Tο ταξίδι είναι από τις πλέον γοητευτικές λέξεις, για όλες τις κοινωνικές ομάδες, για όλους τους ανθρώπους, για όλες τις εποχές. Aν υπήρχε χρηματιστήριο λέξεων, η λέξη ταξίδι θα είχε από τις υψηλότερες τιμές.
Πάντοτε οι άνθρωποι ταξίδευαν· σαν πρόσφυγες, μετανάστες, ή πολεμιστές, αλλά και σαν τουρίστες, ταξιδιώτες, εμπορικοί αντιπρόσωποι, εργαζόμενοι σε διεθνείς οργανισμούς, καλλιτέχνες και όποιο άλλο τρόπο προσφέρει η σύγχρονη ζωή. Διαφημίσεις, φτηνά εισιτήρια, μμε και κατανάλωση έχουν στήσει τη βαριά βιομηχανία του τουρισμού, που παράγει και καταναλώνει ταξίδια.
Αλλά και όσοι δεν έχουν τη δυνατότητα να ταξιδέψουν στην πραγματικότητα, λόγω ασθένειας, γηρατειών, οικονομικής κατάστασης, ταξιδεύουν με τη φαντασία τους, ονειρεύονται ταξίδια ή νοσταλγούν τα ταξίδια που έκαναν ή δεν πρόλαβαν να κάνουν. Οι περισσότεροι πάντως αποφεύγουμε το πιο δύσκολο ταξίδι, αν και το πιο οικονομικό, το ταξίδι μέσα στον εαυτό μας. Ίσως και γι αυτό να ταξιδεύουμε, για να ξεφύγουμε από το χάος της ύπαρξης…
Προσπαθούμε λοιπόν να γνωρίσουμε τον κόσμο, –εύκολο, ασφαλές και εντυπωσιακό τις περισσότερες φορές– συσσωρεύοντας αναμνήσεις, εμπειρίες, σουβενίρ, φωτογραφίες, ο καθένας όπως τα καταφέρνει καλύτερα. Οι περισσότεροι ταξιδεύουν στα σίγουρα, –ότι κάνουν όλοι– πάνε όπου πάνε όλοι· αρκετοί ψάχνουν ιδιαίτερα μέρη, ανέγγιχτα από τον τουρισμό, που οι κάτοικοί τους δεν έχουν φύγει ποτέ από τον τόπο τους, δηλαδή το αντίθετο από τη δική τους ζωή.
Οι άνθρωποι ταξιδεύουν για πάρα πολλούς λόγους, με πάρα πολλούς τρόπους και με διαφορετικές προθέσεις. Το ίδιο ισχύει και για τους λόγους που φωτογραφίζουν, όσοι φωτογραφίζουν ταξιδεύοντας.
Πρώτα από όλα είναι ένας τρόπος συμμετοχής, κάνω κάτι: φωτογραφίζω, γιατί μπορεί να μην έχω άλλο τρόπο να ζήσω την εμπειρία, να μην έχω άλλο τρόπο να διαχειριστώ τη πραγματικότητα· από το να βλέπω απλώς, νιώθω καλύτερα φωτογραφίζοντας.
Στο ταξίδι αλλάζουμε ρόλο, δεν είμαστε εργαζόμενοι, κάτοικοι περιοχής, άνεργοι, είμαστε τουρίστες και μέχρι ένα σημείο έχουμε ακαταλόγιστο και νιώθουμε ελεύθεροι, και όλα μοιάζουν καινούργια, έτσι φωτογραφίζουμε με τρόπο και ένταση που δεν θα το κάναμε στον τόπο μας.
Οι φωτογραφίες μας ησυχάζουν, είναι τα αποδεικτικά και τα διαβατήρια ότι και εμείς περάσαμε από δω. Αργότερα όταν η πραγματικότητα γίνεται ανάμνηση, έχουμε αποδείξεις ότι ζήσαμε την εμπειρία.
Όμως το κάθε ταξίδι μπορεί να είναι και ένα ακόμα βήμα στη διαμόρφωση του δικού μας βλέμματος, έτσι ώστε οι φωτογραφίες να μην παρέχουν απλώς πληροφορίες από τους τόπους που περάσαμε αλλά να δείχνουν τον τρόπο που βλέπουμε. Βλέπω και ζω με τα δικά μου μάτια·ούτε αυτονόητο είναι, ούτε συμβαίνει πάντα. Τις περισσότερες φορές οι φωτογραφίες είναι απλώς πλεονάζουσα πληροφορία, αυτοαναφορικές, επιδεικτικές και ψεύτικες, αναπαράγουν στερεότυπες εικόνες ομορφιάς, αποκαλύπτουν τι δεν είδαμε.
Ο φωτογράφος δεν είναι απλός επισκέπτης, στα μάτια του όλοι οι τόποι ένας, γιατί αν έχει δικό του βλέμμα, αναζητά παντού τον δικό του εσωτερικό τόπο. Μέσα από ανθρώπους, κτίρια, τοπία, γιορτές, πάρκα, γειτονιές και μνημεία αναζητούμε τον δικό μας κόσμο, που για να τον συναντήσουμε πρέπει να αναμετρηθούμε με τον εαυτό μας.
Ο θεατής ταυτίζεται ουσιαστικά με τις εικόνες αν το βλέμμα του –εφόσον είναι δικό του– αναγνωρίζει το βλέμμα του φωτογράφου.
Και να θυμόμαστε ότι ο δικός μας τόπος, ο τόπος που είτε γεννηθήκαμε, είτε μεγαλώσαμε, ή ζήσαμε· το δικό μας εδώ, πιθανόν είναι το εκεί, το ταξίδι δηλαδή, κάποιου άλλου.
την επόμενη παρασκευή: φωτογραφία και ταξίδι, μέρος δεύτερο
