Όλοι οι Χιώτες είν’ λωλοί, ποιος ολίγο, ποιος πολύ!

ιδιαίτερα την περίοδο της Αποκριάς

της Στέλλας Τσιροπινά

Ξέρετε τι σημαίνει «κουδουνάτος», «καρλαβάς», «μουτσουναριά», «μώρος», «καρκαλούσα»; Ξέρετε τι είναι οι «μουρέστριες»; Τα «βούδια»; Έχετε ακουστά για το «Μακαρονά», το «Σακαλή», το «Γιάνναρο», τον «Αχερένιο», τον «Απεθαμένο»; «Κοπαδάτσα» ή «ανοίξανε τα πόρτε’α» βάζει ο νους σας τι θα πει; Γνωρίζετε τους «κολλιτζήδες» ή «τζανταρμάδες» του «Αγά»; Για τα καμώματα της καλής και αγαπημένης του «Χανούμας» είστε ενήμεροι;

Σας τραγουδήσανε ποτέ:

«σύρετέ τα τα κουλά σας
τα κουζολοπόδαρά σας
σύρετέ τα να πρεπίσου
το χορό να νοστιμίσου!!!»,

ενώ χορεύατε «δετό» ή «φετό» ή «γυριστό» ή «τραγουδητό» ή «σιγανό» ή «κωλοσυρτό» ή «σμιχτό» ή «διπλό» ή «πορπατικό»; Σας παινέψανε ποτέ ως πρωτοσυρτή ή πρωτοσύρτια του χορού, τραγουδώντας σας:

«Το μπόι σου είναι το σωστό
σαν τη λαμπάδα στο Χριστό!»;

Γελάσατε ποτέ μ’ εκείνο το πονηρούτσικο τραγουδιστό αίνιγμα:

«Τι ’τανε, τι ’τανε; Σκούληκας δεν ήτανε!
Τι ’τανε, τι ’τανε; Σάλιακας δεν ήτανε!
Τι ’τανε, τι ’τανε; Σάλια, μύξες ήβγαζε!
Τι ’τανε, τι ’τανε; Ποντικός δεν ήτανε!
Τι ’τανε, τι ’τανε; Όπου τρύπα, τρύπωνε!»

Είχατε, μήπως, κανένα παππούλη, Χωραΐτη, να σας εξιστορήσει το τι γινόταν κάθε Καθαρή Δευτέρα στις όχθες του ποταμού Παρθένη; Ή, τέλος πάντων, αν είστε από το Βροντάδο, παίξατε στα μικράτα σας «χάσκα-μπούκα», αναρωτηθήκατε «πώς το τρίβουν το πιπέρι του διαβόλου οι καλογέροι», προλάβατε κανένα μαγκάλι, όπου πάνω του ψηνόταν το «ορφανό» -χωρίς γέμιση- κανταΐφι; Κανένα «καθαριάτικο» πήρε τ’ αυτί σας, από ’κείνα που κάνουν να σηκώνονται όρθιες οι τρίχες της κεφαλής:

«Ένας παπάς αλώνευε στη μύτη της αχλάδας
κι είχε τον ψώλο του ζυγό, τ’ αρχίδια του δαμάλια!».

Ή:
«Σαν μηχανή αγάντερνες, εφύσας σαν παπόρι
ετσάπιζες της πεθεράς, ήσκαβγες και της κόρης!»

Κι αν τίποτα από τα παραπάνω δεν έχετε δει, δεν έχετε ακούσει ή δεν έχετε κάνει, τουλάχιστον «καταδικαστήκατε» να πληρώσετε «ό,τι θέλετε, άμα θέλετε, όπως θέλετε, θέλετε-δε θέλετε!» σε κάποιο λαϊκό αποκριάτικο δικαστήριο στα βόρεια ή στα νότια χωριά της Χίου; Ή, έστω, στριφογυρίσατε τελετουργικά καμιά σπάθα στο «μοστριάτικο ταλίμι» των Θυμιανών;

Αλλά ας μη σας ζαλίζουμε άλλο με ερωτήματα, που φαντάζουν στην πλειονότητά τους ακατανόητα, καθώς από όλα όσα προαναφέρθηκαν, πολύ λίγα επιβιώνουν πια ως σπαράγματα του αλλοτινού, πλούσιου και πολύ ιδιαίτερου αποκριάτικου εορταστικού οργασμού, που κρατούσε τρεις ολόκληρες βδομάδες, ξεσηκώνοντας όλο το νησί, από τη μια άκρη του έως την άλλη και απλωνόταν μέχρι τις Οινούσσες και τα Ψαρά.

Γιατί πρέπει να τονίσουμε ότι, αν σήμερα η Αποκριά είναι συνδεδεμένη με τα γνωστά εμπορευματοποιημένα σχολικά «πάρτυ» ή τις αντίστοιχες εκδηλώσεις των ενηλίκων με τις ενοικιασμένες στολές και την τηλεοπτική αισθητική, όχι πολύ παλαιότερα, πριν από τέσσερις-πέντε δεκαετίες μόλις, στη Χίο η Αποκριά -όπως εξάλλου και στο λοιπό ελλαδικό χώρο- ήταν συνώνυμη της αυθόρμητης λαϊκής διασκέδασης και επινόησης: με μηδαμινά μέσα και αξιοζήλευτη -για τα τωρινά μας ήθη- συλλογική συμμετοχή και έμπνευση οι Χιώτες, ιδιαίτερα την περίοδο αυτή, επιβεβαίωναν το εύθυμο και ευτράπελο του χαρακτήρα τους σε απόλυτη συμφωνία με την παροιμιακή φράση: «όλοι οι Χιώτες είν’ λωλοί, ποιος ολίγο, ποιος πολύ!».

Στην πραγματικότητα, θα χρειαζόταν πολλές σελίδες (ή ιστοσελίδες) για να παρουσιασθούν στοιχειωδώς τα πιο χαρακτηριστικά σημεία της παλαιάς χιώτικης Αποκριάς. Αφού, όμως, η αναφορά αυτή σκοπεύει απλώς να σας διεγείρει την περιέργεια, σας προτείνουμε -βασιζόμενοι σ’ αυτό το πρόχειρο και ενδεικτικό αποκριάτικο γλωσσάρι, στο οποίο ήδη αναφερθήκαμε- να περιηγηθείτε εκείνα τα χωριά, όπου είναι πιθανό να βρείτε ακόμη σπινθήρες ή εστίες της αποκριάτικης γιορτής.

Μάθετε λοιπόν:

Θα γυρίζουν φέτος στο Πυργί τα «κοπαδάτσα» – αυθόρμητα συγκροτημένοι περιπλανώμενοι «θίασοι», καλυμμένοι από κεφαλής με τις χαρακτηριστικές μαντίλες της «καρκαλού(σ)ας»;

Την Τυρινή Κυριακή – μετά τη λειτουργία – θα ανέβουν οι «ελελίζοντες πολεμιστές» στο ύψωμα του ανεμόμυλου, στον Άγιο Γιώργη το Συκούση, με τη συνοδεία τουμπιών και τσαμπούνας; Θα γίνει το ίδιο απόγευμα στο ίδιο χωριό η αναπαράσταση της σποράς, «θα βγουν» δηλαδή «τα βούδια»;

Θα υπάρξει αποκριάτικη παρωδία γάμου στο Νεχώρι, το Δαφνώνα ή κάπου αλλού;

Η κηδεία του «Νεκρού» της εποχής πού, άραγε, θα τελεστεί φέτος; Στον Άγιο Γιώργη το Συκούση; Στα Καρδάμυλα; Στους Ολύμπους; Η «χήρα» του θα συνεχίσει να παροτρύνει σπαραξικάρδια τις «χωριανές» της να τον μοιρολογήσουν, υπενθυμίζοντάς τους:

«Κλαίτε, γυναίκες, δυνατά, τραβάτε τα μαλλιά σας
γιατί η χαρά του ήτανε να λύνει τα βρακιά σας!»

Και, η Σιδηρούντα θα οργανώσει φέτος τα «Καθαριάτικά» της; Θα χορευτεί ο «διπλός» το απόγευμα της Τυρινής Κυριακής στη Βολισσό; Θα δικάσουν οι «Καδήδες» στο Πιτυός; Και, οι Καλαμωτούσαινες θα χορέψουν «κωλοσυρτό»;

Πάντως, αν βρεθείτε στα Θυμιανά, όπου εκεί, σίγουρα, το βράδυ της Τυρινής Παρασκευής θα «κατεβαίνει» η πομπή της «Μόστρας» ή ακόμη και το πρωί της Τυρινής Κυριακής, οπότε θα χορεύουν οι βρακοφόροι το αντικριστό «ταλίμι» τους, ρωτήστε τους ντόπιους να σας πουν τι σημαίνει η φράση: «ανοίξανε τα πόρτε’α». Ή να σας διηγηθούν κάποια σπαρταριστή αυτοσχεδιαστική παράσταση από αυτές που δίνονταν εκεί, στους χώρους υποδοχής των σπιτιών, στα «πόρτε’α» δηλαδή. Τους «Αγάδες», πάλι, είναι βέβαιο ότι θα τους βρείτε στην έδρα του δικαστηρίου τους, όλη τη μέρα της Καθαρής Δευτέρας, στο Ληθί, στην Ελάτα, στα Μεστά και στους Ολύμπους.

Αν είστε τυχεροί και, κυρίως, αν προσπαθήσετε να ζήσετε «από τα μέσα» την αποκριάτικη γιορτή, σε όλη τη διάρκεια της χρονικής της έκτασης, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να σας αποκαλυφθεί, ακόμη και σήμερα, εν έτει 2012, το εφτάψυχο κοινοτικό ήθος της, μέχρι και αυτά τα ιερά και όσια της παλαιότατης καταγωγής της, τα καλά κρυμμένα πίσω από «μουτσουναριές» και «μουρέστριες».

Μουντζαλώστε, λοιπόν, το μέτωπό σας με το χαρακτηριστικό μαύρο σταυρό του Αποκριάτη και μη διστάσετε να χορέψετε και να τραγουδήσετε -έξω φωνή:

«Σύρετέ τονε τον κάβο
με τον ασημένιο σπάγο!
Σύρετέ τονε κι ας πάει
τούτ’ η γη θέ’ να μας φάει!
Σύρετέ τον το χορό
και του χρόνου με καλό!»