η επιτομή του ρωμαίικου μάνατζμεντ
του Δημήτρη Αντωνόγλου
Τη δεκαετία του 80 στη Ρόδο, εποχή που «άνθιζε ο τουρισμός» και στο νησί μήνα Ιούλιο γινόταν το αδιαχώρητο, ο θείος μου, φωτογράφος ως τότε στο επάγγελμα, αποφάσισε ξαφνικά να αγοράσει ένα καϊκι και να μεταφέρει τουρίστες από το Μανδράκι στη Λίνδο παρόλο που υπήρχε αξιόπιστη οδική πρόσβαση. Ο θείος ήταν ρομαντικός…
Όπως ήταν φυσικό δεν είχε και πολύ πελατεία. Επειδή έκανα χαβαλέ με το θείο, όποτε πήγαινα στη Ρόδο από την γειτονική Σύμη που μεγάλωσα, πήγαινα να βοηθήσω στο καϊκι. Μια μέρα το καϊκι το οποίο χωρούσε πάνω από 100 άτομα ξεκίνησε με 3 επιβάτες για τη Λίνδο. Εγώ έφηβος τότε ρωτάω: «θείε που πάμε, ούτε τα πετρέλαια δε θα βγάλουμε». Η απάντηση ήταν: «’Εν πειράτζει, ‘ά βρουμε θέλουμε κι άλλους στο δρόμο»!!! (δηλ θα βρούμε να πάρουμε κι άλλους από τη θάλασσα καθώς πηγαίνουμε). Περιττό να πω, πως το όνειρο βούλιαξε σε 2 μήνες.
Ανέκαθεν μου δημιουργούσε απορίες η λογική του ρωμαίικου μάνατζμεντ. Ένας άνθρωπος (συνήθως πολύ ψηλά στην ιεραρχία) βλέπει ένα πρόβλημα και αποφασίζει από μόνος του βιαστικά να εφαρμόσει μια λύση χωρίς να πολυβασανιστεί με στρατηγικούς στόχους και λεπτομέρειες όπως οι επιπτώσεις και οι διαθέσιμοι πόροι. Ελπίζει ότι στην πορεία, θα βρει και πόρους και παραθυράκια στη νομοθεσία, θα προπαγανδίσει για να κάμψει τις όποιες αντιστάσεις και στο τέλος με ένα ψαλίδι θα ποζάρει να κόβει κορδέλες.
Τα αποτελέσματα είναι κατασπατάληση πόρων, μισοτελειωμένα ή αχρησιμοποίητα έργα και κάποια που λύνουν ένα πρόβλημα δημιουργώντας δύο νέα. Για να μετρήσει δε κανείς τα δε επιτυχημένα Ελληνικά επιχειρηματικά παραδείγματα στον διεθνή ανταγωνισμό, δεν χρειάζεται καν να βγάλει τις κάλτσες του.
Η απουσία στρατηγικού σχεδιασμού σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, εκτός από ζήτημα διοικητικής κουλτούρας είναι και πολιτικό. Σημαντικό ρόλο παίζει η περιορισμένη ή μη συμμετοχή των υπόλοιπων μονάδων που απαρτίζουν τον οργανισμό ή και την κοινότητα στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Είναι δηλαδή και πρόβλημα ποιότητας δημοκρατίας. Μια τέτοια διαδικασία, στερείται της οπτικής ατόμων και ομάδων με ευρεία γκάμα παραστάσεων, ιδεολογιών, γνώσεων και εμπειριών, με αποτέλεσμα να μην γίνονται αντιληπτά, όλα τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της κάθε λύσης. Οι δε εντάσεις και αντιπαραθέσεις δεν αποφεύγονται, αλλά μεταφέρονται στη διάρκεια εφαρμογής της λύσης με καταστροφικά αποτελέσματα, όπως ο τερματισμός ή ο εκ νέου προβληματικός μετασχηματισμός της λύσης με πλέον αναπόφευκτους περιορισμούς.
Καμιά λύση δεν μπορεί να εφαρμοστεί χωρίς τη συναίνεση αυτών των οποίων τις ζωές επηρεάζει. Η δε σκόπιμη παραπληροφόρηση, έχει βραχύβια αποτελέσματα και αποδεικνύεται μπούμερανγκ. Για αυτό είναι κρίσιμες οι δημοκρατικές διαδικασίες.
Όπως και στους υπόλοιπους τομείς στη χώρα μας, έτσι και στον τουρισμό είναι προφανής η απουσία στρατηγικού σχεδιασμού σε όλες τις γεωγραφικές κλίμακες.
Με τη λογική του ««’α βρουμε θέλουμε κι άλλους στο δρόμο», παραχωρήσαμε σε επιχειρήσεις μεγάλης κλίμακας τον καθορισμό της τουριστικής πολιτικής. Δηλαδή της πολιτικής του «εξελιγμένου» μοντέλου (ο θεός να το κάνει) του 1960, θάλασσα, ήλιος, άμμος, που κατέστρεψε περιβαλλοντικά και τουριστικά τη νοτιανατολική Ασία, μεγάλο μέρος της παράκτιας ζώνης της Ισπανίας με χαρακτηριστικό παράδειγμα το Benidorm και αρκετούς προορισμούς στην Ελλάδα. Ένας τέτοιος τουρισμός ωφελεί σχεδόν αποκλειστικά τους tour operator στους οποίους συνήθως ανήκουν πλέον και πολλά μεγάλα ξενοδοχεία ή τουριστικά χωριά. Το πακέτο δε, είναι πλέον συνήθως all inclusive (η «εξέλιξη» που λέγαμε) δηλαδή απεριόριστη κατανάλωση μέσα στα ξενοδοχεία, με την τοπική κοινωνία να αρκείται μόνο… στον καφέ.
Είναι όμως ιδιαίτερα προβληματική και από τη μεριά της επιχειρηματικής διασποράς, η σχεδόν αποκλειστική εξάρτηση από τους tour operator και αντιδημοκρατική η υφαρπαγή και παραχώρηση σε αυτούς αντί την τοπική κοινωνία, του δικαιώματος των πολιτικών αποφάσεων για την τουριστική ανάπτυξη. Ρίξε τις τιμές δεν έρχομαι, κατεβάζω, δεν κατεβάζω τα αεροπλάνα και άλλοι πολλοί εκβιασμοί που γίνονται 50 χρόνια παντού (βιβλιογραφία άφθονη). Άσε που σε αυτές τις κλίμακες είναι πολύ δύσκολο να είσαι ανταγωνιστικός μέσα από το ευρώ μια και τα περισσότερα κινούνται γύρω από τη χαμηλή τιμή, όπως επιχειρηματολόγησα και στο προηγούμενο άρθρο μου.
Αυτό που μπορούμε να προσφέρουμε στη Χίο ανταγωνιστικά είναι ποιότητα και αυτήν την προσφέρει το περιβάλλον και ένα συνειδητοποιημένο ανθρώπινο δυναμικό, εκπαιδευμένο, με περιβαλλοντική και επιχειρηματική κουλτούρα και υπευθυνότητα που σέβεται και εκτιμά το ίδιο πρώτο από όλα την αξία του πολιτισμού τόπου του και δεν το υποτιμά βλέποντας το μονοδιάστατα σαν εμπόρευμα προς υπερεκμετάλλευση.
Σε συζήτηση που είχα με υπεύθυνη μεγάλης εταιρείας δημοσίων σχέσεων του τουρισμού από την Τουρκία μου είπε «Εγώ έχω να σας φέρω χιλιάδες ποιοτικούς τουρίστες, εσείς έχετε οργανωμένο τουριστικό προϊόν να τους προσφέρετε;»
Οι ποιοτικοί τουρίστες, θέλουν πρώτα από όλα ένα ανέγγιχτο περιβάλλον και αυθεντικές τουριστικές εμπειρίες. Όχι σκηνοθετημένο τουριστικό κιτς του 60. Τόπους που έχουν υποστεί τουριστική υπερανάπτυξη τους θεωρούν κορεσμένους και δεν τους επισκέπτονται.
Αντί να στοχεύουμε λοιπόν στον μαζικό τουρισμό με fast track με σε τεράστια ξενοδοχεία στα οποία φαντασιωνόμαστε ότι τις μισές κλίνες θα γεμίζουν εναλλακτικοί τουρίστες (παγκόσμια πρωτοτυπία αν πετύχει, που δεν θα πετύχει), ας τον περιορίσουμε εκεί που είναι σήμερα και ας στοχεύσουμε στους ραφινάτους τουρίστες που εκτός των άλλων θα ωφελήσουν περισσότερο οικονομικά περισσότερους κατοίκους του νησιού, μια και σχεδόν το μεγαλύτερο μέρος της δαπάνης του ταξιδιού τους πηγαίνει στην τοπική κοινωνία. Έχει αποδειχτεί ότι είναι δύσκολο να κρατάς δυο καρπούζια στην ίδια μασχάλη, άσε που δεν έχει νόημα να κουβαλάς αυτό που τρώει άλλος.
Το πολιτικό προσωπικό οφείλει να παρέχει ουσιαστική πληροφόρηση στην τοπική κοινωνία. Να τη βοηθήσει να κατανοήσει ότι ο τουρισμός είναι ένα σύνθετο, κοινωνικό, οικονομικό, γεωγραφικό, περιβαλλοντικό φαινόμενο που επηρεάζει εκτός από την ποιότητα της εμπειρίας των τουριστών, την ποιότητα ζωής των κατοίκων ολόκληρο το χρόνο.
Μετά, να κάτσει συναινετικά με την κοινωνία, τους φορείς της, τους επιχειρηματίες, το Πανεπιστήμιο Αιγαίου να εκπονήσει ένα αειφορικό στρατηγικό σχέδιο σε βάθος χρόνου με συγκεκριμένους στόχους, τους πόρους και τις ενέργειες που απαιτούνται για την επίτευξη τους και να μην το κάνει για τα μάτια του κόσμου και το κλείσει μετά σε ένα συρτάρι.
Αυτό το σχέδιο οφείλει να διαχέει τα οφέλη του τουρισμού σε όλες τις κοινωνικές τάξεις και ολόκληρο το νησί, να διατηρεί άθικτο το περιβάλλον της Χίου το οποίο αποτελεί τον ουσιαστικό του τουριστικό πλούτο και όχι να γίνει ευκαιρία για υφαρπαγή γης, καταστροφής πόρων και υπερσυγκέντρωσης των ωφελειών σε λίγα χέρια.
Αντί αυτού, βλέπω πάλι να πηγαίνουμε ανάποδα, δηλαδή να μας καθοδηγούν τα έργα. Και τα έργα επιβάλλουν το μοντέλο της τουριστικής ανάπτυξης αντί να συμβαίνει το αντίστροφο. Και αυτό δεν γίνεται τυχαία. Συγκεκριμένα οικονομικά συμφέροντα προσπαθούν διαχρονικά να φέρουν την κοινωνία προ τετελεσμένων γεγονότων, ασκώντας πολιτική πίεση και ελέγχοντας τα ΜΜΕ.
Είμαι σίγουρος ότι η συντριπτική πλειοψηφία της κοινωνίας προτιμά, αντί να σπαταλάμε πόρους για αμφίβολης χρησιμότητας έργα με ανυπολόγιστες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, να τους κατευθύνουμε στον τουριστικό σχεδιασμό, τη διευκόλυνση του ταξιδιού των μεμονωμένων τουριστών και την προστασία των πόρων που συνθέτουν την τουριστική ελκυστικότητα, δηλαδή το περιβάλλον και τον πολιτισμό.
Δεν θα βρούμε άλλους στον δρόμο.
