των συμπερασμάτων της. Η δυσκολία του να αποφασίσει κανείς ποιες πηγές να εμπιστευτεί για να αντλήσει τις γνώσεις του, αλλά και η αποθάρρυνση μπροστά στο περίπλοκο εγχείρημα της εμβάθυνσης και της κατανόησης, κάνει κάποιους ανθρώπους να στρέφονται σε πιο εύπεπτες και “γοητευτικές” απαντήσεις για τα ζητήματα που τους απασχολούν, με αποτέλεσμα να πέφτουν θύματα παραπληροφόρησης, επιζήμιας για τους ίδιους αλλά και για το κοινωνικό σύνολο.
Μπροστά σ’ αυτή την κατάσταση, όπου η γνώση παράγεται και μεταδίδεται με πολλαπλές ταχύτητες, η κοινωνία οφείλει, πέραν της τυπικής επιστημονικής ακαδημαϊκής εκπαίδευσης, να εκλαϊκεύει την επιστήμη και να την κάνει προσιτή στο ευρύ κοινό. Και όταν η πολιτεία δεν αναλαμβάνει αυτή την υποχρέωση, είναι χρέος των πολιτών να αυτο-οργανωθούν και να καλύψουν το κενό.
Συζήτηση1 σχόλιο
Η τεχνολογία αύξησε την ποσότητα της μεταδιδόμενης πληροφορίας αλλά σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα της. Ο πολίτης από την άλλη, λαμβάνει περισσότερη πληροφορία αλλά δεν έχει μεταβληθεί ούτε ο ελεύθερος χρόνος του ούτε πιθανόν η θέλησή του να «φιλτράρει» την ποιότητα της πληροφορίας που λαμβάνει.
Παρότι λοιπόν ο ρυθμός και η ταχύτητα μετάδοσης της πληροφορίας έχουν αυξηθεί δεν σημαίνει ότι ο μέσος πολίτης είναι σήμερα καλύτερα πληροφορημένος από ότι παλιά.
Η λαϊκίστικη εκδοχή των γεγονότων είναι μάλλον ο κανόνας σε πολλά «ειδησεογραφικά» sites, κανάλια και εφημερίδες. Αυτό όμως δεν συμβαίνει μόνο εδώ. Τα ΜΜΕ στην Βρετανία είναι πιο λαϊκίστικα από τα ελληνικά, και το ίδιο συμβαίνει και σε πληθώρα blogs κλπ.
Είναι η πολιτική στην Βρετανία πιο λαϊκίστικη από την Ελλάδα? Όχι. Και αυτό γιατί οι βασικοί παίχτες του πολιτικού συστήματος στην Βρετανία. Δλδ τα μεγάλα κόμματα, και 2-3 μεγάλες εφημερίδες και σταθμοί δεν υιοθετούν άκριτα τον λαϊκισμό. Στην Ελλάδα ο λαϊκισμός υιοθετείται ως η ευκολότερη οδός προς την εξουσία. H mainstream αποδοχή του λαϊκισμού από σημαντικό τμήμα της ελληνικής πολιτικής ελίτ είναι εκείνη που επιτρέπει να γίνονται ανεκτές ακόμη και οι πιο ακραίες εκφάνσεις του.