Η καταγραφή ξεκίνησε το 1839 και από τότε έχει φωτογραφηθεί σχεδόν το καθετί ή τουλάχιστον έτσι φαίνεται. Διδάσκοντάς μας έναν νέο οπτικό κώδικα, οι φωτογραφίες μεταβάλλουν και μεγεθύνουν τη γνώμη μας για το τι αξίζει να βλέπουμε και τι έχουμε δικαίωμα να παρατηρούμε. Είναι μια γραμματική και, ακόμα πιο σημαντικό, μια ηθική της όρασης.
Susan Sontag, Περί Φωτογραφίας
Η φωτογραφία είναι οπτική γλώσσα που στηρίζεται σε έναν συμβολικό κώδικα· σε μια φωτογραφία που απεικονίζει ένα μήλο, αναγνωρίζουμε ένα μήλο, γιατί από την εμπειρία μας, από το περιβάλλον που μεγαλώσαμε, από το σχολείο κτλ. έχουμε μάθει να αναγνωρίζουμε την εικόνα ενός μήλου σαν μήλο.
Η φωτογραφία έχει άπειρες χρήσεις, παραθέτω πρόχειρα μερικές: Τεκμηριώνει ότι είμαστε εμείς· σε επίσημα έγγραφα και ταυτότητες, πρέπει να μοιάζουμε στη φωτογραφία μας. Βγάζουμε και κατέχουμε αναμνηστικές φωτογραφίες, είναι μάλλον η πιο δυνατή σχέση με τη φωτογραφία. Tα τελευταία χρόνια με την υπερβολική χρήση της φωτογραφίας στα νέα μέσα επικοινωνίας, έχει πολλαπλασιαστεί η έκθεση προσωπικών στιγμών. Εκατομμύρια εικόνες βγαίνουν καθημερινά για ενημέρωση, από μικρά τοπικά γεγονότα, μέχρι μεγάλους πολέμους και καταστροφές που αφορούν όλο τον πλανήτη και διανέμονται από μεγάλα πρακτορεία σε όλο τον κόσμο. Η διαφήμιση προϊόντων, υπηρεσιών κτλ καθώς και η επιστημονική φωτογραφία είναι από τις πιο εξειδικευμένες χρήσεις.
Έτσι είτε το θέλουμε είτε όχι, βλέπουμε συνεχώς φωτογραφίες· αποτελούν μέρος της άτυπης εκπαίδευσης μας. Όμως η φωτογραφία μπορεί να γίνει δικός μας τρόπος έκφρασης, επικοινωνίας και αυτογνωσίας. Συνήθως από τις φωτογραφίες διαλέγουμε αυτές που μας είναι κατανοητές, που αναπαράγουν στερεότυπες εικόνες ομορφιάς με τις οποίες μεγαλώσαμε, αυτές που επιβεβαιώνουν τον γνωστό μας κόσμο. Έτσι κι αλλιώς ό.τι δεν γνωρίζουμε, ότι δεν αποτελεί μέρος της πραγματικότητας που έχουμε κατασκευάσει, είναι σαν να μην υπάρχει, δεν το βλέπουμε. Όμως λίγο αν κουνηθούμε από τη θέση μας, αν βγούμε από τον κύκλο με την κιμωλία που ορίζει τη ζωή μας και αφήσουμε την περιέργεια να ανοίξει τα μάτια μας, ο κόσμος μπορεί να γίνει εντελώς διαφορετικός, πολύ πιο πλούσιος σε σημάνσεις και νοήματα.
Η διαδικασία της φωτογράφισης μας βοηθάει να γίνουμε σοβαροί παρατηρητές, δηλαδή να χρησιμοποιήσουμε ένα μέρος από τις δυνατότητες που έχουμε έτσι κι αλλιώς. Πρώτα απ΄ όλα ξανοιγόμαστε στην όραση, βλέπουμε περισσότερο, κινούμαστε περισσότερο, μένουμε ακίνητοι περισσότερο, αναζητούμε την κεντρική ιδέα, ανακαλύπτουμε σχέσεις, ξαναδημιουργούμε αυτό που υπάρχει μπροστά μας και παίρνουμε θέση απέναντί του. Φυσικά όλα αυτά μπορούμε να τα καταφέρουμε και χωρίς φωτογραφική μηχανή μόνο που είναι πιο δύσκολο.Προφανώς οι φωτογραφίες δεν έχει σημασία αν είναι “καλές”, “κακές”, ή “ωραίες”. Αν δώσουμε λίγο χρόνο στη φωτογραφική διαδικασία και προσπαθήσουμε να είμαστε «εκεί», δηλαδή με καθαρό το μυαλό μας αφεθούμε να συντονιστούμε με αυτό που βλέπουμε, με τον τόπο και το χρόνο μπορούμε να δούμε αυτό που απλώς υπάρχει, τακτοποιώντας το χάος σε ευγενή πραγματικότητα*.
* τη φωτογραφία την τράβηξα την άνοιξη του 2007 στην Τήνο. Δεν συνέβαινε κάτι ιδιαίτερο, για την ακρίβεια δεν συνέβαινε τίποτα. Σταμάτησα να φωτογραφίσω την ξερολιθιά, η διαμόρφωση του εδάφους ήταν τέτοια ώστε από πίσω δεν φαινόταν σχεδόν τίποτε άλλο εκτός από τον συννεφιασμένο ουρανό. Επιστρέφω συνεχώς σε αυτήν τη εικόνα, η δομική της τάξη και λιτότητα λειτουργούν αποκαλυπτικά, χωρίς να αποκαλύπτεται τίποτα. Αφηγείται μερικά βασικά πράγματα· τη σιωπή, την αβεβαιότητα και την ομορφιά ενός κόσμου χωρίς σημασία. Στη σιωπή της αναγνωρίζω την εσωτερική μου αντιπαλότητα, τη φυσική τάξη, το άχρονο του παρόντος, το ατελές της ομορφιάς· καθώς και την προσπάθειά μου να αντιμετωπίσω το χάος και να το τακτοποιήσω σε ευγενή πραγματικότητα.
την επόμενη παρασκευή: φωτογραφία και δημιουργία βλέμματος
