του Στέλιου Κραουνάκη
Βαρύ, βαρύ το αποτύπωμα του Theodore (Dreiser). Πόσο εύκολο είναι να κόψεις μερικά από τα βιβλία του σε κομμάτια, να γελάσεις μαζί του για την βαριά του πρόζα…. Οι φίλοι των μελανοδοχείων, οι συγγραφείς που έγραψαν σε πρόζα και ακολούθησαν τον Dreiser, θα έχουν πολλά να καταφέρουν που εκείνος ποτέ δεν επιχείρησε. Ο δρόμος τους είναι μακρύς αλλά, εξαιτίας εκείνου, όσοι τον ακολουθούν, δεν έχουν να αντιμετωπίσουν την αγριότητα των απαγορεύσεων των πουριτανών, ένα δρόμο που ο Dreiser άνοιξε ολομόναχος.
Sherwood Anderson “Horses and Men”
Ο Dreiser έγραφε τρία χρόνια το έργο του «Sister Karrie», πριν το εκδώσει το 1900. Η ιστορία βασίστηκε κυρίως στο περιστατικό της αρπαγή της ίδιας του της αδερφής από τον μετέπειτα άντρα της, που το έσκασε μαζί της, ενώ ήταν ήδη παντρεμένος με άλλη γυναίκα κι εκείνη με άλλο άντρα και αφού πρώτα υπεξαίρεσε χρήματα από τον εργοδότη του στο Σικάγο. Το βιβλίο τυπώθηκε, αλλά ποτέ δεν προωθήθηκε από τον εκδοτικό οίκο και παρέμεινε στην αφάνεια για χρόνια. Η ιστορία της έκδοσης του βιβλίου από μόνη της, αποτελεί μία από τις γνωστότερες περιπτώσεις λογοκρισίας στην αμερικανική λογοτεχνία. Ο Frank Norris, συγγραφέας και ταυτόχρονα επιμελητής του εκδοτικού οίκου Doubleday το διάβασε πρώτος και ενθουσιάστηκε τόσο, που το πρότεινε στον έναν από τους δύο ιδιοκτήτες του οίκου, τον Walter Hines Page. Τον έπεισε μάλιστα να συναινέσει προφορικά για την έκδοση της Κάρυ. Όταν όμως ο κύριος ιδιοκτήτης Frank Doubleday γύρισε από το ταξίδι του στην Ευρώπη και διάβασε το βιβλίο, το αντιμετώπισε με δυσαρέσκεια. Θεώρησε ανήθικη την εξιστόρηση της πορείας μιας “ξεπεσμένης” γυναίκας που μεταχειρίζεται τους άντρες, το θέατρο και την ομορφιά της για να φτάσει στην επιτυχία. Ο Dreiser αρνήθηκε να ψάξει για άλλον εκδότη επικαλούμενος την προφορική συμφωνία με τον Page και οι δικηγόροι του εκδοτικού οίκου πρότειναν στους δύο ιδιοκτήτες να μην αθετήσουν τη συμφωνία και να το εκδώσουν για να μη χάσουν το καλό τους όνομα στην αγορά. Ήταν μια πρώτη νίκη κατά της λογοκρισίας, που ο Dreiser την πλήρωσε καταρχάς με την αποτυχημένη πορεία του βιβλίου λόγω ανύπαρκτης προώθησης. Οκτώ χρόνια αργότερα, χάρη στις διασυνδέσεις και τις γνωριμίες του Frank Norris, που θεωρούσε την Κάρι ως το καλύτερο αμερικανικό μυθιστόρημα του καιρού του, ακολούθησε μια έκδοση στη Μεγάλη Βρετανία (ελαττωμένη κατά αρκετές σελίδες, σύμφωνα με την κρίση του Άγγλου εκδότη), που βοήθησε τον Dreiser να αποκτήσει κάποια φήμη. Τη λογοκρισία ο Dreiser όμως τη συνάντησε τακτικά έκτοτε, στα περισσότερα βιβλία που προσπάθησε να εκδώσει. Στο The Titan αντιμετώπισε προβλήματα εξαιτίας της άστατης σεξουαλικότητας του κεντρικού του ήρωα και το εξέδωσε κατευθείαν την Αγγλία. Στο αυτοβιογραφικό του βιβλίο The Genius, τον μήνυσε η οργάνωση “Κοινότητα της Νέας Υόρκης για την πάταξη της ανηθικότητας”, αναγκάζοντάς το να αποσυρθεί από τα ράφια των βιβλιοπωλείων όλο το διάστημα που διήρκεσε η δίκη, από το 1915 έως και το 1923. Τα προβλήματα με τους εκδότες δεν τον εμπόδισαν να τυπώσει είκοσι εφτά βιβλία, διαφόρων ειδών: oκτώ μυθιστορήματα, δύο ποιητικές συλλογές, δύο θεατρικά έργα, τρία ταξιδιωτικά, δύο αυτοβιογραφίες, ένα βιβλίο με φιλοσοφικές σκέψεις, δύο βιβλία κοινωνικής κριτικής και τρεις βιογραφίες, παίρνοντας δίκαια το παρατσούκλι “the writing machine”.
Η «Sister Karrie» είναι ένα από τα πρώτα σημαντικά αστικά αμερικανικά μυθιστορήματα, που ασχολείται εκτεταμένα με την αλληλεπίδραση ανθρώπου και πόλης, επικεντρώνοντας ιδιαίτερα στην επίδραση της πόλης στην ψυχοσύνθεση του ανθρώπου. Το αστικό περιβάλλον εγκλωβίζει και σημαδεύει τις πράξεις των χαρακτήρων που συνεχώς συνδιαλέγονται με το κοινωνικό τους περιβάλλον. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η ίδια η Κάρυ: αγαπάει το Σικάγο αλλά στην πορεία τής φαίνεται μικρό, φεύγει για την Βοστώνη που της φαίνεται κι αυτή υπερβολικά επαρχιακή και αναχωρεί για Νέα Υόρκη που είναι τεράστια και αχανής. Πολλοί κριτικοί επισημαίνουν ότι σε αυτό το μυθιστόρημα κύριος πρωταγωνιστής θα μπορούσε να θεωρηθεί η πόλη. Με εμφανείς επιρροές από τον Γκ.Φλωμπέρ, τον Ο. ντε Μπαλζάκ και τον Τόμας Χάρντυ, ο Dreiser, περιγράφει την ζωή στο Σικάγο και στη Νέα Υόρκη αναδεικνύοντας τις ευκαιρίες και τους τρόπους κοινωνικής ανέλιξης σε κάθε πόλη. Ό,τι συμβαίνει ελέγχεται από το σιδερένιο χέρι της εξουσίας. Νεαρές εργάτριες δουλεύουν ασταμάτητα με ελάχιστη αμοιβή, εξαθλιωμένοι άνθρωποι κάθε ηλικίας συνωστίζονται γύρω από τα φιλανθρωπικά συσσίτια, απεργοσπάστες οδηγούν τα τραμ με τη βοήθεια της αστυνομίας, μια κοινωνία με μεγάλες ανισότητες που διευρύνονται συνεχώς από τη συγκέντρωση του πλούτου και την καταπίεση της εργατικής τάξης. Οι συνθήκες εργασίας που επικρατούσαν στην αρχή του αιώνα στο εργοστάσιο παπουτσιών περιγράφονται με ιδιαίτερη ακρίβεια. Στην ουσία η πόλη και η εξέλιξη της, οι παραγωγικές πρακτικές της βίαιης εκβιομηχανοποίησης, ο έλεγχος των μέσων παραγωγής από μία τάξη ιδιοκτητών, οι μηχανισμοί διαιώνισης της εξουσίας, ο κυνισμός και το συμφέρον σαν αναγκαία επιλογή για την επιτυχία, η ζωή στην πόλη είναι ο πραγματικός πρωταγωνιστής της ιστορίας.
Σε αυτό το περιβάλλον βρίσκεται η Κάρι όταν έρχεται στο Σικάγο για να γλυτώσει από τη στερημένη ζωή στο χωριό, γνωρίζοντας από την πρώτη μέρα τις δυσκολίες της διαβίωσης στην πόλη. Το ισχνό μεροκάματο που κερδίζει αναγκασμένη να στέκεται όρθια για οκτώ ώρες μπροστά σε ένα μηχάνημα, αρκεί ίσα ίσα για να πληρώσει το ενοίκιο και τη διατροφή για ένα δωμάτιο στο σπίτι της αδερφής της. Σε τέτοιες συνθήκες κοινωνικής καταπίεσης με έντονους κοινωνικούς αυτοματισμούς, με τις συγγενικές σχέσεις να μεταλλάσσονται σε σχέσεις ανταλλαγής, ένα νέο κορίτσι με φιλοδοξίες, σαν την Κάρι, δεν μπορεί να επιβιώσει. Για να αποφύγει την άδοξη επιστροφή στην αγροτική ζωή της επαρχίας γίνεται ερωμένη του Ντρουέ, ενός καλοστεκούμενου και περιποιημένου υπαλλήλου σε ασφαλιστικό γραφείο, που γνώρισε τυχαία στο τρένο. Το ότι δέχεται να την συντηρεί ένας άντρας ενώ δεν έχουν παντρευτεί, δε συμβαδίζει με τις ηθικές αξίες της εποχής. Η Κάρι όμως το ξεπερνάει πιέζοντας τον Ντρουέ να την παντρευτεί. Εκείνος νιώθει περισσότερο κολακευμένος που έχει ένα πλάσμα τόσο όμορφο όσο εκείνη στην κατοχή του, παρά ερωτευμένος. Προσπαθεί να αποφύγει τις δεσμεύσεις και να την ικανοποιεί αγοράζοντας της ρούχα και προσφέροντάς της θεάματα, αλλά η Κάρι τον εγκαταλείπει σύντομα για τον Χάρτσγουντ, ένα ώριμο και ευκατάστατο άντρα που είναι ξετρελαμένος μαζί της. Εκείνη δεν είναι ερωτευμένη με κανένα από τους δύο, αλλά όπως αναφέρει ο συγγραφέας «η Κάρι είχε το προτέρημα ν’ αναγνωρίζει τους πιο έξυπνους απ’ την ίδια». Ο Χάρστγουντ έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός τραγικού ήρωα: οδηγείται από το πάθος του και φτάνει στο σημείο να τινάξει την ευκατάστατη ζωή του στον αέρα για να αποκτήσει τη δεκαοχτάχρονη Κάρυ, για να την βαρεθεί λίγους μήνες μετά. Μεγαλοαστός σε ελεύθερη πτώση, αποφασίζει να υπεξαιρέσει χρήματα από το αφεντικό του και να το σκάσει μαζί της στη Βοστώνη. Πληρωμένοι πράκτορες όμως από τα πρώην αφεντικά του τον ανακαλύπτουν και για να ξεφύγει αναγκάζεται να μετακινηθεί με την Κάρι στη Νέα Υόρκη. Η πόλη είναι τεράστια, τα χρήματά τους λιγοστά, η ζωή απρόσωπη, οι επαγγελματικές ευκαιρίες για τον Χάρστγουντ λιγοστές, η καθημερινότητα αρχίζει να τους συντρίβει. Είναι εντυπωσιακός ο τρόπος που περιγράφει την παρακμή τους ο Dreiser, ξεκινώντας από τις καθημερινές τους συνήθειες που μεταβάλλονται καθώς λιγοστεύουν τα χρήματα, τα ρούχα που ξεφτίζουν, το πνεύμα που υποκύπτει, το σώμα που καταρρέει. Η Κάρι όμως είναι αποφασισμένη να επιβιώσει, δεν αφήνει τη ζωή να την καταβάλλει. Μπαίνει κομπάρσος σε μία θεατρική παράσταση και πολύ γρήγορα εξελίσσεται σε περιζήτητη σταρ του θεάτρου που πληρώνεται αδρά και απολαμβάνει τη γενναιοδωρία των θαυμαστών της. Η επιτυχία της μεγαλώνει συνεχώς, όμως η Κάρι εξακολουθεί να κινείται στο μικρόκοσμο της. Δεν φαίνεται πλασμένη για να νιώσει βαθιά αισθήματα, κινείται πάντα από την ανάγκη να επιβιώσει, δεν περιφρονεί τον πλούτο και τις ανέσεις, έλκεται μόνο από πιο ευφυείς από εκείνην άντρες. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι με κάποιο τρόπο μένει ακίνητη στο κέντρο των πραγμάτων και καταφέρνει οι άλλοι να κινούνται γύρω της. Υπάρχει μια εξωτερική αναταραχή χωρίς όμως εσωτερική αλλαγή. «Η Καρολίνα, «η Κάρι μας» όπως τη φώναζε χαϊδευτικά η οικογένεια, διέθετε ένα μυαλό με στοιχειώδεις ικανότητες παρατήρησης και ανάλυσης, καθώς και με αρκετή ιδιοτέλεια, η οποία, χωρίς να είναι πολύ ισχυρή, ήταν το κύριο χαρακτηριστικό της. Γεμάτη απ’ τις θερμές φαντασιώσεις της νιότης, χαριτωμένη αν και κάπως αδιαμόρφωτη ακόμη, με σώμα που υποσχόταν να μεστώσει ωραία, με μάτια όπου διακρινόταν μια έμφυτη εξυπνάδα, αποτελούσε ένα καλό δείγμα της αμερικανικής μεσαίας τάξης δυο γενιές μετά τη μετανάστευση. Τα βιβλία βρίσκονταν έξω απ’ τον κύκλο των ενδιαφερόντων της – η γνώση ήταν βιβλίο σφραγισμένο. Η συμπεριφορά της αδέξια· δεν ήξερε να γέρνει χαριτωμένα το κεφάλι της· τα χέρια της τ’ άφηνε να κρέμονται ανέκφραστα· τα πόδια της αν και μικρά, έδειχναν άχαρα μέσα στα ίσια της παπούτσια. Κι όμως ενδιαφερόταν για την ομορφιά της λαχταρώντας ν’ απολαύσει έντονα τη ζωή, φιλοδοξώντας ν’ αποκτήσει υλικές ανέσεις. Ήταν μια νεαρή αμαζόνα που ξεκινούσε να εξερευνήσει και να κατακτήσει τη μυστηριώδη πόλη κάνοντας τρελά όνειρα για μακρινούς, ασαφείς θριάμβους· βλέποντας την πόλη να πέφτει, μετανοούσα αμαρτωλή, στα πόδια της και να την προσκυνά.» ( εκδ. Gutenberg 2018)
Ο τρόπος που προσεγγίζει τα θέματα του ο Dreiser είναι ωμός και άμεσος. Σε κάποια σημεία οι μακροσκελείς περιγραφές, οι επαναλήψεις λέξεων και οι εκτενείς θεωρητικές παρεκβάσεις ίσως κουράσουν τον αναγνώστη, ή ανακόψουν την εξέλιξη της πλοκής. Έστω κι έτσι όμως προσδίδουν μια ανθρώπινη αύρα στους χαρακτήρες ενός βιβλίου που αποτέλεσε τον στυλοβάτη του ρεαλιστικού αμερικανικού μυθιστορήματος για τον εικοστό αιώνα. Η κυκλοφορία του βιβλίου, με έμφαση στις ιδιαίτερες συνθήκες της έκδοσης του και στη θεματολογία του, έδωσε μια καινούργια προοπτική στους νέους Αμερικανούς συγγραφείς της εποχής του, που έψαχναν για έναν διαφορετικό τρόπο έκφρασης και γρήγορα συσπειρώθηκαν γύρω του. Τους ονόμασαν ρεαλιστές και το κλίμα απέναντί τους παρέμεινε πολεμικό για κάμποσα χρόνια. Ο Dreiser απεικόνισε αυτή την ατμόσφαιρα αργότερα, στην αρκετά ενδιαφέρουσα μελέτη με τίτλο “Life, Art and America”.Ο συγγραφέας πέθανε στις 28 Δεκέμβρη του έτους 1945 στην Καλιφόρνια στην ηλικία των 74 ετών αφήνοντας πίσω του μεγάλη λογοτεχνική κληρονομιά και κοινωνικούς αγώνες σε συνδυασμό με μια ιδιαίτερη προσωπική ζωή με πολλά σκαμπανεβάσματα, ατυχείς προσωπικές και επαγγελματικές στιγμές αλλά και σοβαρές επιτυχίες.
Βιβλιογραφία
Theodore Dreiser “Η μικρή μας Κάρυ”, μετάφραση Β.Δερμών, εκδόσεις Οδυσσέας, 1988,
Theodore Dreiser “Η Κάρι μας”, μετάφραση Φιλοκύπρου Έλλη, εκδόσεις Gutenberg, 2018 Thomas P. Riggio, Theodore Dreiser: An American Tragedy, Library of America No.140, 2003
Sherwood Anderson, Horses and Men, Williamson Press, 2013
