Η φωτογραφία, η δωρεά, ο επαγγελματίας, ο ερασιτέχνης, οι κρατικές υπηρεσίες, το νησί και το βλέμμα

του Γιάννη Κωσταρή

Ο άνθρωπος αισθάνεται όλο και περισσότερο αμέτοχος σ΄αυτά που συμβαίνουν γύρω του, περιορισμένος σ’ ένα ρόλο, όλο και πιο παθητικό. Η φωτογραφία του προσφέρει, λοιπόν, έναν τρόπο εξωτερίκευσης των συναισθημάτων του και συγχρόνως την εντύπωση ότι δημιουργεί. Αυτός είναι και ο λόγος ύπαρξης τόσων ερασιτεχνών φωτογράφων.

Gisele Freund / ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Η φωτογραφία από τη φύση της είναι ένας μηχανικός τρόπος παραγωγής εικόνων, εύκολος στην αναπαραγωγή και τη διάδοση. Με τις σύγχρονες τεχνολογίες όλοι σχεδόν έχουν τη δυνατότητα να βγάζουν φωτογραφίες. Κάποιοι από αυτούς είναι επαγγελματίες, και πιθανόν εξειδικευμένοι σε αυτό· είναι το επάγγελμα τους, επιθυμούν και επιδιώκουν να ζήσουν από αυτό· κάποιοι είναι ερασιτέχνες δηλαδή φωτογραφίζουν γιατί τους αρέσει και κερδίζουν χρήματα με άλλους τρόπους, και οι υπόλοιποι βγάζουν αναμνηστικές φωτογραφίες για να θυμούνται. Όλοι θέλουν να δημοσιεύονται οι φωτογραφίες τους, γιατί πέρα από τη ματαιοδοξία μας οι φωτογραφίες έχουν φτιαχτεί για να βλέπονται.

Η τεχνική της φωτογραφίας σε πρώτη ανάγνωση είναι απλή, κοιτάς από το σκόπευτρο ή την οθόνη πατάς ένα κουμπί και βγαίνει η φωτογραφία. Σε δεύτερη ανάγνωση η φωτογραφική διαδικασία είναι κάτι πολύ δύσκολο. Η φωτογραφία είναι οπτική γλώσσα, ένας τρόπος δηλαδή επικοινωνίας, κωδικοποίησης και αποκωδικοποίησης της πραγματικότητας, ο χειρισμός και η χρήση της έχει να κάνει με αυτό που κουβαλά ο καθένας, με αυτό που είναι. Βαθύτερος στόχος μπορεί να είναι η συνειδητοποίηση και η δημιουργία ενός βλέμματος, το βλέμμα του φωτογράφου που συναντά την πραγματικότητα. Και είναι κάτι πιο επίπονο και ουσιαστικό από την διακοσμητική καλλιέπεια των καρτ ποστάλ, και φυσικά δεν έχει να κάνει με το αν κάποιος είναι επαγγελματίας ή ερασιτέχνης.

Η δωρεά είναι μια πολύ σοβαρή πράξη και για τα μικρά και για τα μεγάλα. Θεωρητικά χωρίς οικονομικό ή άλλο αντάλλαγμα κάποιος προσφέρει αυτά που μπορεί (αγάπη, εργασία, αλληλεγγύη, χρήματα, φωτογραφίες…) και βοηθά άλλους ανθρώπους, τα ζώα, τον τόπο του. Έτσι η εκκλησία με τις μικρές δωρεές των πιστών κατασκευάζει εκκλησίες, τα νοσοκομεία αγοράζουν σύγχρονα μηχανήματα, οι πρόσφυγες βρίσκουν ρούχα, φαγητό και βοήθεια, το κράτος χτίζει νέες βιβλιοθήκες, μουσεία κτλ. Και ίσως η περιφερειακή ενότητα Χίου με δωρεάν φωτογραφίες προβάλλει το νησί;

Σε όλους σχεδόν τους χώρους υπάρχουν συντεχνίες που υποστηρίζουν τα συμφέροντα των μελών τους, αυτό πολλές φορές γίνεται σε βάρος του γενικότερου συμφέροντος. Οι επαγγελματίες φωτογράφοι, όπως όλοι οι επαγγελματίες, προφανώς θέλουν να είναι οι αποκλειστικοί φορείς παραγωγής και διακίνησης φωτογραφιών που αφορούν κρατικές υπηρεσίες. Αυτό μπορεί να μην είναι πάντα σωστό, αλλά πληρώνουν φόρους, ενοίκια, μηχανήματα και τουλάχιστον το κράτος και οι υπηρεσίες του θα έπρεπε να απευθύνονται στους επαγγελματίες, να τους πληρώνουν και να εισπράτουν τους φόρους. Αν είναι οι δουλειές να γίνονται μεταξύ μας, τότε θα ζούσαμε σε μια άλλου τύπου κοινωνία, μπορεί να ήταν πολύ καλύτερη, αλλά σίγουρα δεν θα είχε φορείς κρατικής εξουσίας και μάλιστα αμειβόμενους.

Η ελαφρότητα της ιδέας για «δωρεάν παραχώρηση φωτογραφιών για την τουριστική προβολή των νησιών», απλώς προσβάλλει όλα τα παραπάνω, και την αξία της δωρεάς και τη φωτογραφία σαν τέχνη και τους επαγγελματίες και τους ερασιτέχνες φωτογράφους και τη σοβαρότητα μιας κρατικής υπηρεσίας υπεύθυνης για τον τουρισμό. Αν δεν υπάρχουν χρήματα για την ανάθεση της φωτογράφισης του νησιού σε έναν ή περισσότερους φωτογράφους σε βάθος χρόνου ή αγοράς υλικού που να έχει ενιαίο ύφος και τα χρήματα προφανώς δεν μπορούν να βρεθούν γιατί δεν έχει γίνει κανένας σχεδιασμός τι κάνουμε: βγαίνουμε και ζητάμε από τους πάντες φωτογραφίες; Προφανώς είναι δουλειά της υπηρεσίας να βρίσκει χρήματα, από χορηγίες, διαφημίσεις, ευρωπαϊκά προγράμματα…

Στην εποχή μας κατακλυζόμαστε από εικόνες και πληροφορίες, τα περισσότερα είναι σκουπίδια· δουλειά μιας κρατικής υπηρεσίας δεν είναι να βγαίνει στη γύρα και να ψάχνει δωρεάν φωτογραφίες, με την οδηγία «είναι επιθυμητή η ανθρώπινη παρουσία, ώστε να μην παρουσιάζονται μόνο έρημα τοπία» αλλά να σχεδιάζει την προβολή του νησιού, με βάση το πνεύμα του τόπου έτσι ώστε να δημιουργήσει ένα ενιαίο βλέμμα, έναν ενιαίο τρόπο αφήγησης της ιστορίας και του παρόντος του νησιού, χωρίς ωραιοποιήσεις, ψεύτικα χρώματα και ευκολίες. Ο αναγνώστης που θα σταθεί στις φωτογραφίες και θα διαβάσει τα κείμενα, θα αποκαλύψει μόνος του την ομορφιά του νησιού, ή τουλάχιστον αυτά που έχουν συγγενική σχέση μαζί του.

Σε πείσμα όλης της επιτηδειότητας του φωτογράφου και όλου του προσχεδιασμού στη στάση του μοντέλου του, ο παρατηρητής αισθάνεται την ακατανίκητη ανάγκη ν’ αναζητήσει σε μια φωτογραφία τον μικρούλη σπινθήρα της σύμπτωσης, του «εδώ και τώρα», με τον οποίο η πραγματικότητα «καψάλισε» κατά κάποιο τρόπο τον εικονικό χαρακτήρα, ψάχνει να βρει την αόρατη θέση, όπου σ’ εκείνο το από καιρό περασμένο πια λεπτό φωλιάζει ακόμα και σήμερα το μελλούμενο και μάλιστα τόσο εύλογα ώστε, πισωκοιτάζοντας, μπορούμε να το ανακαλύψουμε.

Walter Benjamin / ΔΟΚΙΜΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ