Ο εκ των ιδρυτών του Δικτύου Οικολογικών Οργανώσεων Αιγαίου Τέο Ρόμβος μιλάει στον Steven Forti για τον έρωτα, τη φύση και ζωή.
Με υποδέχτηκε με ένα μεγάλο χαμόγελο και με μάτια που εμπνέουν συμπάθεια αμέσως, στη ταράτσα του σπιτιού του στην Άνω Σύρο, ένας μικρός οικισμός, όλο σκαλάκια και στριφογυριστά δρομάκια, που κατασκευάστηκε από τους Βενετούς τον 13ο αιώνα σε έναν από τους λόφους του νησιού της Σύρου. Στα δεξιά μας ο γαλάζιος τρούλος της ορθόδοξης εκκλησίας του Αγίου Νικολάου. Από κάτω μας, απλώνεται το λιμάνι της Ερμούπολης με τη νέα πόλη που φέρει το όνομα του προστάτη των εμπόρων, Ερμή, και κατά τον 19ο αιώνα υπήρξε το βασικό ελληνικό λιμάνι.
Ο Τέος Ρόμβος έχει ακόμα το look του εξεγερμένου με τη γενειάδα και τα μακριά του μαλλιά, τώρα πια άσπρα. Μου θυμίζει τον Ζωρζ Μουστακί και λίγο απο Τσαρλς Μπουκόφσκι. Έναν μεσογειακό Μπουκόφσκι. Ίσως όμως να είναι απλά αυθυποβολή, δεδομένου ότι υπήρξε, ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’70, ο πρώτος μεταφραστής του αμερικάνου συγγραφέα. Γεννημένος το 1945 στην Αθήνα, ο Τέος Ρόμβος γύρισε τον μισό κόσμο μεταξύ των δεκαετιών ’60 και ’90, ανάμεσα σε πειραματικές ταινίες κατά τον παρισινό Μάη, και πλέον της μιας εμπειριών δημιουργικής γραφής και άλλων κινηματογραφικών εγχειρημάτων στη Γερμανία, τον καιρό που η Ελλάδα ζούσε κάτω από την άγρια δικτατορία των συνταγματαρχών. Και μετά η Λατινική Αμερική, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ιαπωνία, η Αφρική… και στο ενδιάμεσο, μεταξύ της μιας μετακίνησης και της άλλης, η Αθήνα του, εκεί που στα τέλη της δεκαετίας του ’70, έστησε και το ιστορικό βιβλιοπωλείο Octopus, χώρο συνάντησης συγγραφέων, καλλιτεχνών και ακτιβιστών. Από το 1993 ο Τέος Ρόμβος έχει μετακομίσει στο νησί της Σύρου όπου συνεχίζει να γράφει. Πολλές είναι οι συνεργασίες του με εφημερίδες και περιοδικά όπως αυτή με το περιοδικό Τρύπα, του οποίου ο υπότιτλος είναι μάλιστα “The Notorious Underground Magazine”. Και πολλά είναι τα βιβλία του, ξεκινώντας από το “Τηλεφυματίωση” του 1976 έως το πρόσφατο “Γεώργιος Νέγρος, ο Τίγρης του Αιγαίου” περνώντας απο τα “Τρία φεγγάρια στην Πλατεία”, “Ασσασίνοι του Βορρά, Δροσουλίτες του Νότου”, “Ίχνη”, “Κρυφά Ταξίδια” και το εξαιρετικά ενδιαφέρον “Πλωτίνος Ροδοκανάκης, ένας έλληνας αναρχικός”, βιβλία που είναι και ελεύθερα για κατέβασμα στο διαδίκτυο.
Αλλά η συγγραφική δραστηριότητα του Τέου συνδέεται άρρηκτα με τον ακτιβισμό του. Αρκετά πριν την οικονομική κρίση, ο Τέος και πολλοί άλλοι φίλοι του ίδρυσαν την Εύπλοια, ένα δίκτυο που λίγο λίγο κατάφερε να διασυνδέσει πολλές νησιωτικές πραγματικότητες [σ.τ.μ. Στα ιταλικά η έκφραση realtà χρησιμοποιείται και με την έννοια “εγχειρήματα εν λειτουργία”], όχι μόνο για τις Κυκλάδες αλλά και για άλλα νησιωτικά συμπλέγματα του Αιγαίου. Τα νησιωτικά πολιτισμικά συστήματα, μου εξηγεί ο Τέο, λειτούργησαν με συναινετικό και δημιουργικό τρόπο για πολλές χιλιετίες. Σήμερα αυτή η ισορροπία διαρρηγνύεται από μια αχαλίνωτη μεγέθυνση που δεν έχει αρχή και τέλος και απειλεί την υγεία και τη ζωή των κατοίκων των νησιών. Με αυτό το Δίκτυο θελήσαμε να πούμε “Φτάνει”. Και προσφέροντάς μου ένα ποτήρι από ένα ροζέ κρασί, απλό και υπέροχο ταυτόχρονα, συνεχίζει: “Αυτό είναι ένα κρασί που παράγεται στην Σαντορίνη. Είναι μοναδικό. Ίσως είναι το καλύτερο σε όλες τις Κυκλάδες. Και είναι έτσι λόγω του ηφαιστειακού εδάφους της Σαντορίνης. Ένα νησί, που, όπως η Μύκονος, χάλασε από τον τουρισμό. Χάλασε ή, θα μπορούσαμε καλύτερα να πούμε, σχεδόν καταστράφηκε. Από μακριά, μέσα στο μαύρο της νύχτας, φαίνεται ένα φως να αυλακώνει τον ουρανό, πάνω από το κοντινό νησί της Τήνου. “Βλέπεις αυτό το αεροπλάνο;” με ρωτάει ο Τέος. “Είναι μια πτήση για τη Μύκονο. Εβδομήντα πτήσεις την ημέρα, κατά τους θερινούς μήνες. Κάθε μέρα. Για ένα νησί μικρότερο από 100 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Στη Σαντορίνη συμβαίνει το ίδιο. Καταλαβαίνεις γιατί θελήσαμε να πούμε φτάνει και να σταματήσουμε αυτήν την καταστροφή;”
Όντως, από τα μισά της δεκαετίας του ’90, τα ελληνικά νησιά δέχτηκαν την επίθεση του εγχώριου και του διεθνούς τουρισμού, με όλα τα συνεπαγόμενα (κατασκευή τουριστικών χωριών και ξενοδοχειακές μονάδες, οικισμούς δεύτερης κατοικίας, λιμανιών και αεροδρομίων, μεγάλα φαινόμενα οικοδομικής κερδοσκοπίας, κλπ) μετατρέποντας, δυστυχώς, σε πραγματικότητα το ρίσκο της καταστροφής του περιβάλλοντος.
Το Δίκτυο – Εύπλοια -ένας ελληνικός όρος που μπορούμε να μεταφράσουμε ως “καλή ναυσιπλοḯα”- κινήθηκε λοιπόν για να οργανώσει και να προβάλει τους αγώνες για την υπεράσπιση του περιβάλλοντος και της φύσης που γίνονται στα διάφορα νησιά. Σημείο επαφής αυτού του δικτύου είναι το ομώνυμο ηλεκτρονικό περιοδικό Εύπλοια με αφιερώματα σε κάποιους από τους πιο σημαντικούς αγώνες -όπως αυτός εναντίον της κατασκευής νέου αεροδρομίου για πτήσεις τσάρτερ στο νησί της Σύρου και εναντίον της κατασκευής ενός μεγάλου λιμανιού στο νησί της Νάξου, δύο αγώνες που αμφότεροι κατέληξαν σε επιτυχία-, ή σε άλλες θεματικές όπως η θεωρία της αποανάπτυξης, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η ανακύκλωση, η οικολογική γεωργία, το νερό, η τροφή ή οι λαϊκές παραδόσεις στα νησιά του Αιγαίου.
Το να μιλάμε για τους αγώνες της Εύπλοιας και για τη θεωρία της από-ανάπτυξης σημαίνει να μιλάμε για την κρίση που ζούμε εδώ και πέντε χρόνια και για τις αιτίες αυτής της κρίσης. “Σήμερα ζούμε τα αποτελέσματα μιας κρίσης που δεν είναι μόνο οικονομική”, μου είπε ο Τέος, “αλλά είναι μια βαθειά ηθική κρίση. Η ηθική κρίση ενός ολόκληρου λαού που, αυτά τα τελευταία χρόνια, εξαιτίας μιας ψευδούς οικονομικής ευμάρειας, βούλιαξε όλο και περισσότερο στον ατομικισμό και στην έλλειψη αξιών και ιδεών. Υπήρξε μια προσπάθεια να λυθούν τα προσωπικά προβλήματα σε ατομική βάση, ξεχνώντας ότι η μοναδική λύση βρίσκεται στη συνεργασία και στο να συμμεριζόμαστε τις ιδέες μας. Γενικά, σε ό,τι είναι συλλογικό».
Ο Τέος γυρίζει με το νου του στην παιδική του ηλικία και στις εμπειρίες που αποκόμισε γυρίζοντας τον κόσμο. “Μικρός, δεν μπορούσα να αντέξω την κουλτούρα της ανταγωνιστικότητας. Μου δημιουργούσε μια τεράστια ενόχληση το να ζω σε ένα περιβάλλον στο οποίο έπρεπε να αποδεικνύεται συνεχώς η ικανότητα του καθενός να κυνηγάει το κέρδος και στο οποίο υπήρχε η πεποίθηση ότι το χρήμα είναι ένα είδος υπέρτατου αγαθού”. Και συνεχίζει, “στις ευρωπαϊκές πόλεις που έζησα, συμμετείχα σε καταλήψεις στέγης και έζησα σε κοινόβια. Βρέθηκα να συμβιώνω με άτομα που έδιναν όλο τους το είναι για τις ιδέες τους, άτομα που πάλευαν για έναν κόσμο χωρίς βία, χωρίς ανταγωνισμό. Προσπαθούσαμε να δημιουργήσουμε έναν διαφορετικό τρόπο ζωής, σε μικρές κοινότητες μακριά από αυτό που συνηθίζεται να αποκαλούμε ”κόσμο της εργασίας“. Θέλαμε να αποφασίζουμε μαζί και θέλαμε να μοιραζόμαστε τις μέρες μας, τις ιδέες μας, τις αξίες και τις ανησυχίες μας”.
Και σήμερα, μου εξηγεί ο Τέος, και στην Ελλάδα όπως και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, στην Αυστραλία και στον Καναδά, ξεφυτρώνουν πολλές πρωτοβουλίες που έχουν αναφορές σε αυτές τις αξίες. Πρωτοβουλίες εναλλακτικής οικονομίας και παράλληλων νομισμάτων, για παράδειγμα. “Πρόκειται για ομάδες ατόμων που θέλουν να είναι ανεξάρτητοι από το χρήμα. Ο καθένας λέει τι μπορεί να δώσει και τι του χρειάζεται. Ανταλλάσσονται αγαθά, υπηρεσίες ή γνώσεις”. Ο Τέος μου αναφέρει την περίπτωση της Μαγνησίας όπου εδώ και τρία χρόνια προωθείται, στα πλαίσια του δικτύου ανταλλαγής και αλληλεγγύης, η εμπειρία της Τοπικής Εναλλακτικής Μονάδας -ΤΕΜ- που αντικαθιστά τα αγαθά και τις υπηρεσίες σε ευρώ, όπως πολύ ωραία είχε περιγράψει σε αυτές τις σελίδες η Monica Giorgi (βλ., Molto al di là dell’ economia “ufficiale”, “A”, 380, pp. 24-29) Στο δίκτυο συμμετέχουν αγρότες, υδραυλικοί, δικηγόροι, έμποροι, ηλεκτρολόγοι, γιατροί και καταστηματάρχες. ”Αλλά, από τέτοια δίκτυα”, συνεχίζει ο Τέος,”υπάρχουν πολύ περισσότερα από όσα φανταζόμαστε. Και πολύ πριν ξεκινήσει η κρίση. Στη Γερμανία ειδικά, όπου υπάρχουν δεκάδες τοπικά νομίσματα σε κυκλοφορία. Όπως για παράδειγμα στην τοποθεσία Chiemgau της Βαυαρίας. Το Chiemgauer δημιουργήθηκε το 2003 και αυτή τη στιγμή χρησιμοποιείται ως μέσο ανταλλαγής από περίπου 3.000 άτομα και 600 επιχειρήσεις. Αλλά και στην Ελλάδα υπάρχουν κι άλλα, όπως στις περιπτώσεις της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης και της Κρήτης”. Πολύ ενδιαφέρουσες εμπειρίες που μας δίνουν μερικές ελπίδες επιπλέον.
Θα έλεγα, ότι δεν έκανε καθόλου λάθος εκείνος ο έλληνας νεαρός που, στον Vinicio Capossela που ανίχνευε τα χνάρια του ρεμπέτικου, διηγιόταν ότι “αυτή είναι η πρώτη φορά που η Ελλάδα, που ήταν πάντα δέκα, είκοσι χρόνια πίσω, βρίσκεται δέκα χρόνια μπροστά από τους άλλους”. Όχι μόνο αρνητικά, με τα βάσανα της λιτότητας και των νεοφιλελεύθερων πολιτικών που επιβλήθηκαν στους πληθυσμούς, αλλά και θετικά, με τις νέες πρωτοβουλίες και τις νέες συλλογικές εμπειρίες που επιτρέπουν το ξεπέρασμα της κρίσης, και κυρίως το modus vivendi και την νοοτροπία που την γέννησαν.
Steven Forti
μτφ. Γιώργος Παπαγιάννης